Mindfulness komt uit het boeddhisme, mag het ingezet worden in het bedrijfsleven?

Mindfulness komt uit het boeddhisme, mag het ingezet worden in het bedrijfsleven? Op de werkvloer? Als therapie? Is mindfulness goed voor je? De Vlaamse filosoof Marc De Kesel, directeur interne en externe zaken van het Titus Brandsma Instituut (Radboud Universiteit) in Nijmegen heeft grote bedenkingen. Hij vindt het oneigenlijk gebruik van een aan het boeddhisme ontleende meditatietechniek.

De Kesel in een interview met het dagblad Trouw van 3 oktober jongstleden: ’Ik weet dat veel mensen en bedrijven dol zijn op mindfulness. Het wordt ook gebruikt voor psychotherapie. Maar ik vrees dat het al te vaak wordt ingezet om de echte problemen te omzeilen of simpelweg toe te dekken. Als je onmin hebt met je baan of je werkgever, maar ook als je verloren loopt en in de knoop zit met jezelf, dan helpt maar één ding: praten. En als het nodig is: meer praten. Niet op een matje gaan zitten.’

De filosoof heeft zelf geen ervaring met mindfulness. De Nijmeegse hoogleraar psychiatrie Anne Speckens wel. Zij doet aan de Radbouduniversiteit onderzoek naar de effecten van mindfulness, een methode om bewust en zonder oordeel aandacht te schenken aan wat er in lichaam en geest gebeurt. Speckens benadrukt in een reactie op de stelling van De Kesel  dat deze praktijk niet bedoeld is als smeermiddel voor de economische machine, maar dat het systeem erdoor kan veranderen. Rust en ‘in het moment zijn’ hebben volgens haar wel degelijk een kritische functie. Het Nijmeegse UMC zet met succes mindfulness in bij pijnbestrijding. De Vlaamse psychiater Edel Maex is een van de grondleggers van het inzetten van mindfulness in de Lage Landen in het omgaan met pijn bij onder meer kankerpatiënten.

Onderdeel zwaar programma

De Kesel: ‘Mindfulness komt uit het boeddhisme. Het gaat terug op één rede van de Boeddha. Dit soort meditatie is ontleend aan het boeddhisme, als onderdeel van een zwaar program binnen een uitgesproken spirituele leefwijze. Die mag en kan je niet zomaar gebruiken voor therapeutische doeleinden.’ De Kesel wijst ook op het gevaar van meditatie. ‘Boeddhistische teksten zijn daarin duidelijk: als je psychisch niet okay bent, als je niet goed in je vel zit, als je in de misère zit, dan is de meditatieve ascese niet voor jou. Wie zich eraan waagt, moet in balans zijn, moet heel sterk in zijn schoenen staan. Anders kan het fout aflopen. Niet dat een sessie mindfulness niet deugddoend of helend kan zijn’, geeft De Kesel in het artikel in Trouw toe. ‘Op zich heb ik heb er niks op tegen, maar als het wordt opgenomen in de therapie en in je ziektekostenverzekering, als het een economische bedding krijgt en je geld kunt verdienen aan mindfulness, ja, dan ben ik zeer sceptisch.’ Hij vergelijkt mindfulness voor de westerling wat Lourdeswater is voor de rooms-katholiek. Wie wijs wil zijn, moet pijn lijden en geen brokstukken overnemen uit oosterse tradities die oorspronkelijk voor iets heel anders bedoeld zijn.

Boeddhisme in de uitverkoop?

Een vrouw heeft een stressvolle baan bij een groot internationaal bedrijf. Ze wordt geacht 24 uur per dag bereikbaar te zijn en haar salaris en toekomstige carrière hangen af van de targets die ze moet halen. Net als veel van haar collega’s kampt zij met burn-out klachten. Sinds kort biedt het bedrijf daarom een wekelijkse training mindfulness aan voor alle medewerkers.  Doel is om de medewerkers meer rust en concentratie bij te brengen, zodat ze de hectiek van hun stressvolle baan beter aankunnen. De vrouw heeft echter een boeddhistische achtergrond en vindt de training moreel verwerpelijk: mindfulness wordt hier ingezet om mensen binnen een neoliberaal systeem te houden, vindt zij. Ze stelt dat de commerciële training alleen maar tot doel heeft om mensen binnen een systeem te houden dat hen uitput en uitbuit in plaats van radicaal anders naar het leven te gaan kijken, zoals de oorspronkelijke doelstelling van mindfulness is. Ze eist dan ook bij de rechter dat de training wordt stopgezet.

Mag mindfulness ingezet worden voor bedrijfsdoeleinden?

