Er loopt in de boeddhistische gemeenschap een rode lijn rond het begrip vrede. Als je daar een voet buiten zet, dan komt je dit op een hoop kritiek te staan.
‘Pacifistische stereotypering’ wordt dit genoemd in een van de twee boeken die ik pijlsnel heb aangeschaft over boeddhisme, oorlog en geweld, bovenop Brian Victoria’s boek Zen at War, dat ik al had. Dit nadat mijn vorige artikel, over mogelijke deelname van Nederland aan de strijd tegen IS in Syrië en Irak, in het Boeddhistisch Dagblad meer dan negentig reacties teweegbracht (mijn antwoorden inbegrepen).
Ahimsa, geweldloosheid, is hét wezenskenmerk van boeddhisme, geloven moderne aanhangers ervan, evenals de rest van de wereld. Deze normatieve reflex klopt echter niet met de historische praktijk.
Boeddhisme heeft een even ongemakkelijke geschiedenis met geweld als de andere grote wereldreligies. Bij gewapende conflicten hebben boeddhisten zich alleen in uitzonderingssituaties onderscheiden door een pacifistische opstelling. Om vervolgens een makkelijke prooi te zijn voor hun tegenstanders. Maar in de overgrote meerderheid van de gevallen hebben boeddhisten de wapenen gewoon opgenomen.
Soms, in sommige landen waren boeddhistische monniken uitgezonderd van de krijgsdienst. Maar moest er oorlog worden gevoerd, dan meldden zij zich ook aan als vrijwilliger. En soms waren ze niet uitgezonderd, of werd hun vrijstelling onder de druk der omstandigheden opgeheven. Dan werden monniken militair. Ik heb gezocht naar voorbeelden van dienstweigering op grond van boeddhisme, maar deze kun je in 2.500 jaar op de vingers van één hand tellen.
Eigenlijk dacht ik dat rekkelijkheid over geweld een zonde was die vooral zen aankleefde in de Tweede Wereldoorlog. Niets is minder waar. Het is een boeddhisme-brede problematiek. Theravada, Mahayana, Tibetaans: het leven was altijd sterker dan de leer.
Er werd soms wel gediscussieerd over de vraag of geweld al dan niet was toegelaten. Maar altijd werden er uitvluchten gevonden. Het boeddhisme werd naar behoefte bijgebogen. Ambiguïteit in teksten werd benut, er verschenen sutrateksten waarin gebruik van geweld tot de heilige plicht van boeddhisten werd verklaard. Een bodhisattva moet soms wel even moorden, het doel heiligt de middelen.
Ik schrik me eerlijk gezegd te pletter over de omvang van het probleem. Ook over Mahayana, mijn familiekring binnen de boeddhistische wereld. Sinds de parabel van het brandende huis in de Lotus Sutra is, te beginnen met de theorie van het vaardig middel, het hele potentieel aan rekkelijkheid binnen Mahayana gebruikt voor legitimatie van geweld. Bij leegte hoort helaas iets van normloosheid. Je gaat je bijna schamen dat je bij deze club hoort, hoewel ook alle anderen in hetzelfde schuitje zitten.
De reageerders die vinden dat de inhoud van mijn artikel over de bodhisattva van het bouwen en breken de lieve vrede verstoort en niet thuishoort in een boeddhistisch dagblad, antwoord ik als volgt: ken uw boeddhisme, het is zacht als boter en smeert lekker mee alle kanten op. De historische kwetsbaarheid van boeddhisme voor geweldslegitimatie maakt juist dat iemand de kat de bel moet aanbinden en bewustzijn creëert over de aard van de problematiek.
Waarmee niet gezegd is dat het een verstandig idee is wanneer het Nederlandse kabinet F16’s naar Syrië zou sturen, zoals ik nu mijn artikel opperde. Gehoord hebbend de beraadslaging van de reageerders botst Taigu-de-burger hier inmiddels met Taigu-de-boeddhist en Taigu-de-Hisamatsu-aanhanger. Alles wat er door reageerders te berde is gebracht over het belang van de vredesimperatief, geeft wel te denken. Beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald. Wat is wijsheid?
