De internationale mensenrechtenwetgeving garandeert iedereen het recht op de hoogst haalbare gezondheidsstandaard en verplicht overheden om stappen te ondernemen om bedreigingen van de volksgezondheid te voorkomen en medische zorg te verlenen aan degenen die deze nodig hebben.
De omvang en de ernst van de COVID-19-pandemie stijgt duidelijk tot het niveau van een bedreiging van de volksgezondheid die beperkingen van bepaalde rechten zou kunnen rechtvaardigen, zoals die welke voortvloeien uit het opleggen van quarantaine of isolatie die het vrije verkeer beperken.
Op 11 maart 2020 verklaarde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat een uitbraak van de virale ziekte COVID-19 – voor het eerst vastgesteld in december 2019 in Wuhan, China – het niveau van een wereldwijde pandemie had bereikt. Onder verwijzing naar “de alarmerende niveaus van verspreiding en ernst” riep de WHO de regeringen op om snel en indringend op te treden om de verspreiding van het virus een halt toe te roepen.
De internationale mensenrechtenwetgeving garandeert iedereen het recht op de hoogst haalbare gezondheidsstandaard en verplicht de regeringen om stappen te ondernemen om bedreigingen van de volksgezondheid te voorkomen en om medische zorg te verlenen aan degenen die deze nodig hebben. De mensenrechtenwetgeving erkent ook dat in de context van ernstige bedreigingen van de volksgezondheid en openbare noodsituaties die het leven van de natie bedreigen, beperkingen van bepaalde rechten gerechtvaardigd kunnen zijn wanneer ze een wettelijke basis hebben, strikt noodzakelijk zijn, gebaseerd zijn op wetenschappelijk bewijs en niet willekeurig of discriminerend van toepassing zijn, beperkt zijn in de tijd, de menselijke waardigheid respecteren, onderworpen zijn aan herziening en proportioneel zijn om het doel te bereiken.
De omvang en de ernst van de COVID-19-pandemie neemt duidelijk toe tot het niveau van een bedreiging van de volksgezondheid die beperkingen van bepaalde rechten zou kunnen rechtvaardigen, zoals die welke voortvloeien uit het opleggen van quarantaine of isolatie die het vrije verkeer beperken. Tegelijkertijd kan zorgvuldige aandacht voor mensenrechten zoals non-discriminatie en mensenrechtenbeginselen zoals transparantie en respect voor de menselijke waardigheid een effectieve reactie bevorderen te midden van de beroering en ontwrichting die onvermijdelijk leiden tot crisistijden en de schade beperken die kan ontstaan door het opleggen van al te brede maatregelen die niet aan de bovengenoemde criteria voldoen.
Het document van HRW geeft een overzicht van de bezorgdheid over de mensenrechten als gevolg van de uitbraak van het coronavirus, waarbij gebruik wordt gemaakt van voorbeelden van overheidsmaatregelen tot nu toe, en beveelt aan hoe regeringen en andere actoren de mensenrechten in hun reactie kunnen respecteren. De HRW doet ook aanbevelingen.
Op 16 maart 2020 oordeelde een groep VN-mensenrechtendeskundigen dat ‘noodverordeningen op basis van de COVID-19-uitbraak niet mogen worden gebruikt als basis om zich te richten op bepaalde groepen, minderheden of individuen. Het mag niet fungeren als een dekmantel voor repressieve actie onder het mom van bescherming van de gezondheid… en mag niet alleen worden gebruikt om meningsverschillen te onderdrukken’.
Beschermen van de vrijheid van meningsuiting en zorgen voor toegang tot kritische informatie
Op grond van de internationale mensenrechtenwetgeving hebben regeringen de plicht om het recht op vrije meningsuiting te beschermen, met inbegrip van het recht om allerlei soorten informatie te zoeken, te ontvangen en te verstrekken, ongeacht de grenzen. Toelaatbare beperkingen van de vrijheid van meningsuiting om redenen van volksgezondheid, zoals hierboven vermeld, mogen het recht zelf niet in gevaar brengen.
De regeringen zijn verantwoordelijk voor het verstrekken van informatie die nodig is voor de bescherming en bevordering van de rechten, waaronder het recht op gezondheid. Het Comité voor economische, sociale en culturele rechten beschouwt het als een “kernverplichting” om “onderwijs en toegang tot informatie over de belangrijkste gezondheidsproblemen in de gemeenschap, met inbegrip van methoden om deze te voorkomen en te beheersen” te verstrekken. Een rechtvaardige reactie op COVID-19 moet ervoor zorgen dat nauwkeurige en actuele informatie over het virus, de toegang tot diensten, storingen in de dienstverlening en andere aspecten van de reactie op de uitbraak voor iedereen gemakkelijk beschikbaar en toegankelijk is.
In een aantal landen hebben regeringen het recht op vrije meningsuiting niet verdedigd en hebben ze maatregelen genomen tegen journalisten en gezondheidswerkers. Dit heeft uiteindelijk de effectieve communicatie over het ontstaan van de ziekte beperkt en het vertrouwen in het overheidsoptreden ondermijnd.
Veel landen hebben sinds de uitbraak van COVID-19 scholen gesloten, waardoor het leren en het onderwijs van honderden miljoenen studenten werd verstoord. In tijden van crisis geven scholen kinderen een gevoel van stabiliteit en normaliteit en zorgen ze ervoor dat kinderen een routine hebben en emotioneel worden ondersteund om met een veranderende situatie om te gaan. Scholen bieden ook belangrijke ruimten voor kinderen en hun gezinnen om te leren over hygiëne, geschikte technieken voor het wassen van de handen en het omgaan met situaties die routines zullen doorbreken. Zonder toegang tot scholen ligt de hoofdverantwoordelijkheid bij de ouders, voogden en verzorgers. Wanneer scholen worden gesloten, moeten overheidsinstellingen een beroep doen op duidelijke en nauwkeurige informatie over de volksgezondheid via de juiste media.
Om ervoor te zorgen dat de onderwijssystemen adequaat reageren, heeft de UNESCO aanbevolen dat staten “een verscheidenheid aan hi-tech, low-tech en geen technische oplossingen aannemen om de continuïteit van het leren te verzekeren”. In veel landen maken docenten al gebruik van online leerplatforms als aanvulling op de normale contacturen in de klas voor huiswerk, klaslokaaloefeningen en onderzoek, en veel studenten hebben thuis toegang tot technologische apparatuur. Niet alle landen, gemeenschappen, gezinnen of sociale groepen hebben echter voldoende toegang tot het internet en veel kinderen wonen op plaatsen waar het internet vaak door de overheid wordt afgesloten.
Bron Human Rights Watch.
Zie voor het hele Engelstalige rapport met aanbevelingen hier https://www.hrw.org/news/2020/03/19/human-rights-dimensions-covid-19-response
