Text and context in the modern history of Chinese religions. Een nieuw boek over de heilige geschriften van “verlossende samenlevingen” helpt bij het blootleggen van mythes en misverstanden over de Chinese religie.
We begonnen het magazine Bitter Winter in 2018 met het idee om niet alleen de hoofdreligies te omschrijven, maar ook nieuwe religieuze stromingen, die door de Chinese Communistische Partij (CCP) en hun tegenstanders soms geringschattend worden aangeduid als xie jiao of “cults”. Een goede reden voor onze keuze is dat deze groepen, waaronder De Kerk van de Almachtige God en Falun Gong, de meest vervolgde religieuze bewegingen in China zijn. Een andere reden is dat ze minder bekend zijn bij een internationaal publiek dan bijvoorbeeld het katholicisme of de islam.
Ze hebben echter wel toegewijde geleerden. Voor iedereen die geïnteresseerd is in nieuwe religieuze bewegingen in China, is er het nieuwe Engelstalige boek onder redactie van Philip Clart, David Ownby en Wang Chien-chuan, Text and Context in the Modern History of Chinese Religions: Redemptive Societies and Their Sacred Texts (Leiden: Brill, 2020).
De auteurs erkennen dat de “verlossende samenleving” een betwiste categorie is, maar het biedt het voordeel om geringschattende politieke etiketten zoals xie jiao te vermijden, en om de specifieke Chinese kenmerken van wat de meeste westerse geleerden “nieuwe religieuze bewegingen” zouden noemen, te benadrukken. Hoewel hun wortels veel ouder zijn, bloeiden dergelijke Chinese bewegingen op vanaf het late keizerlijke tijdperk tot de communistische overname van China in 1949. Ze blijven bloeien in Taiwan en in de Chinese diaspora, in de VS en elders, en sommigen blijven aanwezig in de Volksrepubliek, waar ze ook gezien kunnen worden als de voorouders van op qigong gebaseerde en andere hedendaagse groepen die vaak bestempeld worden als xie jiao.
Het boek gaat niet over Yiguandao, waarover een grotere literatuur bestaat, en richt zich op minder bekende groepen, waaronder Tongshanshe (同善社, ook bekend als Shengdao, 圣道), Daode Xue (道德學社, “Moral Study Society”) en Tient’i Teachings (天帝教). Het bewijst de invloed op de meeste ,,verlossende maatschappijen” van een vroegere groep die in de 17de eeuw wordt opgericht, Xiantiandao (先天道), die ook essentieel voor de ontwikkeling van nieuwe godsdiensten in Vietnam, met inbegrip van Cao Dai en Tứ Ân Hiếu Nghĩa was. De laatstgenoemde heeft nog zowat 100.000 leden in Vietnam, en Cao Dai meer dan vijf miljoen.
Terwijl het boek rijk is aan gedetailleerde informatie over elke groep (met inbegrip van de twee Vietnamese), die nuttig is voor geleerden, biedt het ook enkele algemene commentaren aan die relevant zijn voor de huidige debatten over de Chinese religie. Er wordt vaak beweerd dat Xi Jinping de “traditionele Chinese cultuur” promoot, wat hij soms noemt als een tegengif voor “westerse” ideeën die het land zijn binnengedrongen. Xi biedt echter een bewerkte versie van de “traditionele Chinese cultuur” aan, waarbij religie ofwel afwezig is ofwel als onbelangrijk wordt afgedaan. De mythe dat “traditioneel” China geen religie had, die tientallen jaren geleden door geleerden werd ontkracht, wordt dus bestendigd. Confucianisme wordt beschouwd als een morele filosofie in plaats van een religie, en boeddhisme en taoïsme als systemen die snel achteruitgingen. Wat overbleef, zo gaat het CCP-verhaal, was “bijgeloof”, dat de Vierde Mei-beweging (五四運動) in het begin van de 20e eeuw begon uit te roeien, gevolgd door de CCP. Iets overleefde, en werd getolereerd, als “volksreligie”, maar is op zijn beurt voorbestemd om te verdwijnen.
Hoewel het geenszins het doel is, is het boek nuttig om deze foutieve aanname tegen te gaan. Het laat zien dat China in de 19e en het begin van de 20e eeuw rijk was aan nieuwe religieuze stromingen, niet minder dan Europa of de Verenigde Staten. Zonder de brute onderdrukking door de CCP zouden ze een levendig religieus pluralisme hebben gecreëerd, zoals dat vandaag de dag inderdaad bestaat in Taiwan. Het feit dat verschillende bewegingen heilige geschriften produceerden, die niet noodzakelijkerwijs triviaal zijn, toont aan dat het afdoen van deze bewegingen als “volksreligie” verkeerd is. Confucianistische elementen waren aanwezig en sterk, en ze waren religieus in plaats van louter filosofisch.
Wat betreft de republikeinse strijd tegen het “bijgeloof” en de Vierde Mei-beweging weten westerse geleerden dat antiklerikale en socialistische bewegingen en leiders in de 19e en begin van de 20e eeuw kritisch waren over de hoofdlijn religie (d.w.z. het christendom), maar open en vaak enthousiast over nieuwe religies die zij als “verenigbaar met de wetenschap” beschouwden, inclusief het spiritualisme en de theosofie. Het boek laat zien dat hetzelfde in China is gebeurd. Een hoofdstuk beschrijft de geschiedenis van de Shanghai Spiritualist Society (Shanghai Lingxuehui, 上海靈學會), die in contact stond met Amerikaanse, Europese en Japanse tegenhangers – beweerde dat het spiritualisme (inclusief een gereformeerde versie van de traditionele Chinese geesteswetenschap) door de wetenschap “bewezen” kan worden, en trok een seculiere intellectuele elite aan.
Nog interessanter is het geval van Tient’i Teachings (een andere groep die een significante aanwezigheid in Taiwan behoudt). Li Yujie (李玉階, 1901-1994), die aan de oorsprong ligt van de moderne versie van de beweging, nam als student deel aan de Vierde Mei-beweging en werd een invloedrijke bureaucraat van de Chinese republiek. Ministers en generaals die in het openbaar “bijgeloof” aan de kaak stelden, volgden Li, die ook verkondigde dat zijn religie volledig “verenigbaar is met de wetenschap”. Dezelfde officieren van de Republiek woonden geheime retraites bij waar buitengewone aanspraken werden gemaakt op de genezende krachten en de status van Li en zijn voorganger, Xiao Changming (蕭昌明, 1897-1943).
China lijkt sterk op het Westen te hebben geleken, zowel in het ontstaan van nieuwe religieuze bewegingen als in het aantrekken van figuren van politiek links die officieel de strijd tegen het “bijgeloof” bevorderden. Reconstructies van de “Chinese traditionele cultuur” als “niet-religieus”, en van het rijke Chinese religieuze pluralisme als louter “volksreligie” moeten worden gezien als propaganda in plaats van als geschiedenis.
Bron Bitter Winter https://bitterwinter.org/new-religious-movements-in-china/
