Er bestaan twee belevingsvormen van religie: exoterisch en esoterisch. Esoterisch betekent voor ingewijden, in het woord esoterisch zit het Latijnse woord voor ‘binnen’. Exoterisch is het tegenovergestelde, niet ingewijd, buiten.

Tijdens de oorlog in Irak had president Bush God aan zijn zijde. Saddam voerde in naam van Allah een heilige oorlog tegen de Amerikanen Volgens de historie is God de God van Abraham en Allah de god van Ibrahim. Ibrahim en Abraham zijn één en dezelfde. Als je een sinaasappel appelsien noemt blijft het genoemde object exact hetzelfde. Het wordt natuurlijk lastiger bij abstracte zaken, welke invulling geef je aan het concept God? Dit simpele vergelijk is al esoterie.

Binnen het zenboeddhisme word elke ochtend tijdens de tempeldienst de hele boeddhistische stamboom gereciteerd. Vreemd genoeg staat op de 7e plaats Sakyamuni Boeddha, de historische Boeddha. Wie de levensgeschiedenis van Boeddha kent weet dat hij in zijn tijd bij verschillende Hindoeïstische leraren in de leer is geweest, en dat het boeddhisme uit het Hindoeïsme is voort gekomen. Het eerbetoon dat Boeddha ten deel valt is vanwege een vernieuwde methode die hij heeft ontwikkeld die tot waarheid leidt. Elke religie kent stromingen die geen genoegen nemen met de buitenkant. Binnen het christendom zijn dat de Kopten en de Catharen en binnen de Islam zijn het de Soefi en de Derwisj die je als esoterisch zou kunnen bestempelen. Welke methode je ook gebruikt je zult altijd bij één en dezelfde waarheid uit komen.

Dogen schrijft: ‘Het spirituele pad is universeel’. Er is maar één spiritueel pad wat je op veel verschillende wijze kunt bewandelen, Hindoeïstisch, christelijk, Islamitisch, Joods of boeddhistisch, het pad is voor iedereen gelijk. Het is niet zo vreemd dat je binnen al de verschillende religies veel dezelfde gebruiken en symbolen tegenkomt. Als je van Rotterdam naar Amsterdam reist kom je langs Delft, Den Haag, Leiden en Schiphol. Of je dit nu als Christen, Jood of boeddhist doet maakt niet uit.

Dit is een korte inleiding, om voor als je dit nog niet wist, het éénheidsbesef als leidraad te benadrukken.

De spirituele zoektocht die de historische Boeddha ondernam kwam voort uit het feit dat hij besefte dat de mens geboren wordt, oud, vervolgens ziek wordt en dan sterft. De mens neemt dit leven als realiteit aan. Iedereen weet dat hij sterft maar vrijwel niemand realiseert zich dit. Men verdringt het omdat dit alle plezier in het leven vergalt. Daarmee kom je er ook niet achter wat dood is. Op die manier blijft het een gesloten boek, de buiten kant, exoterisch. De eerste stap in de esoterie is beginnen de dood onder ogen te zien. Het is iets heel natuurlijks, niets bijzonders, iedereen overkomt het. Waarom zijn we zo bang voor de dood? Omdat we in de veronderstelling verkeren dat we dan het leven verliezen. We zijn zo ontzettend gehecht aan kijken, horen, proeven, ruiken en graaien. En dat te verliezen, dat boezemt ons angst in. Zelfs als het proeven vies smaakt, het horen pijn doet en het ruiken je doet walgen. Besef dat wat je kan verliezen dat dat niet werkelijk van jou is, je verkeert alleen maar in de illusie dat het van jou is. Wat werkelijk van jou is kun je niet verliezen.

Wat is van jou?

