Het agnostisch alternatief.
Kosmonauten
De Hartsoetra is een korte boeddhistische tekst uit het eerste millennium na Boeddha. Hij gaat over prajnaparamita. Dat is Sanskriet voor de perfectie van de wijsheid, de kennis van het overstijgende – wat dat ook mag zijn.
Het hart van de Hartsoetra is sunyata. Dat is Sanskriet voor leegte. Wat is leegte? Het is maar net aan wie je het vraagt.
Voor sommige boeddhisten verwijst het begrip leegte naar een metafysisch of goddelijk Iets. Het Zelf. Het Bewustzijn. Het Al. Het Niets. ‘Vorm is leegte’ prevelen deze kosmonauten, ‘leegte is vorm’. En wanen zich wijzen. Wijzer dan de rest.
Voor andere boeddhisten verwijst het begrip leegte naar het einde van de metafysica. ‘Geen vorm, geen leegte’ prevelen deze nihilisten, ‘geen leegte, geen vorm’. En wanen zich wijzen. Wijzer dan de rest.
Myopie
Voor mij betekent leegte net zoiets als afhankelijk ontstaan (pratitya samutpada). Net zoiets als niet-zelf (anatman). Net zoiets als vergankelijkheid (anicca). Bolle boeddhismen om aan te geven dat de werkelijkheid een ondoorgrondelijke, onberekenbare warboel is, veranderlijk als het weer.
Niets staat op zichzelf, dat lijkt maar zo. Alle wezens, dingen, verschijnselen, begrippen zijn gordiaans verknoopt. Welke draad je ook volgt, je komt onherroepelijk bij het hele weefsel uit.
Misschien ligt het aan mij, aan de kortzichtigheid van mijn brein, aan de myopie van oog numero drie. Of misschien laat het leven zich principieel niet ontrafelen door een verdelend denken, door een substantialistische benadering van de werkelijkheid die alle wezens, dingen, verschijnselen en begrippen een autonoom bestaan toedicht, een eigen ziel, identiteit, essentie of werking.
Patchwork
Stel dat het niet aan mij ligt maar aan de realiteit. Dan is iedere poging om het motief van dat tapijt te beschrijven een volgend motief in het tapijt. Dat daardoor alleen maar groter, onbeschrijfelijker en onbegrijpelijker wordt.
De werkelijkheid als patchwork, of tenminste de beschrijving van die werkelijkheid: het postmoderne alternatief.
Ik ben geen metafysicus, geen essentialist, geen nihilist, geen postmodernist. Ik ben geen boeddhist, geen antiboeddhist, geen non-boeddhist. Ik ben een agnost in de ruimste zin van het woord: iemand die het niet meer weet en daar niet meer mee zit.
‘Tja,’ prevelt deze weetniet in antwoord op iedere levensvraag, ‘wat zal ik er eens van zeggen.’ Glimlachje. Knipoog. Stilte.
