Het blijkt helemaal geen onschuldig kinderverhaaltje te zijn. Hoe ging het verhaal ook al weer? In het stadje Hamelen was een rattenplaag. Er kwam een rattenvanger die beloofde om de ratten te verjagen. De mensen waren ongelooflijk blij en beloofden hem een flinke betaling, gesymboliseerd door een pot met goud. De rattenvanger lokte de ratten met een fluit. De ratten verdronken in de rivier. Toen hij terugkeerde weigerde de overheid hem te belonen. En vervolgens lokte hij – toen iedereen in de kerk zat – alle 130 kinderen mee naar een grot en sloot ze op. Er zijn honderden versies van het verhaal, allemaal met een verschillende afloop.
Onlangs verscheen bij Uitgeverij van Warven het boek ‘Rattenvangers van het onbehagen’, geschreven door Petra Bolhuis, Theo Meereboer en Gradus van Florestein. Het boek laat zien hoe het machthebbers steeds weer lukt om (naïeve) mensen met leugens en met valse beloften te verleiden hen te volgen. Want dan komt alles goed met de problemen en zorgen van die mensen. Hitler en Stalin zijn te zien als rattenvangers van het onbehagen. Ook in de moderne tijd komen steeds weer nieuwe rattenvangers voorbij. Hoe voorkomen we dat dit weer gebeurt? Dat vragen de auteurs zich af.
Het is met name filosofe Hannah Arendt geweest die zich heeft verdiept in totalitaire politieke systemen. Bolhuis, Meereboer en Van Florestein laten de verschijnselen zien van samenlevingen die gevangen zitten in een web van leugens, complottheorieën en in de greep van angst en geweld. Hoe heeft het kunnen gebeuren dat zoveel mensen zich – als in het verhaal van Hamelen – gevangen laten zetten? Antwoorden op deze vragen kunnen mensen van nu helpen om de verleidingen van rattenvangers te doorzien. En met elkaar kunnen we voorkomen dat deze rattenvangers hen telkens opnieuw in hun web van leugens en beloften vangen.