Wat is werkelijk van jou? Om daar achter te komen zul je eerst uit moeten zoeken wie je bent en dat wat je als jezelf bestempelt. ‘Ik ben jarig’. Dat zeg je als je 6 jaar bent, als je 7 bent als je 40 bent en als je 70 bent, maar wie is er jarig? Wat zou je jezelf kunnen noemen? Je gesteldheid, je lichaam, inzicht, enz. niets is nog zo als toen je 6 jaar was. In de straat waar ik opgegroeid ben stond een hoge muur waar ik als kind nog als eens opgeklommen ben. Als mijn moeder mij op de muur zag zitten moest ik onmiddellijk naar beneden komen, volgens haar zou ik mij nog eens een ongeluk vallen. Laatst was ik weer eens die straat en legde moeiteloos mijn hand boven op de muur. Het was een muurtje van niks. Jij wordt groter en de wereld kleiner. Zowel jij als de wereld verandert. Dit is een gegeven wat van belang voor je is. Alles is aan verandering onderhevig.

Dat wil zeggen dat alles in beweging is, ook dat wat je als jezelf bestempelt. Er bestaat niet zoiets als een solide degelijke kern, bron of goddelijke vonk. Het idee of concept wat je van jezelf hebt is een zinsbegoocheling. De Engelsen hebben er een perfecte expressie voor, ‘Makebelieve’. Deze zinsbegoocheling is de enige realiteit die we waarnemen en we maken hier de realiteit van. Maar waar is deze realiteit b.v. als je slaapt, of als je bewuste-loos (los van je bewustzijn) bent? In het Tibetaans boeddhisme worden deze toestanden bardo’s genoemd. In het Tibetaanse dodenboek heeft men het over het bardo van het leven, en het bardo van de dood. Er zal ook wel een bardo van de slaap zijn. Persoonlijk vertaal ik het woord bardo met bewustzijn. Als je slaapt is het aannemelijk dat het totale universum nog steeds aanwezig is. Je put namelijk uit je geheugen en daarin is opgeslagen dat je elke ochtend wakker wordt. Kinderen hebben nog niet zo’n uitgebreid geheugen en in hun beleving verliezen ze het waak-bardo die ze als realiteit aangenomen hebben.

Illusie

foto Joop Hoek

Dat wat we in onze omgangsvormen als zelf bestempelen is een illusie, dit is niet meer dan een personificatie van een concept. In de Griekse oudheid werden er spelen opgevoerd door toneelspelers die een masker op een stokje voor hun gezicht hielden. Zo beelden ze de persoon uit te die ze speelden. Dit masker werd een persona genoemd. Dat wat we doorgaans als ons zelf aan duiden is onze persoonlijkheid, of de rol die we in dit leven spelen. Persoonsontwikkeling is dan ook totaal iets anders dan Zelfontplooiing, exoterisch en esoterisch. Dit alles kan natuurlijk erg interessant zijn, totdat je de werkelijkheid van deze woorden tot je door laat dringen?

Als je dit voor het eerst tot je doordringt dan zal het een schok voor je zijn. Dat waar je je hoop op had gevestigd word ondermijnd en komt op losse schroeven te staan. Wil je nog verder gaan? Heb je werkelijke interesse in esoterie? Wil je werkelijk er achter komen wie je bent?

Tot rust komen

De meeste mensen menen dat je door meditatie te beoefenen tot rust komt, dat je er geconcentreerder door wordt, dat je je leven door meditatie weer op de rails krijgt. Er mankeert iets aan je leven, waarom ben je anders hier? Je wilt een ander leven dan dat je nu hebt, je wilt op z’ n minst iets leren om je leven mee te verrijken of er beter van worden. Het moet iets opleveren, je moet er iets aan hebben. Ten eerste betekent dat, dat je ontevreden bent, en ten tweede, dat is goed. Boeddha was ontevreden met het vooruitzicht dat de mens oud word, vervolgens ziek en dan sterft. Deze onvrede wordt honger naar de dharma genoemd. Dharma wordt vaak vertaalt met de wet, maar dan een soort natuurwet, onveranderbaar, een opperste waarheid. Dit is het vertrekpunt van het boeddhisme. Tot de ontdekking komen dat de rol die je in het leven speelt geen realiteit maar een doodserieus spel is. Je bent nieuwsgierig geworden naar de speler, diegene die achter het masker zit.

Het pad

In het boeddhisme wordt gesproken over het pad. Dat betekent dat je op pad kunt gaan, en niet aan het begin blijft staan. Je gaat op onderzoek uit om dingen te ontdekken met als leidraad waarheid. In het christendom wordt dit bekering genoemd, je keert je op je schreden terug naar binnen, esoterie. Wat dit pad betreft, Kahlil Gibran schrijft het volgende. Je bent zowel het pad als diegene die het bewandelt. Nou dat scheelt, je kunt in dat geval niet verdwalen. Hoe kun je zowel het pad zijn, en diegene die het bewandelt?

