Hoe kijkdicht zijn de ongeveer 52.000 boeddhisten en hun aanhang in Nederland? Na het opheffen van de Boeddhistisch Omroep Stichting (BOS) in december 2015, vond de Boeddhistische Unie Nederland (BUN)- voor de overheid het aanspreekpunt van de boeddhisten in Nederland en toenmalige concessiehouder, voor het uitzenden van programma’s die gemaakt zijn vanuit het boeddhistisch gedachtengoed onderdak bij de christelijke omroep KRO-NCRV. De documentaires, praatprogramma’s en films – geen radio meer, worden uitgezonden onder de titel De Boeddhistische Blik. Oud-programmadirecteur van de BOS Laetitia Schoofs fungeert namens de BUN als programma-coördinator bij De Blik. Joop Hoek sprak met haar over de belangstelling van het (boeddhistisch) publiek voor de jaarlijkse 23 uur boeddhistische producties op tv.
Hoek: Ik begrijp dat de belangstelling voor jullie uitzendingen -in de middag- niet altijd gemeten wordt.
Schoofs: ‘Het wordt wel gemeten, maar zodra de kijkcijfers onder het aantal van 100.000 kijkers uitkomt, zijn ze niet langer 100% betrouwbaar. Omdat wij veelal op de zondagmiddag uitzenden, bereiken we een kleine groep mensen en ligt dit aandeel dus eigenlijk altijd eronder. Dus die cijfers zijn er wel, maar je kan naar aanleiding daarvan eigenlijk geen hele harde uitspraken doen, want ze zijn niet representatief.’
Is er een andere manier om die waardering kenbaar te maken?
‘‘De BUN geeft ieder jaar feedback op programmering en was zeer tevreden over de programmering, met name de serie van Van Dis (op zijn tocht naar en de ontmoeting met de Dalai Lama) werd zeer gewaardeerd. Verder hebben we de PAR, een programma-advies raad bestaande uit 3 afgevaardigden die door de BUN geselecteerd zijn om feedback op de programmering te geven. Zij komen uit verschillende boeddhistische sangha’s als Dzogchen, Shambala en Leven In Aandacht. Zij waren tot nog toe positief.’
Verder zien we dat documentaires die we co-produceren internationaal goed ontvangen worden en geselecteerd worden op filmfestivals in competitieprogramma’s en goede recensies ontvangen. Raghu Rai en The Next Guardian zaten in competitie op IDFA voorafgaand aan uitzending, terwijl When You Look Away en In Praise of Nothing werden vertoond in het Masters programma. Laatstgenoemde werd zelfs in DWDD door Matthijs van Nieuwkerk uitgelicht als een zeer bijzondere film die hem deed nadenken over het Niets en besprak dit aan tafel met professor Robbert Dijkgraaf. Becoming Who I Was is een andere titel die over hele wereld reist in filmfestivals en veel prijzen gewonnen heeft, waaronder de prestigieuze prijs op Filmfestival Berlinale (Berlijn). The Next Guardian reist ook goed rond en wint ook allerlei prijzen op filmfestivals.’
Nogmaals ik vind het erg lastig iets over de programma’s te zeggen aan de hand van de kijkcijfers, juist omdat ze zo onbetrouwbaar zijn, maar als je toch ernaar kijkt zie je dat programma’s als Buddha to Be, een portret van Sister Chan Khong, The Last Dalai Lama heel slecht scoorden: onder de 10.000 kijkers, terwijl dat toch hele expliciet boeddhistische programma’s zijn. Maar ook de derde reeks van Een Andere Kijk deed het niet goed met het thema kunst. We hebben er toen voor gekozen deze seriereeks te stoppen. Sarah Marijnissen maakt nog wel een documentaire dit jaar. De serie Tussen Meten en Weten met Jan Bor deed het heel goed. We zijn nu bezig een nieuwe reeks te maken met Jan over wat is wijsheid in een tijd van chaos, polarisatie en prestatiedruk. Deze serie zal volgend jaar worden uitgezonden.
Is er een top 5 qua belangstelling samen te stellen van de uitzendingen van de Boeddhistische Blik?
Over 2018 is het:
- Van Dis en de Dalai Lama tussen 394.000 en 240.000 kijkers (maar deze werd primetime uitgezonden)
- Raghu Rai: 72.000
- Becoming Who I was: 86.000
- The Way Out: 63.000
- In Praise of Nothing: 62.000
Zijn er voldoende financiële middelen om de producties te maken?
