Taigu: De nakba en de nuance

Nee, een mooie oorlog is het niet, maar mooie oorlogen hebben eigenlijk niet of nauwelijks bestaan. Achteraf, wanneer het stof van de geschiedenis is opgetrokken, over een generatie of zo, als het Midden Oosten en de hele planeet ondertussen niet in een vlammenzee zijn opgegaan, dan pas zal misschien de wijsheid echt indalen, wanneer het perspectief ruimte biedt aan een min of meer afstandelijke analyse van de factoren die in het geding waren, de motieven die de betrokken partijen hadden en de onvermijdelijke fouten die zij hebben gemaakt.

Nu zien we hoe de publieke opinie in Arabische en moslimlanden, en de rest van de wereld, zich tot een belanghebbende lijkt te ontwikkelen. De bijna realtime beelden van de menselijke tragedie onder de bevolking van Israël en de Gazastrook laten behalve de onverschilligen niemand onberoerd, al moeten we bedacht zijn op de macht van de propaganda. En van commerciële media die de aandacht willen vasthouden tot het volgende reclameblok. Terwijl voor de tweede keer in evenzoveel dagen een Israëlische bomkrater zich in een dichtbevolkt vluchtelingenkamp boort en dood en verderf zaait, verlegt op CNN de aandacht zich naar de eerste groep mensen die via de grensovergang bij Rafah de Gazastrook heeft mogen verlaten, “onder wie enkele Amerikanen”. Komt me dat even mooi uit.

Er zijn gradaties van onverschilligheid, bijvoorbeeld die van regeringen die om hun bevolking in het gareel te houden, lippendienst bewijzen aan de Palestijnse zaak, maar Israël verder voorlopig de ruimte laten om op te treden tegen Hamas. Omdat ze zelf een terroristische slachtpartij en gijzelneming als die op 7 oktober 2023 niet over hun kant zouden laten gaan en omdat ze geen vrienden zijn van een geradicaliseerde islam.

Tot de onverschilligen behoren zeker de regeringen van landen die garen spinnen bij het conflict tussen Israël en Hamas. Iran, de door de regering van dit land gesteunde terreurgroeperingen (zoals Hezbollah) en Syrië, hoeven tot dusver alleen maar speldenprikken uit te delen aan Israël en Amerikaanse troepen in de regio. Verder kunnen ze toekijken hoe Israël de strijd tegen Hamas misschien wint, maar de oorlog om de publieke gunst verliest. Of geen uitvoerbaar plan heeft voor het bestuur van Gaza post-Hamas. Zo kunnen zaden worden gezaaid voor meer conflicten in de jaren die komen gaan en andere tegenkrachten worden aangewakkerd, zoals antisemitisme.

Garen spinnen doen ook Rusland, bondgenoot van Syrië en zelf verwikkeld in een plotsklaps onderbelichte, cynische oorlogvoering in Oekraïne, en China, dat eveneens niets geeft om een mensenleven meer of minder. Zij zullen geen kans voorbij laten gaan om het conflict tussen Israël en Hamas te benutten om de positie van de Verenigde Staten en die van democratie in het Midden Oosten te verzwakken.

In democratische landen is protesteren vóór de Palestijnse zaak een legitiem gebruik van de ruimte die de vrije meningsuiting biedt. Een stem geven aan zorg om de humanitaire situatie in de Gazastrook en druk uitoefenen op regeringen om hun invloed op Israël aan te wenden, is een goed begrijpelijk motief. Demonstranten vinden de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, andere hoge vertegenwoordigers van internationale organisaties en westerse artsen werkzaam in en rond Gaza aan hun kant. Er zijn evenwel grenzen en bezwaren. Te veel grote woorden worden te snel in de mond genomen. Terwijl op veler, al dan niet deskundige lippen het begrip ‘nakba’ leeft (de uittocht van honderdduizenden inwoners van Palestina rond de stichting van de staat Israël in 1948), delft de nuance al te vaak het onderspit.

De Britse historicus Simon Schama (1945), een bekende auteur van vele boeken en documentaires over de joodse geschiedenis, vraagt in een interview met de NRC op 27 oktober 2023 nadrukkelijk aandacht voor die nuance. “Zolang Joden slachtoffers zijn, kunnen mensen daar prima mee omgaan. Maar zodra we terugslaan, verdwijnt die sympathie razendsnel. Misschien ligt dat ook wel aan onszelf,” zegt hij. “Misschien hebben we niet goed uitgelegd wat de Joodse geschiedenis behelst. Tijdens die demonstraties wordt geroepen dat Israël een koloniale staat is. Dan vraag ik me toch af waar mensen denken dat het Hebreeuws vandaan komt, uit Polen ofzo? Er is een ongebroken band met Palestina die duizenden jaren oud is. De stichting van de Joodse staat lijkt in niets op het Europese imperialisme.”

