Eenzaamheid

De eenzaamheid die zich onder de oppervlakte al lang afspeelde, is door de coronacrisis zichtbaarder geworden. Het leven was voor velen al contactarm, maar Covid-19 maakt het vaak moeilijk te verdragen. De mens heeft nu eenmaal een primaire behoefte aan fysieke nabijheid en saamhorigheid. Dat kan al zitten in kleine dingen als bij elkaar in de winkel staan en een praatje maken, bij de kapper zitten te wachten op je beurt, elkaar groeten op straat.

We hebben behoefte aan plaatsen waar we ons op ons gemak voelen en elkaar ongedwongen kunnen ontmoeten. We moeten het nu vaak doen met contact via sociale media. We bestellen ons eten ‘contactarm’ bij een restaurant, we doen een mondkapje voor als we elkaar ontmoeten bij het boodschappen doen en zorgen dat we weer snel uit de winkel zijn. De overheid waarschuwt ons, raak elkaar niet aan, isoleer je, blijf thuis.

Zal deze eenzaamheidscrisis ons duidelijk maken dat we in een zelfzuchtige samenleving leven, waar het egoïsme van het -ik-, dominant is geworden over onze behoefte aan samen. Ons neoliberale politieke systeem, met de nadruk op presteren en behoeftebevrediging, heeft niet alleen bij ouderen een gevoel van verlatenheid gebracht. Daarbij gaat het over hetgeen we zijn gaan zien als behoeftes, maar eigenlijk weinig met primaire behoeftes te maken heeft. Een betere omschrijving zou dat ook zijn ‘een zucht naar attracties’.

We leerden elkaar als concurrent te zien. Vanuit het principe dat de markt altijd gelijk heeft, tracht de politiek publieke taken te laten uitvoeren door de markt. Neoliberalen zien menselijke interacties als economische handelingen. Succesvol zijn houdt ook in dat anderen met je om willen gaan, al is het maar voor eigen voordeel. Contactarmoede wijst dan op mislukking, niet aantrekkelijk zijn voor anderen om mee om te gaan en is dus schaamtevol.

Er is een aanzwellende kritiek op deze manier van denken, waarbij het sociale ondergeschikt gemaakt wordt aan de hebzucht van de markt in interactie met de consument. Of zoals Ewald R. Engelen (hoogleraar financiële geografie) het neo-liberale denken samenvatte: alles voor nog meer winst per aandeel: fuck de gemeenschap, fuck de werknemer, fuck de natuur, fuck toekomstige generaties, fuck de planeet.

In Nederland voelt ruim 30 procent van de mensen zich eenzaam, volgens een recent verslag van het Sociaal Cultureel Planbureau. Misschien leren we dat we op deze manier niet verder moeten willen. We zullen weer veel meer aandacht moeten hebben voor de community en ons sociale netwerk. Daarbij is de lokale gemeenschap, de omgeving waar we wonen, van groot belang. Dat is niet altijd vanzelfsprekend, omdat we nu eenmaal niet meer lokaal leven. Desondanks blijft de lokale gemeenschap een belangrijke plaats voor ontmoetingen. We noemden in onze vorige bijdrage de wijk gebonden ondersteuningsgroep voor ouders, die graag hun ervaringen delen over de opvoeding. Het motto is daarbij: opvoeden doe je bij voorkeur niet alleen. Zo zijn er steeds vaker ideeën die vanuit de wijkbewoners zelf naar voren gebracht en gerealiseerd worden. Vaak zijn het ideeën waarbij samenleven en stimuleren van de duurzaamheid hand in hand gaan.

Mensen die zelf in actie komen en doen wat ze zeggen en daarbij hun zorgen om de toekomst van de planeet laten samengaan met gemeenschapsgevoel. Want waar we steeds allergischer voor worden zijn de mensen die mooie verhalen vertellen voor de bühne, zoals een handige marketingafdeling zijn producten aan de man brengt. Dan ontstaat er voor je het weet een groen kapitalisme of community kapitalisme. Het gaat dan niet om het redden van de planeet of het stimuleren van gemeenschapsgevoel, maar om declareerbare uren. Zoals bij het gezicht van ons nationale duurzaamheidsbeleid Ed Nijpels, die toen hij zijn huis voor ruim 2 miljoen te koop aanbood, moest tonen dat zijn huis het dramatische energielabel G had. Zelfs dubbel glas zat er bij hem niet is.

Maar de ideeën moeten niet alleen van onderaf komen, ook de overheden, woningbouwcorporaties en het bedrijfsleven moeten zich veel meer bewust worden van de eenzaamheidscrisis en stimuleren en mogelijk maken dat mensen elkaar weer ontmoeten. De nationale overheid zal moeten afstappen van het neo-liberale denken, met de macht van de grote bedrijven. Laten we van de eenzaamheidscrisis een signaal maken voor de politiek om meer budget vrij te maken om weer aandacht te krijgen voor het elkaars bondgenoot zijn. Laat eenzaamheid ook voor het bedrijfsleven een signaal zijn om hun verantwoordelijkheid op zich te nemen. Als er alleen maar grote winkels overblijven met zelfscan kassa’s, dan verdwijnen tegelijkertijd weer mogelijkheden om elkaar te ontmoeten, als is het maar om met elkaar een praatje te maken in de rij voor de kassa.

We zijn sociale dieren en we kunnen alleen goed functioneren met anderen. Verdere sociale isolatie zal niet geaccepteerd worden, net zoals we honger niet accepteren. Dat is de kans die het groeiende bewustzijn van het probleem eenzaamheid ons biedt. Teleurstellend, misschien zelfs provocerend is de verhoging van 500% waar de GroenLinks wethouder van Amsterdam mee komt voor de huur van volkstuinen. De verlokkingen van de hoge grondprijs zullen de doorslag gegeven hebben, maar als deze groene ontmoetingsplaats al niet beschermd wordt door GroenLinks, door wie dan wel. Bij dit antidemocratische beleid van verdere sociale isolatie, is het dragen van een mondkapje wel heel symbolisch. De bevolking lijkt steeds meer de mond gesnoerd te moeten worden.