Ouder worden: helpt zen?

Nico Tydeman wordt dit jaar (in 2007) 65. Hij zei in Amsterdam dat wij er als zenstudenten rekening mee moeten houden dat hij er niet altijd zal zijn. Daarom hebben wij Nico geïnterviewd over ouder worden.

Gaan zenmeesters met pensioen?

Ik ga niet met pensioen. Zoals ik me nu voel, ga ik gewoon door. Ik wil wel uitkijken dat ik over een aantal jaren niet kwijlend en mezelf herhalend voor de groep zit. Maar er zijn mensen in mijn omgeving die me dat duidelijk zullen maken. Ik wil zeker niet doorgaan tot ik er dood bij neerval.

Ik heb nog veel plannen: schrijven en met mijn leerlingen verder gaan. Ik heb een bepaalde leeftijd bereikt, maar wat zegt dat? Er zal echter een moment zijn dat ik er niet meer ben. En het is voor mijn leerlingen belangrijk dat ze dat weten, en daar ook aan durven denken. Er is een zengezegde: ‘Als je niet vaak aan de dood denkt, zul je het niet ver brengen.’

Ben je al aan het organiseren dat de zaken straks door kunnen gaan?

We zijn wel bezig om met elkaar na te denken over het onderricht: over wat ik nog kwijt wil en wat ik nog wil ontwikkelen. Ik wil erover nadenken hoe ik in de toekomst op een goede manier kan afronden, en ik moet ook denken over mijn opvolging. Als je transmissie krijgt, beloof je dat je voor een opvolger zorgt. Dat lukt niet altijd. Sasaki Roshi – een Japanse zenmeester – is in de negentig en heeft nog geen opvolger. Als leraar is het belangrijk om op je vergankelijkheid te wijzen. Dat is heel concreet. Het is een uitnodiging om gebruik van me te maken zolang ik er ben.

Of we nu wel of niet formeel transmissie krijgen; de transmissie is altijd gaande. Transmissie begint als er de eerste keer dat je in een zencentrum komt tegen je gezegd wordt: ga zitten op dat kussentje en tel je adem. Elke koan is transmissie, elk gesprek in het theehuis is transmissie. Dat betekent niet dat iedereen zenleraar moet worden, maar je leven zelf in transmissie.

Hoe gaat het met het zencentrum Amsterdam? Hebben jullie al een andere ruimte?

We hebben een probleem: we moeten hier uit. Er is een investeerder die interesse heeft in dit pand. Over twee maanden beslist hij of hij het gaat kopen. Het is lastig om iets te vinden vanwege de oppervlakte die we zoeken, en de huizenmarkt staat onder druk. Mijn leerlingen zijn hiermee bezig. Ik kan alleen maar dankbaar zijn voor leerlingen met een goed hart voor de Dharma. Ik heb er vertrouwen in dat het goed komt. 

Wat kan zen bijdragen aan gezond omgaan met ouderdom?

Er is lijden waar geen oplossing voor is. Het lijden dat we kunnen oplossen zijn we verplicht op te lossen, zowel van onszelf als voor anderen. Het meest interessante is dus het lijden waar we geen oplossing voor hebben.

Ik ben behoorlijk gezond, maar ik merk wel een paar dingen. Ik ben stram aan het worden. Een trein die ik net wil halen, snel het trappetje oprennen, dat lukt niet meer. Ik kan behoorlijk geconcentreerd studeren, maar ook dat gaat minder.

Het leven zal altijd blijven wringen: je krijgt dingen die je niet wilt en dingen die je wel wilt die krijg je niet. Ik de dood ook niet leuk. Maar ik hoop dat ik tegen die tijd kan zeggen: ‘Het zij zo.’ Een groot zenleraar riep echter op z’n sterfbed: ‘Ik wil niet dood, ik wil niet door!’ Dat is een mooi verhaal. Ik heb door zentraining geleerd om letterlijk te berusten in mijn werk. Ik heb een vrij drukke agenda, maar het lukt als je een beetje rust vindt in wat je te doen hebt. 