‘Er kan natuurlijk altijd meer bij. We hebben veel minder budget dan voorheen als zelfstandige omroep, we hebben daardoor ook geen ruimte meer voor PR van onze programma’s, terwijl dat juist zo hard nodig is, want als je zo weggestopt zit in het uitzendschema moeten mensen je weten te vinden en weten wat er speelt. We zijn nu afhankelijk van de inzet van de makers zelf en sites als Bodhi en het Boeddhistisch Dagblad. Ons internationale netwerk is ondertussen wel gegroeid, waardoor we vaak vroeg in mooie internationale co-producties kunnen stappen voor een kleiner budget dan wanneer we met Nederlandse makers eigen programma’s produceren. Zij hebben vaak al een groot deel gefinancierd, maar moeten nog wel de laatste gaten dichten. Zo kunnen we toch nog eindredactie voeren over documentaires van een hoge kwaliteit en ondervangen we deels de bezuiniging.’
Wat voor producties liggen er op de plank dit jaar?
‘Op zondag 7 april zonden we een documentaire uit van Alexander Oey Schoonheid van de Leegte een prachtig ingetogen portret van Marjon de Jong, de enige Meester buiten Japan in de traditionele schilderkunst ‘Sumi-e’. De kunstvorm is in de 13e eeuw Japan als uiting van het zenboeddhisme ontstaan en gaat om één ding: de essentie.
En op 14 april zonden we Gespannen Stilte, uit- boeddhisten in Indonesië van Pat van Boeckel. Net als in 1998 en 2013 neemt in aanloop naar de presidentsverkiezingen op 17 april jongstleden de intolerantie naar de overwegend Chinese, boeddhistische gemeenschap toe. Kleine geweldsincidenten vinden opnieuw plaats. Eerder leidde deze onverdraagzaamheid tot rellen en een pogrom waarbij 500 mensen werden vermoord en honderden vrouwen verkracht. In 2013 werd een bomaanslag op een boeddhistische tempel in Jakarta gepleegd.
In de film maken we kennis met de boeddhistische gemeenschap in Indonesië. We spreken een slachtoffer van de rellen in 1998 en zijn getuige van hoe Indonesische boeddhisten bijeen komen rondom de Borobudur, de grootste boeddhistische tempel ter wereld, om de geboorte en verlichting van Boeddha te vieren. Deze jaarlijkse bijeenkomsten staan sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw in het teken van het vergroten van tolerantie. Een relevante boodschap aan de vooravond van de verkiezingen, nu de vlam opnieuw zomaar in de pan kan slaan.
En gisteren, 21 april, Leaning into the Wind, een documentaire die onlangs nog in de bioscoop een onverwacht succes werd. Over het wonderschone, vergankelijke werk van landschapskunstenaar Andy Goldsworthy die zijn inspiratiebron en zijn werkruimte in de natuur vindt. Door in de natuurlijke setting die hij op verschillende plekken aantreft in te grijpen, deze te rangschikken en menselijke elementen toe te voegen onderzoekt hij de relatie tussen mens en natuur. Regendruppels, stenen, bloemblaadjes en rietstengels behoren tot het materiaal waaruit hij zijn kunstwerken maakt die met de krachten van de natuur en het eerste zuchtje wind soms zo weer vervlogen zijn. Deze eenvoud en vergankelijkheid is tekenend voor zijn oeuvre. In de documentaire zien we de kunstenaar door boomheggen klimmen, met verf natuurlijke breuken accentueren en met gekleurde bladeren geometrische vormen aanbrengen in de stedelijke bebouwing. Zijn opmerkzaamheid voor de schoonheid van de natuur getuigt van een gevoeligheid die wij vaak zijn kwijtgeraakt, maar dankzij zijn werk weer kunnen ervaren. Door de unieke blik van Goldsworthy, bekijk je de wereld met nieuwe ogen. Veel van Goldsworthy’s kunstwerken bestaan enkel nog uit beeld die zijn vastgelegd. Dat alleen al maakt de film erg de moeite waard, die mede dankzij de prachtige sound-track van de beroemde Fred Frith op zichzelf staat, maar dus ook onderdeel is geworden van zijn kunst. Voor iedereen die nog niet eerder kennismaakte met de kunst van Andy Goldsworthy een adembenemende ervaring.