Eén algemene opmerking nog. Een bijzonder probleem van boeddhisme is dat het zich, van Gautama tot Dogen, beroept op een ethiek die is uitgewerkt voor de spirituele ontwikkeling van vrijgestelde monniken. Voor de rest van de achterban geldt de leer mutatis mutandis, maar wat als in dat mutatis mutandis nu net het probleem schuilt? Wat als de vertaalslag weerbarstiger blijkt dan alle Dalai Lama’s en Thich Nhat Hanh’s, alle Bob Thurman’s en Joseph Goldstein’s zich altijd hebben wijsgemaakt, en vele volgelingen in hun voetspoor hebben geloofd?
Ik ben nog niet uitgelezen. Zoals altijd volg ik ieder spoor dat mij wordt aangereikt. Ik bekijk links naar Youtube-filmpjes, beluister geluidsbestanden en lees artikelen en transcripten. Sommige boeken moeten nog arriveren in de bibliotheek. Dit is dus een tussenstand.
Boeddhisten, Taigu incluis, zullen er een hele kluif aan hebben zich te verstaan met de kloof tussen ideaal en werkelijkheid. Ook Hisamatsu, hoe scherp en invoelbaar zijn zenbenadering voor mij mag zijn, heeft vandaag opeens een afdronk van idealisme dat op zijn werkelijkheidsgehalte moet worden getoetst. Zen als kern van een nieuwe wereldreligie, met dit boeddhisme? Nee, grote twijfel bevangt de grote dwaas weer eens.
Namu Amida Butsu,
Taigu
Bronnen:
– M. Jerryson & M. Juergensmeyer (eds.), Buddhist Warfare, Oxford University Press, 2010.
– V. Tikhonov & T. Brekke (eds.), Buddhism and Violence. Militarism and Buddhism in Modern Asia, Routledge Studies in Religion, vol. 16, 2013.
– B. Victoria, Zen at War, Rowman & Littlefield Publishers, 2nd ed., 2006.
Hans van Dam zegt
doe mij maar taigu, tijger
Robert Keurntjes zegt
Misschien nog een aanvulling voor je ‘onderzoek’. De Dalai Lama heeft zijn ideeën over geweldloos verzet niet uit het boeddhisme, ook al sluit het er wel bij aan. Hij is op het idee van geweldloosheid (Ahimsa) gekomen door Gandhi en zijn geweldloze strijd voor onafhankelijkheid.
Er is, zeker in de jaren vijftig, militair verzet geweest tegen de Chinezen waarbij de CIA ook een rol gespeeld heeft.
Jules Prast zegt
Dank je, Robert. Dhamma onaf; heeft plus nodig?
Robert Keurntjes zegt
Wat bedoel je met “dhamma”?
Als je daarmee het boeddhistisch gedachtegoed bedoelt dan hoop ik wel dat het onaf is. Zoals uit de hele discussie blijkt biedt ook het boeddhisme geen pasklare antwoorden. Dat wil niet zeggen dat er iets aan toegevoegd hoeft te worden, maar dat iedere keer opnieuw moet worden bekeken hoe je een vraag die zich voordoet gaat beantwoorden.
In dit geval zou ik niet zeggen dat het toepassen van Ahimsa een ‘plus’ is.
De praktische toepassing ervan door Gandhi sluit goed aan bij boeddhistische uitgangspunten, mede omdat beide, in beginsel, uitgaan van een pragmatische ethiek.
Het idee van een pragmatische ethiek is voor menigeen erg problematisch. Zeker in het westen waar we opgevoed zijn met een ethiek die uitgaat van een absoluut goed en kwaad.
Met andere woorden: ik meen dat het boeddhistische gedachtengoed alles in huis heeft om op een zinvolle manier na te denken over hoe om te gaan met praktische situaties (inclusief de vraag over geweld) daarbij zijn voorbeelden uit de geschiedenis op zijn minst behulpzaam.
Jules Prast zegt
Met dhamma bedoel ik inderdaad boeddhistisch gedachtengoed.
De dhamma ademt een waardenpatroon uit een andere tijd en een ander werelddeel.
Op zijn minst moet er iets bij voor onze tijd en wereld. Dit is de positie van bijv. David Loy.
Of de dhamma moet geheel en grondig worden verbouwd, de positie van bijv. Stephen Batchelor.
Persoonlijk zie ik nog een derde weg: de dhamma lekker de oude brik te laten die hij is en deze te gebruiken als inspiratie tezamen met andere bronnen van wijsheid. Dan kom je uit bij de multireligieuze optie. Hier begin ik langzaam naartoe te groeien.
In beginsel kan in al deze scenario’s de ethiek van de dhamma pragmatisch blijven.