Op 24 september vond in cultuurhuis de Lindenberg in Nijmegen een door Radboud Reflects, onderdeel van de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen, georganiseerde heuse ‘rechtszaak’ (redetwist) over deze kwestie plaats. In een uitverkochte zaal riep dr. Marcel Becker, universitair hoofddocent ethiek, de twee ‘getuigen-deskundigen’ op. Prof. Anne Speckens, directeur van het Radboudumc Centrum voor Mindfulness en hoogleraar psychiatrie, wilde ingaan tegen het beeld van mindfulnesstraining als bedwelmend middel voor werknemers. Prof. Marc de Kesel, directeur van het Titus Brandsma Instituut en expert op het gebied van de mystiek, had de bedoeling ons juist te waarschuwen voor het losrukken van mindfulness uit zijn bedoelde context om onze eigen problemen ermee uit de weg te gaan.

Open staan

Speckens stelde dat veel critici niet altijd weten waar ze het over hebben. Wat is mindfulness en wat doen mensen eigenlijk in zo’n cursus? Speckens hield de definitie van Jon Kabat-Zinn, een van de eerste wetenschappers die onderzoek deed naar de medische toepassingen van mindfulness, aan: ‘met aandacht aanwezig zijn in het huidige moment, op een manier waarop je een ‘open mind’ hebt en niet bevooroordeeld bent’. Mindfulness is een vaardigheid.

Het is een eerste stap om ons bewust te worden van onze ervaring, onze emoties en gedachten. Door het stilstaan leren medewerkers zich bewust te worden van de automatische manieren waarop ze op bepaalde situaties reageren: vermijding, onderdrukking, afwijzing of overcompensatie. Doordat mensen zich van deze patronen bewust worden, kunnen ze de vraag gaan stellen of er niet andere manieren zijn om met deze situaties om te gaan. Het systeem van binnenuit veranderen. Door leidinggevenden mindfulness te laten ontwikkelen, veranderen we wel degelijk het systeem, stelde Speckens.

Moet ik gelukkig zijn?

Marc De Kesel begon door op te merken dat hij ietwat aarzelt, omdat hij niet graag iets bejegend dat de samenleving als positief ervaart. De Kesel begreep wel waarom mindfulness ‘in’ is, maar het zou volgens hem niet zo moeten zijn. Ons gebruik van mindfulness op het kantoor trekt een element van een nobele en ons vreemde traditie uit zijn verband. Het is helemaal niet bedoeld als therapie voor mensen die een probleem hebben, stelde De Kesel. Mindfulness is één onderdeel van een zware spirituele levenswijze waarop men goed voorbereid moet zijn. De Kesel stoorde zich eraan dat wij westerlingen iets uit een andere cultuur halen en het dan voor onze eigen doeleinden gaan gebruiken.

Dat wij mindfulness inzetten om mensen weer gelukkig op de werkvloer te maken, is voor De Kesel problematisch. ‘De mens heeft het recht zich zo te voelen als hij wil. Hij hoeft niet gelukkig te zijn!’ Als iemand psychische problemen heeft, is dit omdat hij zich niet meer in zijn eigen ‘verhaal’ herkent. Om die persoon te helpen moet je hem niet ‘weer gelukkig maken’, stelde De Kesel, maar hem confronteren met het probleem van zijn vrijheid tegenover dat levensverhaal. Met mindfulness-therapie herwin je die vrijheid volgens De Kesel niet, maar dek je het probleem van die vrijheid weer toe.

De oosterse vlucht van de westerse mens

De Kesel vroeg zich af of onze fascinatie voor mindfulness en oosterse spiritualiteit niet een soort vlucht voor onszelf is. De westerse mens zit volgens De Kesel vol onbehagen voor de realisatie dat niet een of andere godheid, maar wij zelf de verantwoordelijkheid voor de wereld dragen. Daarom voelen we ons aangetrokken tot een spiritualiteit die ons vertelt dat we niet afgesneden zijn van de wereld, maar dat we juist één zijn en in een altijd-aanwezig nu leven. Die scheiding tussen zelf en wereld moeten we volgens De Kesel niet toedekken, maar hard confronteren. ‘Als we denken dat we allemaal verbonden zijn en allemaal in het nu leven, verliezen we de kritische tools om ons werkelijke bestaan te confronteren’, stelde hij.

De sprekers reageerden ook op stellingen en vragen van het publiek. Terwijl ze het met elkaar oneens waren over de typering van mindfulness als vlucht, waren Speckens en De Kesel eensgezind over de stellingen. Beiden stelden dat het streven naar rust niet in een bedrijfsomgeving past en dat je met mindfulness-apps alleen niet echt tot mindfulness komt.

Een stemming onder het publiek gaf een krappe meerderheid voor De Kesel: 53% tegenover 47% voor Speckens. Becker kondigt daarmee het oordeel van deze ‘rechtbank’ aan: mindfulnesstraining bij multinationals wordt verboden.

Bronnen: dagblad Trouw https://www.trouw.nl/religie-filosofie/mindfulness-is-nooit-een-oplossing-stelt-deze-filosoof-je-moet-praten-niet-op-een-matje-zitten~b4e9a424/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.startpage.com%2F

en verslag van Thom Janssen, als onderdeel van de Research Master Filosofie van de Radboud Universiteit https://www.ru.nl/radboudreflects/terugblik/terugblik-2020/terugblik-2020/20-09-24-boeddhisme-uitverkoop-redetwist-filosoof/