Ga je je als je ouder wordt meer toeleggen op wat je belangrijk vindt?

Wat ga ik doen met de rest van m’n leven? Ik ken die gedachte heel goed, maar ik kan niet kiezen. Ik wil nog heel veel doen: een boek schrijven, en ook veel lezen. 

Wat voor je boek wil je schrijven?

Mijn wens is een boek te schrijven over de geest. In het boeddhisme gaat alles over de geest. Maar wat is de geest? Daar heb ik wat materiaal over. Niet alleen boeddhistisch, maar ook christelijk. Wat is de heilige geest? En dan het pinksterverhaal: wat is daar gebeurd? 

Wat denk je van het beeld van ouderen, die ‘achter de geraniums’ zitten?

Ik denk dat dit een groot maatschappelijk probleem is. Van de ene kant zijn we gezegend met een maatschappij die ons lang gezond houdt, maar aan de andere kant geeft dat een probleem. Ik denk dat er veel leed is onder ouderen. Niet alleen de mentale aftakeling, maar ook het sociale isolement. Er zijn ook ouderen die het een prachtige tijd vinden. Zolang ouderen vitaal zijn en met de kleinkinderen kunnen spelen en voor ze kunnen zorgen, is het fantastisch. Maar wat gebeurt er als ze moeizaam uit de voeten kunnen? Dat is een angstig perspectief. Ik heb het gezien bij mijn eigen moeder gezien, die raakte ook steeds meer geïsoleerd. Alle broers en zussen waren overleden of zaten ook al ergens in een verzorgingstehuis. Dat is een groot leed.

Het leven creëert voortdurend problemen. We zijn zover dat we bijna 86 kunnen worden. We hebben een groot probleem met Alzheimer, maar er zit een medicijn aan te komen. Je zult zien: dan worden we 110 en dan zal zich wel weer een nieuw probleem voordoen.

Ik zou wensen dat mensen die aan beoefenen oog hebben voor het probleem van ouderen. En het vooral opbrengen om de eigen ouders naar vermogen goed te verzorgen. Ik ben zelf erg blij dat ik de laatste jaren voor mijn moeder heb kunnen zorgen, maar het is een opgave. Een verpleeghuis: je gaat er enthousiast naar binnen en komt er bekaf uit. Maar het is de moeite waard. Dat wens ik zenstudenten toe: zorg voor je ouders, ga het niet uit de weg, wees je bewust van het leed. Dat is een goede oefening. 

Helpt zen?

Of zen voor jezelf werkt, dat moet je maar zien. Iemand vroeg eens aan een zenmeester: ‘Helpt zen in je angst voor de dood?’ Toen zei hij: ‘Ik denk dat naarmate je zen beoefent, je angst alleen maar groter wordt.’ We blijven mens. De angsten van mensen blijven we houden. Misschien en ik tegen die tijd wel chagrijnig en opstandig. Zen maakt ons niet immuun. Is het leven een hel, dan gaan we door de hel. Is het leven hemels, dan zijn we in de hemel.

De koan van Hisamatsu, dat is een mooie koan: ‘Als niets werkt, wat doe je dan?’

Het kan best zijn dat zen een fysieke invloed heeft op je gezondheid, maar er zijn geen garanties. Suzuki Roshi is overleden aan kanker. Zen is het leven. Het leven heeft te maken met geboren worden, ziek worden, dood gaan. Niets werkt, dus je kunt vrij zen beoefenen.

En hoe verschrikkelijk het leven ook is, het is ook van een onvoorstelbare schoonheid. En dat vind ik ook van de zenbeoefening. Ik hoop dat mijn leerlingen het wonder van het leven kunnen zien, inclusief de verschrikkingen.

Tekst Karin Kuipers en Jelle Seidel.

Bovenstaand artikel verscheen in De Lotusvijver, jaargang 13, lente 2007. Het thema was: Zen en gezondheid.