Rob Preece over tantra- ‘Ik denk dat hele simpele dingen ons raken’

De boeddhistische tantra traditie- met onder andere technieken om ons tijdens  de fase tussen dood en wedergeboorte te transformeren in een boeddha, begint wortels te schieten in onze westerse cultuur. Toch zijn er nog veel misverstanden over wat tantra precies inhoud. Boeddhistische tantra is niet een soort magie. Vooral over het seksuele aspect van boeddhistische tantra zijn er bijzonder veel misverstanden; het gaat echter in het geheel niet om orgiën te vieren en orgasmes te bereiken.

De Britse psychotherapeut Rob Preece, specialist in het raakvlak tussen het Tibetaans boeddhisme en Jungiaanse psychologie, geeft mede daarom lezingen over de essentie van tantra.

Preece: ‘Het is niet een oefening die we moeten doen om allerlei spirituele superkrachten te krijgen om anderen mee te imponeren. Persoonlijke groei en transformatie om behulpzaam voor anderen te zijn zou het absolute startpunt moeten zijn.’ Rianne Pelleboer sprak met Preece toen hij in het voorjaar in Nederland was.

Hoe zijn tantrica en de tantrische beoefening ontstaan, kan je dat uitleggen?
Het is belangrijk dat we een onderscheid maken tussen hindoeïstische- en boeddhistische tantra. Allereerst, er is een debat gaande over de oorsprong van de tantra’s. Van een aantal wordt gezegd dat ze stammen uit de tijd van de Boeddha en andere vinden pas veel later hun oorsprong. Sommige zijn ontstaan uit hindoeïstische tantra’s en weer andere in Tibet. Ik denk dat we kunnen zeggen dat de meeste tantra’s zijn voortgekomen uit visioenen van ervaren mediteerders. Ontwikkelde yogi’s hadden in die gevallen een visioen van een godheid in een bepaalde hoedanigheid, die een nieuwe overdrachtslijn van beoefening zou betekenen. Dit verklaart waarom er zoveel verschillende varianten zijn van oefeningen. Door die overdrachtslijnen werden ze overgedragen van India  naar Nepal en uiteindelijk naar Tibet en nu het Westen.

In de jaren ‘ 50 kwam het boeddhisme naar het Westen en inmiddels begint het voet aan grond te krijgen. Wat zijn volgens jou de grootste misvattingen wat betreft tantra?
Eén van de dingen die we onder ogen moeten zien is dat het voor ons, als westerlingen, niet makkelijk is om te werken met de complexiteit van de tantrische oefeningen. De Tibetanen zijn steeds welwillender om hun oefeningen aan ons over te dragen. Deze oefeningen zijn echter niet makkelijk te integreren in de westers denken. Ik denk dat een van de moeilijkheden zit in het feit dat deze oefeningen vaak erg rijk en exotisch van aard zijn. De schoonheid van tantrische godheden kan ontzettend inspirerend voor ons zijn. In zo verre dat we ons niet gewaar zijn van de complexiteit ervan voordat we er werkelijk mee aan de slag gaan. Als we weinig ervaring hebben is het soms lastig om te zien hoe deze oefeningen aan onze psychologische en emotionele behoeften tegemoet komen. Ik denk dat een van redenen hiervan is dat we als westerlingen veel verschillen van de Tibetanen, in zowel emotioneel als psychologisch opzicht. De oefeningen zijn in Tibet tot stand gekomen, vaak in kloosters en in een cultuur die erg verschilt van de onze. Mijn gevoel is dat veel van ons denken dat het tantrische pad makkelijk zal zijn, maar dat is het niet.

Wat is volgens jou het grootste conflict tussen Tibetaanse tantrische oefeningen en onze westerse cultuur?
Eén van de gevaren is dat we het Tibetaans boeddhisme, met al zijn traditionele vormen en rituelen klakkeloos overnemen. Aan de ene kant is het mooi om de traditie te behouden maar ik weet niet zeker hoe behulpzaam dat zal zijn voor ons leven hier in het Westen. Ik denk dat we een manier moeten vinden om de oefeningen hier te integreren en dat heeft tijd nodig. Zelf ben ik al meer dan veertig jaar bezig en ik zou niet zeggen dat het een makkelijk pad is. Ik heb echt een brug moeten slaan tussen de Tibetaanse manier van praktiseren en een manier die voor mij zou werken als westerling. Ik denk dat we nog niet op het punt zijn aangekomen waarop we precies kunnen zeggen hoe dit binnen onze westers denken past maar we beginnen te begrijpen hoe we het in ons dagelijks leven kunnen integreren. Ik denk dat veel lama’s in eerste instantie niet hadden kunnen overzien hoe groot de verschillen zijn tussen onze psychologische behoeften. Dat is waar ik me de afgelopen vijfentwintig  jaar vooral mee bezig heb gehouden. Proberen te begrijpen hoe we tantra en westerse psychologie kunnen samenbrengen en het toegankelijk kunnen maken voor westerlingen.

