Wat bedoelde Voltaire toen hij zijn ‘Candide‘ besloot met deze zin: ‘Il faut cultiver son jardin’, ‘Je moet je tuin bewerken’?

In de brievenrubriek van de VPRO-gids had iemand beweerd dat Voltaire met dat slotzinnetje verwees naar ‘het uitoefenen van geslachtsgemeenschap’.

Een ander reageerde daarop. Hij vroeg zich af wat de bron was voor die uitleg. In brieven had Voltaire zelf het vijf keer over die slotzin gehad, maar zonder de seksuele uitleg te noemen. Twee Franse woordenboeken die de zin citeren, houden het erop dat Voltaire een algemeen pleidooi hield voor verstandig handelen en werken.

Deze briefwisseling laat zien hoe betekenisgeving werkt. De eerste briefschrijver neemt alle vrijheid om zijn eigen interpretatie te geven van dat beroemde zinnetje. Hij lijkt te zeggen: ‘Als ik dit erin lees, wie zal mij dat beletten?’.

De ander vraagt naar de bron. Die is kennelijk nodig voor verantwoorde betekenisgeving. De meest gezaghebbende bron is Voltaire zelf, maar woordenboeken kunnen ook dienst doen. Deze briefschrijver lijkt te denken: ‘Alleen wat de auteur en literatuurwetenschappers zeggen, overtuigt mij’.

Hebben lezers als betekenisgevers vrij spel, of zijn er beperkingen? Interessante vraag, ook bijvoorbeeld als het om zinnetjes uit heilige boeken gaat…