Het concept wat we van ons zelf hebben belet ons dit in te zien. We zijn nog steeds in de veronderstelling dat wij die 1,75m. hoge homp vlees zijn. Alles wat we als buiten ons ervaren dat zijn wij niet. Hoeveel hebben we met onze omgeving, het milieu te maken? Stel er is geen buitenwereld, waar zou je dan moeten zijn? Het bardo van de buitenwereld. Geen moeder die voor je zorgt die je leert praten, geen kleding, geen eten, enz. In het boeddhisme kennen we een godheid van mededogen. Ze wordt vaak afgebeeld met duizend armen als een soort moederfiguur. Die armen staan symbool voor zorgen, aanreiken, geven. Deze godheid van mededogen is het symbool voor de totale wereld buiten ons. Alles wat we als buiten onszelf beschouwen geeft je de kans om te groeien, te leren en tot inzicht te komen. Als jij alleen in een leeg universum zou zijn, dan is er geen interactie en geen bewustzijn mogelijk. Dankzei de buitenwereld is er bewustzijn en geestelijke groei mogelijk. Je ziet, de scheidslijn tussen binnen en buiten wordt steeds dunner.

De tegenpool van de godheid van mededogen is Boeddha. Boeddha betekent ‘De ontwaakte’, Boeddha is geen ver verwijderde onbereikbare godheid, Jij bent boeddha.

De eerste regels van het lied van meditatie van zenmeester Hakuin beginnen met:

Alle wezens zijn van nature Boeddha. Zo als ijs van nature water is.
Zonder water geen ijs, zonder wezens geen Boeddha

Jij bent in aanleg een boeddha en alles buiten jezelf is mededogen. De godheid van mededogen bestaat uit miljarden boeddha’s die samen één godheid van mededogen of boeddha vormen.

Hoe is dit te realiseren, wat is een boeddha? Wanneer ben je ontwaakt? Als je zowel het pad als de wandelaar bent. Als je het idee van dat wie je denkt te zijn laat varen

Zenmeester Hogen hoorde 4 monniken debatteren.

‘Daar ligt een grote steen, beschouw je die binnen of buiten je geest?’ Een van de monniken antwoordde: ‘Van uit het Boeddhisme gezien is alles een belichaming van de geest, dus zou ik zeggen binnen mijn geest.’ ‘Uw hoofd zal we zwaar aanvoelen’ zei Hogen ‘als u die steen in uw hoofd mee draagt.’

Deze hele lezing is niet meer dan een filosofische benadering van het boeddhisme. Beschouw de lezing maar als om een zwembad heenlopen, en alles wat daar afspeelt goed observeren. Er in springen is een heel ander verhaal. Als je boeddhisme gaat praktiseren dan hoop je op verlichting, vrijheid, verlossing. Je hoeft je beperkte visie alleen maar los te laten. Hoeveel tijd heb je om te leren zwemmen? Hoe oud denk je dat je wordt, honderd? Honderd jaar is niet meer dan een flits in de duisternis. Ten opzichte van de eeuwigheid is je leven een korrel zand op het strand. Als je ontwaakt bent ben je het strand. Dit alles klink natuurlijk allemaal heel mooi, je gelooft het ook allemaal wel, maar dat zal misschien voor die Zeshin of die ver gevorderde leerlingen van hem gelden, misschien mijn buurvrouw, maar ik? Als je dat denkt dan ben je arrogant. Denk je dat je in een uitzonderingspositie verkeert denk je dat je anders bent dan een ander? Ben jij niet geboren? Ja maar ik……. Dat is wat je los moet laten, pak jezelf beet, geloof in jezelf, geloof dat je het kan, geloof in verlichting. En doe dit onvoorwaardelijk, neem zelf de volledige verantwoording. Je bent namelijk verantwoordelijk, simpelweg omdat je geboren bent. Niet je leraar, je buurman of buurvrouw. Je kunt je pijn niet op de schouders van een ander leggen. Je zult zelf je pijn moeten dragen. Niemand kan voor jouw eten, plassen, of pijn hebben. Jij bent de weg de waarheid en het leven. En,…je hoeft het niet te bereiken, het is geen ver verwijderd doel. Het is namelijk: jij bent de weg de waarheid en het leven. Dichterbij kan toch niet. Jij bent hier, het leven is hier en het pad is hier. En toch geloof je niet dat dit voor jou mogelijk is. Wat gebeurt er als je de controle over (jezelf) los laat?