We hebben hier in Nederland ofwel ervaring met een god, of helemaal geen. In het Tibetaans boeddhisme vinden we een verscheidenheid aan godheden. Is dat denk je een obstakel voor mensen om te gaan praktiseren?
Ik denk dat die godheden voor velen een natuurlijke aantrekkingskracht hebben. Er is iets in ons dat met ze resoneert en dat is fantastisch. Persoonlijk voelde ik een sterke aantrekkingskracht naar al deze archetypische figuren. Maar voor sommigen is het juist ingewikkeld en verwarrend. In plaats van een theïstische traditie waarin een god vereerd wordt hebben we een spirituele traditie die een veelvoud aan verschillende archetypes aan het licht brengt. Dit zijn allemaal aspecten van onze eigen aangeboren natuur. Zodra we dat door beginnen te krijgen ontdekken we dat die godheden niets anders zijn dan aspecten van onze eigen geest in plaats van iets van buiten ons. Als aspecten van onze eigen natuur kunnen we specifieke kwaliteiten ontwikkelen en verschillende emotionele staten transformeren. Ik denk dat het belangrijk dat we weten dat ze deel uitmaken van onze eigen natuur, ze zijn een expressie van onze boeddha natuur.

In tantra spelen de goeroe en devotie een belangrijke rol. Gezien onze geschiedenis – en schandalen met de kerk hebben mensen soms veel weerstand tegen deze toewijding. Tegelijkertijd lijkt er ook een tendens te zijn voor mensen om er met bijna blinde naïviteit in te springen. Wat is volgens jou een goede manier om devotie te zien?
Ik denk dat een beetje scepsis een gezonde insteek is. Zeker totdat we een beter begrip hebben van wat die toewijding precies inhoud. Een gevaar is dat we zo verlangen naar het vinden van een goeroe en een beetje naïef zijn over wat dat precies inhoud. Waarschijnlijk is een sceptische houding beter dan het verlangen omdat je bij die laatste misschien ergens blind inspringt en achteraf denk ‘oh god, waar ben ik nu weer in beland?’. Ik denk dat het behulpzaam is te onthouden dat, als we dieper in de tantrische beoefening duiken, we helderder beginnen te zien dat onze aangeboren natuur de ware betekenis van de goeroe is.  Voor velen van ons is het niet makkelijk om hiermee in aanrakingen te komen, als we niet in staat zijn direct in contact te komen met onze innerlijke goeroe kan het zijn dat we behoefte hebben aan een soort brug. Vaak zijn we ons hier niet gewaar van en dan projecteren we dat onbewust buiten ons op een ander persoon. Tot op bepaalde hoogte kan dat goed zijn maar het gevaar zit hem in het feit dat we dan kunnen denken dat de uiterlijke goeroe perfect, als een god is. Zodoende kunnen we in allerlei misvattingen verstrikt raken. Dit betekent overigens niet dat we geen relatie met een goeroe buiten ons aan kunnen gaan maar we moeten wel herkennen waar dit proces vandaan komt. Als we iemand vinden die met integriteit met die projecties om kan gaan en we weten dat we hem kunnen vertrouwen, dan is dat natuurlijk prima. Een bekwame en integere leraar zal je erop wijzen dat de goeroe eigenlijk een projectie van je eigen natuur is. Het aangaan van een relatie met een dieper gevoel van je eigen natuur, dat is de ware betekenis van goeroe.

Je was eerder dit jaar bij het Maitreya Instituut in Amsterdam om te onderwijzen over de essentie van tantra, wat is dat precies?
Dat is de grote vraag nietwaar? Ik denk dat de simpelste manier om dat uit te leggen is dat we op dit moment allemaal verschillende psychologische, emotionele en fysieke obstakels hebben. We zijn onvolmaakt, ontzettend menselijk. We hebben een natuur die heel rauw is. In die rauwheid zit de potentie tot iets dat puur, helder en compleet ontwaakt is; onze boeddha natuur. De vraag is hoe we van die verwarde staat naar die ontwaakte staat komen. Je zou tantra kunnen zien als een proces van transformatie waarin we geleidelijk die rauwe geest bevrijden in zijn pure natuur. Het gaat niet om een verschil tussen goed en slecht, dit is acceptabel en dit is onacceptabel. Volgens tantra kan alles getransformeerd worden. Ongeacht hoe smerig, donker en onplezierig het is.

Is het goed om ons te houden aan de tantrische vormen van het Tibetaans boeddhisme of denk je dat het goed is om de manier waarop we beoefening aan te passen aan onze cultuur?

