In het najaar 2021 beloofde ik min of meer een cursus theologie te gaan volgen. Daar ben ik nu mee begonnen. De schriftelijke cursus telt maar liefst 48 lessen en ik denk dat er over iedere les ongetwijfeld iets valt te schrijven, doordat de inhoud mij op gedachten zal brengen die ik wel wil delen. Vandaag:
Opleiding
Geen mens wordt zomaar even Theoloog. Daar heb je een opleiding voor nodig. Gelukkig heb je tegenwoordig keuze genoeg: universiteit; hogeschool; lerarenopleiding; priesteropleiding of een speciale evangelische school. Roept u maar…
Wat mij bevreemdt is dat het overal gaat over wat andere mensen vinden dat je als student behoort te weten over Theo. Laat ik het anders zeggen. Neem zwaartekracht. Als ik in Angola een steen laat vallen, valt ie met een plof op de grond. Dat doet diezelfde steen ook wanneer ik hem in Canada laat vallen; of in Midden Mongolië. Het maakt niet uit waar ik die steen laat vallen… overal valt ie op de grond. En overal zullen ze mij vertellen dat dat door de zwaartekracht komt. Die trekt die steen naar beneden. En overal geven ze mij precies dezelfde uitleg over hoe zwaartekracht werkt en precies dezelfde formules om er berekeningen mee te maken. Natuurkunde is nogal exact. Daar komt het door. Geschiedenis is al anders. Als je geschiedenis gaat studeren, leer je wat er is gebeurt. Daar kun je op verschillende manieren naar kijken; en je kunt zelfs doen alsof iets helemaal niet is gebeurt of dat er meer is gebeurt dan in werkelijkheid… maar er zijn en blijven feitelijkheden genoeg die overal precies hetzelfde zijn en voor altijd blijven. Ik noem er een paar: Willem van Oranje is vermoord door ene Balthasar Gerards. Napoleon verloor de slag bij Waterloo en op 6 juni 1944 landden de geallieerden op D-Day in Normandië. Geen twijfel mogelijk. Toch zeggen sommigen dat de lessen geschiedenis die kinderen op school krijgen niet weergeven wat er is gebeurd, maar weergeven wat men wil dat kinderen gaan denken dat er is gebeurd. Geschiedenis is nooit exact! Theologie is dat ook niet. Ik denk dat het nogal inexact is. Het woordenboek geeft zelfs “globaal” als antoniem, maar dat vind ik ook niet kloppen. Globaal betekent volledig, over het algemeen, en dat is theologie mijns inziens juist niet. Ik vraag me namelijk oprecht af of men op universiteiten, hoge scholen en andere opleidingen precies dezelfde ‘theo’ onderwerpen op precies dezelfde logische wijze onderricht. Ik blijf het antwoord schuldig. Sorry.
Ik lees: “Iemand die theologie studeert zal zeker uitgedaagd worden na te denken over zichzelf en zijn houding ten opzichte van de wereld en van God.” en verderop lees ik dat de studie iemand verandert. Ja, dank je de koekoek. Iedereen die over zichzelf na gaat denken, ontkomt niet aan verandering! Sterker nog: iedereen verandert voortdurend, zelfs zonder erbij na te denken. Wie op zijn dertigste nog dezelfde ideeën, gewoonten en tics heeft als op zijn vijftiende, is ergens onderweg versteend, en mensen van in de zeventig – zoals ikzelf – die nooit zijn verandert, zijn fossielen van zichzelf geworden. Verandering is inherent aan leven; leven is voortdurend veranderen, of je dat nu wilt of niet. Daar hoef je geen theologie voor te gaan studeren.
Wie nu denkt dat ik theologie-opleidingen afkraak heeft het mis. Ik heb kritiek op alle opleidingen! ‘Alle’ is misschien wat teveel…. op de meeste opleidingen, laat ik het daarop houden. Het begint al met het zogenaamd basisonderwijs. Natuurlijk is het belangrijk dat kinderen leren lezen, schrijven en rekenen. Maar leren ze ook zelf nadenken? Leren ze hun eigen fantasie gebruiken? Leren ze hoofd- en bijzaken (hun eigen hoofd- en bijzaken, niet die welke de meesters en juffen aanwijzen) onderscheiden? Leren ze kritisch te zijn? Leren ze dat doodgaan bij het leven hoort? Leren ze dat een geschiedenisles nooit vertelt wat er werkelijk is gebeurt maar slechts weergeeft wat er zou kunnen zijn gebeurt? En dat die weergave soms niet klopt? En dat het daarom altijd zaak blijft zelf na te denken, zelf kritisch te zijn en zelf … (vul maar in). Op middelbare scholen gaat dit proces verder; en op hogescholen en universiteit nog weer verder.
Deze week ontving ik een fraai getuigschrift dat ik een cursus filosofie heb afgerond met een 9,4 eindcijfer. Wat zegt dat? Niets! Nou ja, het zegt misschien dat ik in staat ben geweest de antwoorden op vragen te geven die men graag wilde krijgen. In het begin lukte dat iets minder, vandaar die 0,6 punten aftrek van de ronde tien; maar toen ik het spelletje eenmaal doorhad, ging het prima. Ja, ik heb de cursus ruim voldoende tot goed afgesloten, maar ben er zelf alles behalve content mee. Ik herinner mij dat ik eens voor de lol een examen heb afgelegd voor een vak waar ik totaal geen energie in had gestoken. Ik slaagde! Hoe? Door antwoorden te geven die men wilde horen. Met multiple choice is dat goed te doen. Zou dat bij theologie ook kunnen? Wanneer ik de oefenopgaven van mijn cursus bestudeer zie ik gelukkig geen multiple choice vragen, maar wel vragen waarvan de antwoorden simpel in de les zijn op te zoeken. Het is een kwestie van: reproduceren.
Jaren geleden feliciteerde ik eens een man met zijn dochter die geslaagd was voor het gymnasium. Hij keek mij aan met een blik die verbijstering verried. “Intelligent?” vroeg hij. “U feliciteert mij met een intelligente dochter? Als u de deurkruk van de kamerdeur omdraait, zodat ie naar boven moet worden opgetild in plaats van naar beneden moet worden gedrukt om uit die kamer te komen … komt ze er nooit van zijn leven meer uit!” Daar moest ik aan denken toen mijn eigen dochter haar gymnasiumdiploma ophaalde. Toen ik haar enkele jaren later daarover sprak, zei ze “O, dat gymnasium? Ik weet er niks meer van. Ik kende de bladzijden die ik moest kunnen vertalen… maar wat ze echt betekenden? Geen idee!.” Ze weet ook helemaal niets van Griekse of Romeinse mythologie. De Ilias en de Odyssee zijn inhoudelijk onontgonnen.
Ik vrees dat het met veel theologiestudies net zo gaat. De meesten leren precies wat hun docenten en andere verantwoordelijken voor hun curriculum vinden dat ze moeten weten. Ze zullen ongetwijfeld leren reproduceren, en de antwoorden opboeren die men graag wil horen. Of ze daardoor – na het behalen van hun diploma’s, certificaten of bullen – ook echt wijzer zijn geworden. Ik hoop het. Echt. Ik hoop het van harte.