Koffiehuis, levendige plek

Ik dronk vroeger koffie in een koffiehuis waar metselaars, chauffeurs en alcoholisten komen. Een levendige plek waar nog al wat moppen verteld werden. Een dom blondje loopt te wandelen met op haar hoofd de koptelefoon van haar walkman. Een kennis spreekt haar aan, maar die krijgt geen reactie van haar. Uiteindelijk trekt hij de koptelefoon van haar hoofd. Terplekke stort het blondje dood neer. Als hij de koptelefoon aan z’n oor houd hoort hij: adem in, adem uit, adem in adem uit. Als je de controle over (jezelf) los laat dan gaat je ademhaling gewoon door, je wereld stort niet in, je verkeert alleen maar in de veronderstelling dat zaken dan verkeerd gaan. Ademen doe je vanzelf. De persoonlijkheid probeert zich altijd overal mee te bemoeien. Daar zit het woord moe in, je wordt er namelijk hondsmoe van. De persoonlijkheid probeert altijd alles onder controle te houden, de persoonlijkheid probeert zaken te behouden zo als ze zijn. Maar alles is aan verandering onderhevig, de hele natuur is in beweging, logisch dat je hondsmoe wordt al je die beweging wilt tegen houden.

Meditatie is de persoonlijkheid in slaap sussen door hem/haar te overtuigen dat alles vanzelf gaat. Wat is nou dat zelf?

Meester.
Ja leerling,

Meester u bent toch verlicht?
Zeker leerling.

Waarom ben ik dat dan nog niet?
Omdat je nog steeds met alles wat in je is het idee van een zelf omklemd koestert, cultiveert en vasthoud.

Dus als ik het idee van mijzelf laat vallen dan ben ik verlicht.
Nou,…dat is te zeggen, als je (jezelf) loslaat wie is er dan nog om verlicht te zijn?

Ho…Wacht even als je de controle over (jezelf) los laat wil niet zeggen dat je kunt doen en laten wat je wilt. Op die manier heb je het concept van jezelf nog steeds stevig vast. ’Ik kan doen en laten wat ik wil’. De controle over jezelf los laten is al de naar (jezelf) gerichte zaken los laten. Platvloers gezegd schijt aan jezelf hebben’ Dat valt niet mee, werkelijk ja of nee zeggen als er een beroep op je gedaan wordt, de volledige verantwoordelijkheid nemen van je beslissing. Niet de omstandigheden of anderen de schuld geven. Werkelijk zonder terughouden je leven in de waagschaal leggen. Dit is wat je tegen komt als je aan zen begint. Maar:.. Dit kom je ook tegen als je geen zen doet. Tijdens het leven komt iedereen dit tegen. Het verschil is wanneer je zen beoefend oefen je jezelf om er mee om te kunnen gaan, je er aan over te geven. Zen is een oefening in leven en sterven. Nee het is niet makkelijk maar je leven en sterven wordt er interessanter, waardevoller en intenser van.

Ik heb hier een reisbeschrijving gegeven, misschien vind je dat ik onzin heb zitten uitkramen, misschien heb ik je gestimuleerd. Maar door te luisteren naar reisverhalen kom je niet op de plaats van bestemming. Net zo min je honger over gaat door een kookboek te lezen. Ze wekken niet meer dan dromen op, dromen hoe het zou kunnen zijn. En het ging toch over ontwaken. Als je ergens wilt komen dan zal je op reis moeten gaan en als je honger hebt dan zal je eten klaar moeten maken. Als je honger hebt naar de dharma als je het spirituele pad wilt bewandelen, alles is klaargezet, alles is aanwezig.

foto Goff Smeets