Dat is de hamvraag nietwaar? Door de ervaring die ik de afgelopen veertig jaar heb opgedaan denk ik dat het moeilijk is voor ons om het op exact dezelfde wijze te doen als de Tibetanen.  Ik heb het gevoel dat we de essentie te pakken moeten krijgen. Veel tantrische oefeningen zijn in grote mate gekleurd door hun cultuur. Ze houden van een rijke liturgie en complexe oefeningen schijnen goed bij ze te passen. Ik weet niet zeker of dat ook voor ons geldt. Ons leven is al complex en daarom denk ik dat misschien hele simpele dingen ons raken. Dat probeer ik in mijn onderricht ook zoveel mogelijk naar boven te laten komen. Als we iets van de essentie van tantra kunnen proeven en een gevoel kunnen krijgen van wat het precies voor ons kan betekenen voor ons, zonder al die complexiteit dan heeft dat iets heel dieps. Hiermee wil ik overigens niet zeggen dat we afstand moeten doen van wat de Tibetanen ons gegeven hebben, maar ik denk dat wij als westerlingen op zoeken moeten naar iets wat ons echt raakt en het dus net wat anders aan moeten pakken.

Als je tantra googlet  dan is tantrische seks een van de eerste dingen die tevoorschijn komt. Waar komt het idee vandaan dat tantra om seks draait?
Tantra is op verschillende manieren naar het westen gekomen. Eén van de wegen is via de hindoeïstische traditie en specifiek die vorm is zeer populair geworden door haar nadruk op de seksuele ervaring en het werken met seksuele energie. Natuurlijk maakt die energie deel uit van ons zenuwstelsel en is dat iets wat we meenemen in het beoefenen van tantra, dat geld ook voor boeddhistische tantra. De vraag is alleen hoe we die energie aan kunnen wakkeren en kunnen transformeren op een manier die behulpzaam is. In het boeddhisme staat die seksuele energie niet zozeer op de voorgrond maar komen we geleidelijk in aanraking met verschillende aspecten van onze aangeboren natuur en beginnen daarmee te werken. Tegelijkertijd zien we dat het belangrijk is om een stabiel psychologisch fundament te hebben waarop we kunnen bouwen en waarin we die energie aan kunnen wakkeren. Dit doen we omdat de energie ongelofelijk krachtig is en dat kan tot allerlei complicaties leiden. Dus ook in de het boeddhisme speelt die seksuele energie, op de achtergrond, een significante rol in het ontwaken en cultiveren van wijsheid.

Er doen verhalen de ronde over ‘crazy wisdom’ goeroes die seks hebben met hun leerlingen. Is dat crazy wisdom of is dat een waan?
We moeten verantwoordelijkheid  nemen voor het maken in onderscheid tussen wat wel en niet behulpzaam is. Soms is crazy wisdom niets meer dan misbruik. Als we zien dat leraren en goeroes ontucht plegen dan denk ik niet dat dat goed te praten valt. In dat geval moeten we ons daartegen uitspreken en duidelijk maken dat het niet acceptabel is. Het gevaar is dat soms de indruk gewekt wordt dat het een uiting van verlichting is en dat is soms moeilijk in te schatten. Maar als de ervaring is dat het misbruik is, dan moeten we dat serieus nemen.

Hoe kunnen we de boeddhistische tantrische traditie ons eigen maken op een manier die behulpzaam is?

Er zijn verschillende ingrediënten die we kunnen benoemen. Allereerst is het goed om een gezonde intentie te hebben. Het is niet een oefening die we moeten doen om allerlei spirituele superkrachten te krijgen om anderen mee te imponeren. Persoonlijke groei en transformatie om behulpzaam voor anderen te zijn zou het absolute startpunt moeten zijn. Daarnaast zou het gegrond en praktisch moeten zijn in plaats van idealistisch en naïef. Daarnaast kan het zijn dat al deze oefeningen niet behulpzaam voor ons zijn om dat we eerst aan de slag moeten met onze psychologische problemen. We kunnen tantra niet gebruiken om ons psychologische welzijn te ontlopen. Tantra opent ons zelf naar onze aangeboren natuur en dat is krachtig, speciaal en heilig. Op die manier kan het doorschemeren in al ons handelen en in ons hele leven. Ik denk dat het heel waardevol is dat ik  gedurende de dag die connectie met mijn eigen natuur kan maken en dan vind transformatie op een hele natuurlijk wijze plaats. We hebben misschien het idee dat we ons normale leven moeten opgeven en in de bergen moeten gaan zitten mediteren. Ik denk dat het er juist om gaat dat we alles wat we leren integreren in ons leven in plaats van ervoor weg te rennen. Hiermee wil ik overigens niet zeggen dat het niet goed is om in retraite te gaan. Maar we moeten al onze inzichten en ervaringen mee terug nemen naar ons leven.