En op 23 mei- in de late avond, hopen we onze kijkers te boeien met My Soul Drifts Light Upon a Sea of Trees. Hoe kun je mensen helpen het leven in te stappen in plaats van eruit? In de documentaire zien we hoe Ittetso Nemoto, een zenpriester in Japan, zich het lot van suïcidale mensen en hun naasten aantrekt. Eerder verloor hij een oom, een vriend en een vriendin door zelfmoord. Gemankeerd door dit vroege verlies start hij een groep voor mensen met suïcidale gedachten. Hij gelooft dat met aandacht voor elkaar, met meditatie, muziek en dans en met het op tijd oppikken van de signalen, mensen samen dit epidemie zouden kunnen terugdringen. En daar wijdt hij zich vol overgave aan toe. Door te luisteren en praten probeert hij suïcidale mensen anders naar hun leven en verleden te laten kijken, hun ervaringen te transformeren om ze zo in staat te stellen dat ze niet voor de dood, maar voor het leven kiezen en niet ten onder gaan aan hun wanhoop en eenzaamheid, terwijl hun leven nog zoveel belofte bevat.
En vanaf zondag 26 mei gaat onze 7-delige filosofische serie Food for Thought van start. Zeven jongeren gaan in gesprek met zeven filosofen over tijdloze maar prangende vragen, over wie ze zijn, wat er in het leven toe doet, hoe je de wereld verandert, en hoe filosofie kan helpen daarop een antwoord te vinden. Relevante gesprekken en inzichten voor iedereen die leeft in de wereld van nu.
Twintigers, en ‘post-millenials’, Jin, Joana, Jort, Lizzy, Moritz, Mounia en Yara, én de kijker maken kennis met diverse denktradities wereldwijd die nieuwe inzichten verschaffen in alledaagse kwesties. Van het Chinese taoisme tot de islam en van het Indiase en Japanse boeddhisme tot de Afrikaanse ubuntu-filosofie. Voor iedereen die leeft in de wereld van nu, voor iedereen met herkenbare vragen als hoe voorkom je keuzestress?, of hoe ga je om met de dood? In de serie is verbinding een belangrijk element. De studenten gaan met elkaar en een filosoof in dialoog, maar ze moeten ook binnenwerk doen door meditatie en qigong. Zo gaan ze ook de verbinding aan met hun innerlijke zelf.
In het najaar staan onder andere twee indrukwekkende portretten van leraren op het programma: één over Varamitra -van het boeddhistisch centrum in Den Haag- van Ulrike Helmer en de ander Visions of a Teacher over leraar en filmregisseur Dongsar Kyentse Rinpoche van Jaap Verhoeven die hem van dichtbij heeft mogen filmen tijdens de opnames van zijn laatste film. Heel bijzonder.’
Hoe zie de toekomst van de Boeddhistische Blik eruit?
‘Erg onzeker op het moment, dat hangt van de politiek af. Eind 2020 loopt deze concessieperiode af en moet weer opnieuw blijken of de voormalige 2.42-omroepen en hun levensbeschouwelijke programma’s blijven voortbestaan binnen de programmering van de publieke omroep en zo ja hoeveel budget wordt toegekend.’
Hoe is binnen KRO-NCRV de waardering voor de uitzendingen van De Boeddhistische Blik?
Leo Fijen, hoofdredacteur Levensbeschouwing KRO-NCRV: ‘Binnen KRO-NCRV geven we graag de facilitaire en logistieke ruimte aan boeddhistische stroming om haar idealen zichtbaar te maken op televisie. Dat heeft geresulteerd in aansprekende series met gezichten als Sarah Marijnissen en Jan Bor. En steeds weer gaat het daar om de vraag of er een andere werkelijkheid mogelijk is dan die van meetbare resultaten en economisch gewin. In die zin is de boeddhistische stroming van toegevoegde waarde voor het publieke bestel. Als je ziet hoe ze proberen via voedsel, duurzaamheid en de aarde een andere kijk op leven te scheppen, dan past dat in deze tijd. Want het gaat tegen de stroom in en laat zien dat andere waarden onze aarde kunnen redden en jongere generaties kunnen bereiken. Deze series spreken aan, op de vaste plekken van de zondagmiddag. Maar soms bereiken ze een grote publiek, zoals Adriaan van Dis met zijn serie over boeddhisme en de Dalai Lama. Soms ook worden series herhaald op de late avond in de zomer. Juist dan blijkt ook dat ze een breder bereik hebben dan de vaste groep kijkers op de zondagmiddag. Dat is mede te danken aan meer urgente programmering door Laetitia Schoofs. Ze verstaat de kunst om actuele vragen te verbinden met de schatten uit de boeddhistische stroming. Ik kijk daarom met veel respect naar deze programma’s en ik moet vaak denken aan wat bisschoppen wereldwijd in 1965 in het Tweede Vaticaans Concilie hebben geschreven: in andere religies zijn ook sporen van de goddelijke waarheid zichtbaar. In die zin denk ik dat wij als KRO-NCRV in dat spoor werken als we de boeddhistische stroming faciliteiten en logistiek bieden om hun onderscheidende en verrijkende programma’s te maken.