Sjoerd zegt
Multi-, misschien loslaten, de weg van de diamant, geen nieuw vehikel van een paar oude, maar die laatste stap zetten en de weg van de diamant aanvaarden?
Bedoel je dat eigenlijk Jules?
Jules Prast zegt
Dat zou kunnen, Sjoerd (in antwoord op je vraag over de diamant).
Twee opmerkingen daarbij.
1) Naar mijn idee vertegenwoordigt de diamant als verbeelding van de boeddhaweg de spirituele dimensie. Met Robert heb ik het echter over de ethische dimensie. Daar is de dhamma een raster dat een tekort heeft t.o.v. onze verwachtingshorizon en sociale praktijk; daarvoor zijn er dus andere rasters nodig naast en in aanvulling op de dhamma.
2) De weg van de diamant wordt wel voorgesteld als die van de ultieme bevrijding (‘even beyond zen’); de Shinran in mij twijfelt echter of mensen ten principale wel in staat zijn zichzelf in dit leven op eigen kracht tot bevrijding op te werken (en zo ja, dan betreft dit zeer zeldzame uitzonderingen).
Sjoerd Windemuller zegt
Beste Jules,
Ik geef wat gedachten weer die zo door mij heen dwarrelen als ik jouw bijdrages en reacties lees.
Is het niet zo dat de spirituele weg (uitgedrukt in de diamantsutra) ook de ethische dimensie omvat, uitgedrukt in spiritueel geworteld intentioneel gedrag?
Ik ervaar dat wel zo, boeddha en mara, Janus.
Dat betekent voor mij dus niet het afwezig zijn van dood en geweld, maar wel de intentionaliteit van vrede en bevrijding in de wijze waarop ik als mens daarmee om ga.
Ahimsa wordt ook in het vroege christendom verbeeld in uitspraken van Jezus: “Als je geslagen wordt, keer dan de andere wang toe”, “Wat gij niet wilt dat u geschied, doe dat de ander niet aan”, en het voorbeeld waarin Petrus zijn zwaard trekt om zijn leraar Jezus te verdedigen, maar van Jezus de instructie krijgt het in de schede terug te steken. De gewonde soldaat wordt daarna door Jezus genezen.
Het was de tijd waarin Alexandrie voor zover ik weet ook een boeddhistische gemeenschap kende.
Niettemin kent het Christendom, net als de Islam, het Jodendom en het Boeddhisme een uiterst geweldadige geschiedenis met allerlei voorbeelden waarin geweld op nu onbegrijpelijke gerechtvaardigt en gepraktiseerd werd en wordt.
Enerzijds leven we in een wereld van geboorte en dood en de weg daartussen is doordrenkt met lijden. Wij kunnen niet leven zonder te doden, of anderen voor ons te laten doden.
Anderzijds leven we in een werkelijkheid waarin we een weg van bevrijdende en vreedzame spiritueel geladen intentionaliteit zoeken of bewandelen in de omgang met die werkelijkheid van geboren worden en sterven, lijden en doden of gedood worden.
Dat is de weg die uiteindelijk geen geboorte-geen dood genoemd wordt.
Iedere situatie zal mij opnieuw in de positie brengen dat ik een keuze moet maken, vanuit een aanwezig zijn in niet-weten.
Er is geen spiritueel-ethisch handboek dat daar antwoorden voor bij de legger heeft staan. Zo’n dharma heeft m.i ook nooit bestaan, buiten de verbeelding van de monniken die daaraan geschreven hebben.
Als je het werk van Schumann leest over de historische boeddha, dan valt op hoe hij een haast kwizilveren dharma beschrijft die door Gautama voortdurend wordt aangepast aan het moment, de mensen en hun taalwerkelijkheid, waar hij mee geconfronteerd wordt.
Er lijkt mij geen enkel bezwaar dat proces voort te zetten, maar bij Stephen Batchelor zie je daarin ook de dynamiek van vrijheid versus institutionalisering beschreven.
Voor mij heeft o.a. de confrontatie en verwerking van de Diamantsutra, geleid tot betreden van een post-boeddhistische werkelijkheidspositie. Dat proces van niet-weten is nog steeds gaande.
Ik vind de huidige geweldsexplosies verschrikkelijk, ik heb geen verstand van de argumenten waarmee eea gerechtvaardigd wordt, maar alle kompassen in mij wijzen naar een andere richting.
Ik mis de woorden en intenties over vrede en hoor de woorden en intenties over vernietigen van elkaar.
