De bereidheid om te kijken

Of je het nu mediteren noemt of zen of mindfulness, de belangrijke beweging is: kijken. Dat is niet vanzelfsprekend. Er is veel wat we liever niet zien. Het lijkt een natuurlijke reflex om ons af te wenden van angst, pijn, verdriet. Maar ook het mooie, het prettige, het ontroerende kan ons ontgaan.

Mediteren is bereid zijn om te kijken. Leonard Cohen zingt het in ‘Here it is’. In ieder ogenblik opnieuw, wat zich aandient. Het mooie, het lelijke, het aangename, het onaangename, het spannende, het vervelende … ‘Here it is.’

Zoals de vogels wegvluchten als we luidruchtig door een bos lopen, zo ontsnappen de dingen aan onze aandacht in de maalstroom van het leven. Daarom mediteren we in stilte. Daarom stoppen we, en worden we stil, en kijken we.

Je kunt nooit vooraf weten wat er zich zal aandienen. Rust of onrust, vreugde of verdriet, angst, verveling … Het kan allemaal. We zijn bereid te kijken, wat zich ook aandient. We kijken niet omdat we op iets uit zijn, we kijken.

Bereid zijn om te kijken heeft twee aspecten: inzicht en mededogen. Inzicht wil zeggen dat je bereid bent dingen te zien die je anders zouden ontgaan. Mededogen wil zeggen dat je door te kijken ook bereid bent om geraakt te worden door wat je ziet. We kijken met een open hart en een open geest.

Verder valt er niets te bereiken. De bereidheid om te kijken is de basale ommekeer. Het is een keuze die je maakt of niet maakt. Meer is niet nodig. Wat verder volgt noemen we ‘leven’.

Sommige mensen hopen door meditatie zoiets als ‘de verlichting’ te bereiken. Op de vraag: ‘what is enlightenment?’ antwoordde Bernie Glassman bij een zentoespraak: ‘the readiness to learn’. Verlichting of ontwaken is geen uitzonderlijke mystieke ervaring. Het gaat om de bereidheid.

Maar waarom zou je bereid zijn? Geef toe: stil zitten en kijken, zonder iets te verwachten, zonder iets te bereiken, dat is toch absurd!

Inderdaad, het is absurd, in de zin van: het is niet om iets. Het is als de moeder die bij haar dochter in coma waakte en besefte: ‘Ik hield van haar om haar mooie glimlach en nu ligt ze hier en kan ze niet meer lachen, en toch hou ik nog steeds van haar. En ik hield van haar omdat ze zo intelligent was, en nu ligt ze hier in coma en ik hou nog steeds van haar… ‘. Er is geen goede reden. Houden van ontsnapt aan het waarom.

‘Waarom zou ik moeten mediteren?’ Er is helemaal geen reden waarom je zou moeten mediteren. Je moet helemaal niet mediteren. De enige goede reden is een verlangen, het gevoel dat je anders iets wezenlijk dood laat gaan, zonder dat je goed kunt benoemen wat. Net als houden van ontsnapt het aan het waarom.

‘Ik zou meer moeten mediteren maar ik kom er zo moeilijk toe’. Probeer er dan een tijdje mee te stoppen. Als je het gaat missen dan brengt het verlangen je weer op je kussen. Als het verlangen er niet is, waarom zou je dan willen mediteren?

Toen ik zelf begon te mediteren realiseerde ik mij dat het raakte aan een diep verlangen dat er altijd al geweest was, als kind al, maar waar ik geen blijf mee wist. Het was een bevrijding om er een bedding voor te vinden. Sinds ik mindfulness geef, besef ik dat ik niet de enige ben.

We hebben natuurlijk veel verlangens. We verlangen naar wat prettig is. Daar willen we meer van en we willen minder van wat onprettig is. Daar is niets mis mee. We zouden het einde van de dag niet halen als we dat onderscheid niet konden maken.

Al die verlangens horen erbij. We zijn bereid te kijken, wat zich ook aandient. Maar als ze onze oefening gaan bepalen, dan raken we iets kwijt. Dan zijn we niet langer bereid te kijken. Dan gaan we zitten met een bedoeling, om rust te vinden en komt er misschien alleen maar onrust. Of we verwachten dat een moeilijke emotie zal wegebben en het wordt alleen maar heftiger. Dan denken we dat het niet lukt.

Het verlangen dat je doet kijken is van een andere orde. Als je bereid bent om te kijken is er geen lukken en mislukken meer. Dan is er enkel openheid voor wat is.

De bereidheid om te kijken is de wezenlijk stap. Dat kan alleen maar vanuit een diep verlangen. Al de rest vloeit daaruit voort. Als er één iets opbloeit uit deze praktijk is het vertrouwen.

Voor ik mediteerde was ik als de dood om echt te kijken naar wat er speelde. In een moment van diepe wanhoop kon ik niet anders. Belangrijk detail, gelukkig bleef er op dat ogenblik iemand naast mij staan. Tot mijn verbazing ging ik er niet aan ten onder, integendeel.

Sindsdien is het vertrouwen alleen maar gegroeid. Niet dat de angst er niet meer is, maar het vertrouwen overstijgt bij momenten de angst. En daaruit groeit meer vertrouwen, soms tot je eigen verrassing, beetje bij beetje.

Vertrouwen waarin dan? Het is even moeilijk te benoemen als houden van. Iedere poging grijpt ernaast. Vertrouwen dat het leven mogelijk is. Tegen de schijn in van het tegendeel. Ook al is er lijden en dood.

‘Je kunt er niet uitvallen’ noemt Ton Lathouwers het. Als je probeert je aan het prettige vast te klampen en het onprettige af te houden, is er een voortdurende strijd. Het loopt eventjes goed en dan val je er weer uit. En je klampt je weer vast, en daar ga je. Komt daar nooit een einde aan? Nee dus.

Als je gaat zitten en kijkt, is er die ruimte waarin alles gebeurt, pijn en blijheid, angst en opluchting. Soms is het vreselijk, soms is het fantastisch, dan grijpt het je weer naar de keel, dan is er opluchting, dan stort het weer allemaal in … Zelfs de notie ‘ik ben’ gebeurt. Ik ben verdrietig, ik ben blij… ‘Here it is’. Je kunt er niet uitvallen.

Ik weet het. Alle woorden grijpen ernaast. Ik geef het laatste woord aan de dichter:

Here it is. 

Here is your wine
And your drunken fall
Here is your love
Your love for it all

Here is your sickness
Your bed and your pan
Here is your love
For the woman, the man

May everyone live
May everyone die
Hello, my love
And, my love, goodbye
Here it is
Here it is