Hoe meer je uitlegt, hoe meer je uit te leggen hebt.
Deel 4 van een serie van 7 artikelen over Indra’s net.
Woorden zijn woordenboeken, zei ik hierboven, en gedachten zijn gedachtewerelden. Dat komt ongeveer op hetzelfde neer maar niet precies, want woorden zijn geen gedachten en gedachten zijn geen woorden.
Wat woorden en gedachten gemeen hebben zijn betekenissen. Door die als uitgangspunt te nemen, ontstaat er een derde wijze van spreken over dit onderwerp.
Oppervlaktebetekenis en dieptebetekenis
De betekenis van een zin of gedachte wordt weleens opgedeeld in een bovenlaag (de sensus superficialis) en een onderlaag (de sensus subliminalis).
De oppervlaktebetekenis is de inhoud ervan, datgene waarvan je je bewust bent.
De dieptebetekenis is de drager van de oppervlaktebetekenis, een hecht netwerk van onderliggende betekenissen, het geheel van halfbewuste en onbewuste onderscheidingen en aannames dat aan de oppervlaktebetekenis ten grondslag ligt, en alle onderscheidingen en aannames daar weer onder et cetera.
De oppervlaktebetekenis staat tot de dieptebetekenis als de bergtop tot de berg.
Een voorbeeld.
‘Heet hier!’
Als ik zeg: ‘Heet hier!’ begrijp je als taalgenoot meteen wat ik bedoel. Dat wat je zonder nadenken vat is de oppervlaktebetekenis. Die hoef ik niet uit te leggen, die hoef jij niet op te zoeken.
Anders wordt het als je erover gaat nadenken. Want wat betekent ‘heet’ precies? Om dat uit te leggen, ontkom je er niet aan de notie van het lichaam te introduceren. Je moet het over zweten hebben, hijgen, blossen op de wangen, kleren en het verlangen ze uit te trekken, een raam te openen, een ventilator aan te zetten.
Dat is nog maar het begin. Wat is zweten bijvoorbeeld? Volgt een ingewikkeld verhaal over de huid, over zweetklieren en warmtesensoren, over doorbloeding, haarvaten, lichaamsvocht, nieren, vochthuishouding, zoutconcentraties, elektrolytenbalans, lichaamstemperatuur, homeostatische regelsystemen.
Daaronder en daartussen vind je weer noties als warmte, lauwheid en koude, thermometers, het weer, verwarming, temperatuurverschillen en warmteregulatie.
En waar is hier? Niet daar. Nu begin je over ruimte, dimensionaliteit, punt, lijn, vlak, volume, afstand, richting, boven, onder, links, rechts, achter, voor, relatief, absoluut, stilstand, beweging, spierkracht, arbeid, massa en energie.
Zo gaat het maar door, zonder eind, tot je niet meer kunt of er genoeg van hebt.
De auto weg
Hoe meer je uitlegt, hoe meer je uit te leggen hebt. Iedere weg is een wegennet. Je kunt overal komen maar je komt nooit overal.
Betekenissen zijn knooppunten in een onafzienbaar netwerk. Het knooppunt kan niet bestaan zonder netwerk, het netwerk niet zonder het knooppunt. Het een verklaart het ander, zoals de weg de auto’s verklaart en de auto’s de weg.
Maar wat verklaart de weg met de auto’s?