Uitgaande van het concept van een boeddha- en maranatuur die in de menselijke natuur in dezelfde mate aanwezig zijn, lijkt dit alsof ze allemaal suicidaal aan het worden zijn.
Hoe kun je mara vernietigen en denken zelf in leven te blijven.
Tegelijk ga ik door met leven en daarvoor aanvaard ik dat ander leven beeindigd wordt.
Jouw positie, mede geinspireerd door Shinran, t.o.v. jouw eigen ontwaken, imponeerd als somber.
Ik begrijp dat niet, net zomin als ik het verschil tussen monniken en andere mensen begrijp.
De thuisloosheid speelt zich in je af, op spiritueel niveau. Het is al in je aanwezig, je hoeft het alleen maar welkom te heten.
Waarom zou je dat uit willen stellen?
Robert Keurntjes zegt
M.I. schiet de boeddhistische ethiek niet tekort. Voor ieder ethisch kader geldt dat het geen concreet antwoord biedt op de vraag wat te doen in een praktische situatie. Je moet het altijd nog zelf toepassen.
Omdat goed en kwaad in het boeddhisme relatief zijn t.o.v. basis, doel en pad, en omdat het gericht is op mentaal welbevinden heeft het ook voor sociaal maatschappelijke vraagstukken een grote rijkweidte.
Buiten Gandhi, ben ik dat nog nergens op een vergelijkbare manier tegen gekomen.
Daar hoeft niks aan toegevoegd worden, het moet hooguit ontdaan worden van beperkende religieuze interpretaties.
Sjoerd Windemuller zegt
Ik herinner mij een tekst de DL, waarin hij vertelt hoe hij in een situatie waarin een monnik gemarteld werd, zo kwaad werd dat hij de dader had doodgeschoten als hij een geweer had gehad.
Voor zover mij herinner staat het in “De kunst van het vergeven”.
Hij spreekt daarin op een menselijke genuanceerde manier over pacificatie en begrijpelijk gebruik van geweld door mensen in hun specifieke omstandigheden.
Een middenweg positie.
Jules Prast zegt
Ik reageer hier even kort op je laatste, lange antwoord. Dit bevat zoveel aanknopingspunten dat ik deze met geen mogelijkheid stuk voor stuk kan beoordelen.
Op grond van de discussie concludeer ik dat het boeddhisme ontbreekt aan een maatschappelijke articulering. De dhamma (die een product is van de voorstelling die ieder zich hiervan maakt) strekt zich vooral uit tot spiritualiteit en ethiek op individueel, niet op sociaal niveau.
Dit zij zo. In dit stadium van ontwikkeling bevindt boeddhisme zich hier. Meer levende voorbeelden als Thich Nhat Hanh en een langere receptiegeschiedenis zullen ooit misschien het beeld doen kantelen.
Wil je maatschappelijk handelen rechtvaardigen, dan moet je voor dit moment meer meenemen dan het gereedschap dat boeddhisme je biedt.
(P.S. Ook voor mij is de diamantsutra een grote bron van inspiratie.)
Nic Schrijven zegt
” Resultaten behaald in het verleden bieden geen garantie voor resultaten in de toekomst”
Ten goede of ten kwade.
Daarom; leef in het hier en nu en ijver voor vrede.
In oorlogstijd is vrede de weg en in vredestijd nog meer vrede dus ik zie maar één weg om te gaan.
G.J. Smeets zegt
Ik zie het ‘probleem’ niet, eerlijk gezegd, maar misschien zie ik iets over het hoofd.
Ja / nee participeren in een defensieve oorlog is aan de geweldsmonopolist i.c. de NL staat – het is een exclusieve staatsaangelegenheid.
Iemand kan o.m. om morele redenen (van humanistische, katholieke, boeddhistische, etc. snit) tegen een eventueel ‘ja’ zijn. In dat geval weigert hij dienst of protesteert in woord en gebaar of organiseert collectief protest, etc.. Historische voorbeelden in overvloed.
Iemand anders kan eveneens o.m. om morele redenen (van humanistische, katholieke, boeddhistische, etc. snit) een eventueel ‘ja’ accepteren. In dat geval kan hij op een of andere manier ‘meedoen’. Historische voorbeelden in overvloed.
Het enige probleem is wellicht de verleiding dat je je geloofsgenoten ‘verkettert’ (ik vind zo gauw geen ander woord) die de andere keuze maken op grond van hetzelfde geloof, canon en bijbehorend waardenstelsel.