En op de vraag van de NRC waarom in democratische landen de sympathie voor de Palestijnse zaak ineens zo sterk is, antwoordt Schama: “Omdat mensen zich willen identificeren met de groep die beschouwd wordt als de onderdrukten. Het idee bestaat dat Joden wit zijn en dat ze daarom noodzakelijkerwijs de onderdrukkers zijn. Dat komt door een Europees en Angelsaksisch schuldgevoel dat zich op deze wijze manifesteert. Het is een gemakkelijke manier voor geprivilegieerde mensen uit de middenklasse om zich te identificeren met de onderdrukten. Het zal voor hen vast een verrassing zijn dat er 800.000 Joden uit de Arabische wereld zijn verdreven, na een vreselijke pogrom in 1941 in Irak. En het zal ook een verrassing zijn dat zo’n 200.000 Joden in Israël zwart of bruin zijn.”

Schama neemt in het interview krachtig stelling tegen de door sommige actievoerders gebezigde leus “From the river to the sea, Palestine will be free” (Palestina vrij, van de rivier de Jordaan tot aan de Middellandse Zee). Dit kwalificeert hij als “een oproep tot genocide”. Hierbij vindt hij een meerderheid van de Tweede Kamer aan zijn zijde, die in een motie tijdens een debat op 25 oktober 2023 deze leus bestempelde tot een geweldsoproep om de staat Israël te vernietigen. Vóór de motie stemden de fracties van VVD, PVV, CDA, ChristenUnie, SGP, BBB, JA21, Omtzigt en Groep Van Haga, aldus een verslag van de NOS. Vraag: welke partijen stemden niet voor de motie en waarom niet?

Ach, het zullen retrospectief waarschijnlijk voetnoten zijn bij de geschiedschrijving over het militaire conflict tussen Israël en Hamas in 2023. De situatie doet denken aan de Vietnamoorlog, die ook gepaard ging met felle protesten in de vrije wereld in de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw. Een generatie later behoorden de demonstrerende babyboomers van weleer tot de bestuurders die zelf soms verantwoordelijkheid moesten nemen voor miltiaire acties in het buitenland.

De huidige demonstranten in Europese staten hoeven mogelijkerwijs niet zo lang te wachten nu de Republikeinen in de VS voortgezette steun aan Oekraïne traineren. Wanneer dit isolationisme doorzet en Amerika de Russische agressieoorlog tegen Oekraïne op zijn beloop laat, zullen we zien wat de publieke opinie in Europa doet. Dan gaat de relatie tussen vrede, chronische onderinvestering in defensie en gebrek aan grensoverschrijdende samenwerking knellen en komt het in Europa diepgewortelde pacifisme in een ander daglicht te staan. “Si vis pacem, para bellum”, aldus een antiek Romeins gezegde dat betekent: als je vrede wilt, bereid je dan voor op oorlog.

Ook het ge-ach en -weeklaag in het Boeddhistisch Dagblad over de zorg om de vrede op aarde en de vermeende hypocrisie van oorlogsrecht zal achteraf wel wegvallen in de geschiedschrijving over de rol van de publieke opinie als factor in het conflict tussen Israël, Hamas en andere direct of indirect betrokken partijen. Wanneer je de crisis ontleedt, zal deze zich onthullen om zijn complexe dynamiek, maar verder zal het zich naadloos voegen in de tragische geschiedenis van de oorlogsvoering, die de voortgaande cyclus van lijden in de wereld mede tot uitdrukking brengt.

Zich bekreunen om het lijden in Israël, Gaza en elders, de bodhisattva aanroepen die alle noodkreten hoort, het is allemaal verschrikkelijk invoelbaar. Maar de verschrikkingen van oorlog zijn niet nieuw en een beetje historisch realisme zou welkom zijn. Neem de geallieerde vergeldingsbombardementen op Duitse steden tijdens de Tweede Wereldoorlog (men leze de roman ‘Het stenen bruidsbed’ van Harry Mulisch over het bombardement op Dresden). Of het vuurbombardement op Tokyo en de atoomwapens op Hiroshima en Nagasaki.

Of, na de oorlog, Nederlandse dienstplichtigen die tijdens de politionele acties in de opstandige Indische kolonie brieven naar huis stuurden over de ‘nazipraktijken’ waartoe ze werden aangezet wanneer ze kampongs moesten platbranden, gevangenen martelen of standrechtelijk executeren. Of de Nederlandse militairen die in juli 1995, hoe onmogelijk ook hun opdracht, niets van betekenis konden uitrichten om de massamoord op zo’n 8.000 mannelijke moslims door Bosnisch-Servische troepen te verhinderen.

De beste stuurlui staan aan wal. En hij die zonder zonde is, werpe de eerste steen. Laten we hopen dat er tussen de waanzin op belangrijke momenten nog een greintje wijsheid kan zegevieren bij de verantwoordelijken voor deze, zeker niet laatste, oorlog in de wereld. Duurzaam in vrede samenleven in Israël en de bezette gebieden, een tweestatenoplossing – het lijkt verder weg dan ooit.