Overigens wijs ik er op dat ecocide een even dodelijk geweld is als defensieve oorlogen. In dat opzicht komt me (ook de boeddhistische) morele betrokkenheid nogal selectief voor. Het is geen verwijt of aanklacht, slechts een poging om e.e.a. in perspectief te zetten: dood en verderf door mensen aangericht heeft anno 2015 vormen aangenomen waar tegenover bijna alle religieuze en spirituele tradities & canons met de mond vol knarsende tanden staan.
Jules Prast zegt
“Overigens wijs ik er op dat ecocide een even dodelijk geweld is als defensieve oorlogen. In dat opzicht komt me (ook de boeddhistische) morele betrokkenheid nogal selectief voor.”
Helemaal eens.
kees moerbeek zegt
‘De historische kwetsbaarheid van boeddhisme voor geweldslegitimatie maakt juist dat iemand de kat de bel moet aanbinden en bewustzijn creëert over de aard van de problematiek.’ Dat is in 2013 al gebeurd, Jules.
Hierbij twee voortreffelijke artikelen van Jelle Seidel uit het magazine VvB. Veel leesplezier en het scheelt je daarbij ook nog eens veel leeswerk :-)
http://www.vriendenvanboeddhisme.nl/html/boeddhisten_pacifisten.html
http://www.vriendenvanboeddhisme.nl/html/vredelievende_boeddhisme.html
Jules Prast zegt
Nee, Kees. Jelle Seidel schrijft over de leer. Ik over het leven: de keuze die ik in een concrete situatie zou maken.
Wat ik daarvoor terugkrijg is een hoop verbaal ontwijkgedrag en moralistisch geroeptoeter.
Waar zijn boeddhisten, wanneer het erom gaat echt verantwoordelijkheid te nemen voor oorlog en vrede? Achter een spandoek?
Nic Schrijver zegt
Daar waar ze zijn wellicht ?
kees moerbeek zegt
Ach laat maar, Jules. Ik ga de discussie niet aan :-( Wat ik in al die jaren van Jelle weet is dat hij altijd het persoonlijke voor ogen had.
Nic Schrijver zegt
“de keuze die ik in een concrete situatie zou maken.”
Dat is toch ook fabuleus speculeren.
Je weet toch pas wat je doet als de situatie zich voordoet.
Je kunt wel een intentie hebben en die is voor mij voor vrede kiezen.
Jules Prast zegt
Ik ga de discussie niet overdoen, beste Nic, maar ik schreef in ‘De bodhisattva van het bouwen en breken’:
“ik zou er begrip voor hebben wanneer het Nederlandse kabinet gehoor geeft aan het Amerikaanse verzoek om onze F16’s naar de strijd in Syrië en Irak te sturen.”
Dus hoeveel intentie wil je eigenlijk hebben?
Maar dat was toen. Nu weet ik het niet meer.
Is het omdat de lettertjes van het Boeddhistisch Dagblad lichtjes zijn die mij geleiden op het pad van wijsheid en compassie?
Wat zou dat fijn zijn. Maar voorlopig woelt de koan van oorlog en vrede nog door mijn gemoed, als gloeiende kolen in mijn maag-darmkanaal.
Dit is mijn laatste reactie. Ik doe er over deze kwestie nu verder het zwijgen toe.
Ik wens iedereen een vredig kerstfeest toe, iedere dag weer.
Namu Amida Butsu.
Namu Amida Butsu.
Namu Amida Butsu.
kees moerbeek zegt
Het zal aan mij liggen. Soms word mij zelfs het eindeloze geverbaliseer te veel en daarom dit:
‘Henriëtte Roland Holst
De zachte krachten zullen zeker winnen
in ’t eind — dit hoor ik als een innig fluistren
in mij: zoo ’t zweeg zou alle licht verduistren
alle warmte zou verstarren van binnen.
De machten die de liefde nog omkluistren
zal zij, allengs voortschrijdend, overwinnen,
dan kan de groote zaligheid beginnen
die w’als onze harten aandachtig luistren
in alle teederheden ruischen hooren
als in kleine schelpen de groote zee.
Liefde is de zin van ’t leven der planeten
en mensche’ en diere’. Er is niets wat kan storen
’t stijgen tot haar. Dit is het zeekre weten:
naar volmaakte Liefde stijgt alles mee.’
En ‘Silence is golden’. De koan is: ‘Who is she?’
https://www.youtube.com/watch?v=Cwmov_cmsEs
Nic Schrijver zegt
Jules,
Ook een vreedzame kerst toegewenst ieder moment.
Voor iedereen eigenlijk.
Nic Schrijver zegt
Vrede is de gewenste toestand dus onderzoek hoe vrede tot stand komt en hoe het blijft.
Hoe is daar in de geschiedschrijving mee omgegaan, hoe blijft er vrede en hoe consolideer je het voor de toekomst.
G.J. Smeets zegt
Jules Prast,
“…Seidel schrijft over de leer. Ik over het leven…”
Seidel heeft het m.i. niet zozeer over de leer als wel over de historie van de vele dharma-interpretaties omtrent (oorlogs)geweld. Waarbij hij luid en duidelijk het onderscheid kerk / staat als sleutelbegrip van zijn betoog opvoert.
Ik heb je in het draadje achter je vorige blogstuk gevraagd of de hele kwestie niet au fond een kwestie is van scheiding van kerk en staat. Toen antwoordde je: “Ik weet het niet […] De labels kerk/staat erop drukken komt ons misschien uit, maar welke verklarende waarde heeft dit voor boeddhisme?”
Luidt dat antwoord nog steeds zo?
Jules Prast zegt
Ja. Ik weet het niet. Het hele vraagstuk beweegt zich bij mij meer op het existentiële vlak. Scheiden in kerk en staat heeft dan iets onbevredigends maar de kip is nog aan het broeden. Zie verder mijn laatste reactie aan Nic. Daar houd ik mij aan.
kees moerbeek zegt
De ellende van de zaak is dat kerk, staat, volk, de economie…en dergelijke zo verabsoluteerd zijn dat er geen ruimte meer is voor mensen en menselijkheid. Zo schijnt het me toe.
In onze geest lijken ze heilig, zelfs goddelijk, maar in sommige (?) gevallen en tegen onze wens (?) in zijn ze mensvijandig.
Echter, de veroorzakers van de grootste moordpartijen (en ander onheil) konden onze buurman/buurvrouw zijn en waren dat ook vaak. Genoeg reden voor hoop, dus.
Dit is samsara, maar wij mensen weten ermee te leven en deze tijd is een van de meest vreedzame ooit. Kan en moet het beter? Ja.
Jules Prast zegt
Ja, dat is de spijker op de kop.
kees moerbeek zegt
Kort en krachtig, mooi en volhouden, Jules :-)!
Van spijkers naar timmerlui naar The Carpenters is snel gemaakt. Het verhaal van Karen Carpenter is helaas tragisch.
Toch zingt ze de lof van het leven en dus van de Dharma. De dharma is immers het leven zelf.
https://www.youtube.com/watch?v=sOmnroKxUNM
Sjoerd Windemuller zegt
Ha Jules,
Dat “niet-weten”, van jou op dit moment, dat bevalt me erg.
Het laat ruimte voor keuzes
die misschien niet komen
of keuzes
die we niet zien aankomen.
“Niet-weten”, dat lijkt mij het oprechte weten.
Houwen zo.
Sjoerd
kees moerbeek zegt
Sjoerd, Jules weet volgens mij juist wel een heleboel en is daar zelfs zeer stellig over. Ik volg hem al lang en waardeer zijn mening. Hij noemt zijn mening niet-weten.
Niet-weten is m.i. geen stijlfiguur. Overigens is er niks mis met het hebben van een mening. De absolute waarheid is het niet, maar niet-weten is iets anders. Of niet soms?
Ruimte voor keuzes is er altijd. Wat is dat niet-weten waarover je het hebt?
Sjoerd Windemuller zegt
Dat weet nu ik niet Kees, maar op enig moment passeert het ieder van ons. Het bekruipt je, bijt zich vast in onze geest en op het moment dat we het willen pakken, dan grijpen we er naast.
Misschien is het wel als een paling in een emmer snot, of het witte wief van de zilverberk bij mistig maanlicht.
kees moerbeek zegt
Niets menselijks is ons allen vreemd, Sjoerd, en daarmee is alles eigenlijk wel gezegd. Zou je denken.
En de zin van dit alles? Je mot er mee leren leven, man, en blijkbaar lukt ons dat aardig.
https://www.youtube.com/watch?v=C4oEIuz4tpg&index=48&list=PLiFRFkKND3jMTGuHBO4_0h4LLbVpjEoEB
Cees zegt
Gelukkig, boeddhisten zijn ook maar mensen, niet weters,
kronkelend over het pad van samsara…