Tevredenheid met het bestaan. Wie kent dat gevoel niet? Misschien chronisch depressieven. Of mensen die onafgebroken het gevoel hebben de plank volkomen mis te slaan, de boot te missen, achter het net te vissen, in de hoek zitten waar de klappen vallen, zich achtergesteld voelen, of voortdurend te struikelen over hun eigen benen. Of vinden dat, toen ze geschapen werden, het zelfvertrouwen naast fysieke volmaaktheid juist uitverkocht was.
Maar de meeste van ons kennen langere of kortere momenten dat alles naar tevredenheid verloopt. Prettig opstaan, mooi weer, niet te warm of te koud, het scheerapparaat (even vanuit mannelijk perspectief) glijdt dan als een stofzuiger over een tapijt, de koffie smaakt zoals koffie hoort te smaken, de communicatie met de partner verloopt gemakkelijk, vriendelijk en begripvol. De juiste toon wordt getroffen, de juiste grappen worden gemaakt. De blauwe brief van de belasting valt geheel naar verwachting op tijd in de bus. Het bedrag dat je terugkrijgt is aangenaam hoger dan je dacht.
Het fysiek gedraagt zich intussen alsof het ervoor betaald wordt. Nergens voelbare pijntjes, alle scharnieren als geolied. De huisdieren doen wat huisdieren horen te doen. Ze zijn aanhankelijk en vermaken het baasje zonder opdringerig te zijn. Je favoriete voetbalclub heeft uiteraard zojuist gewonnen… en zo kan ik nog wel even doorgaan. Herkenbaar toch? Alles loopt op rolletjes.
Je wilt eigenlijk dat het altijd zo zal doorgaan. Dan begint na enige tijd het tevreden innerlijk ‘jamaars’ te produceren. Stel dat… de angst dat dingen niet zo blijven zoals ze zijn. Dat gebeurt altijd. Op zo’n moment denk je: mwoah, dat zien we dan wel weer, onder invloed van het tevredenheidsgevoel. Je hebt immers een voorraadje stressbestendigheid opgebouwd.
Zelf krijg ik wel eens de neiging om in een soort lethargie weg te zakken als het leven op rolletjes loopt. Eens kijken of ik in mijn grote doos clichés nog iets vinden kan dat het uitdrukt: ik mis dan de uitdaging in het leven, de prikkel om wakker te blijven, ik ervaar vervlakking. Ik vind dat goed en tegelijkertijd niet goed. Doe iets zinvols, Van Kalken, maak eens een verschil voor iemand, zeurt Freuds superego.
Wat is tevredenheid eigenlijk? Een signaal vanuit de hersenen dat alles goed gaat. Beloningsstofjes geven kopjes en koesteren de betrokken hersendelen. Kleuren zijn helderder, muziek klinkt mooier. Stel nou dat je een methode vond om dat signaal te continueren? Een soort super-scientology church-achtige training en methodiek die je hélemaal transformeert. Zodat je totaal tevreden over en met alles en iedereen bent en niets meer hoeft, en daardoor juist veel meer kunt. Is dat dan een soort toestand van verlichting?
Nou, nee, want laten we niet vergeten wat Boeddha zei over voorwaardelijk ont- en bestaan. Zodra je een ontstoken kies krijgt, of een wesp boort zijn naaldangel wellustig in je vel, is het over met het leven op rolletjes.
Ons gevoel van welbevinden is dus afhankelijk van de omstandigheden plus je staat van zijn. Ik heb wel eens buien dat het glas niet halfleeg is, maar gewoon helemáál leeg. En ook nog weggenomen. Voeg daar de wespensteek bij, terwijl de kiespijn acuut opspeelt en je weet zeker dat het allemaal één groot kosmisch complot is. Maar terug naar het gevoel van tevredenheid. Hoe langer tevreden, hoe minder acties je onderneemt die weer zegeltjes op je negatieve of positieve karmaspaarkaart opleveren. Toch hou je jezelf dan voor het lapje. Tijdens een uitgezonden interview leerde ik van Namkhai Norbu rinpoche hoe hier in dzogchen tegen aangekeken wordt. De interviewer vroeg: ‘Rinpoche, als u nou terugkijkt op uw leven, bent u dan tevreden?’ Rinpoche hoefde niet lang over zijn antwoord na te denken. Hij glimlachte zijn warme glimlach en zei: ‘Als ik het overzie? Dan ben ik neutraal. Tevredenheid stelt niet zo veel voor.’ Hij spreidde de handen in een gebaar dat hij waarschijnlijk tijdens zijn jarenlange verblijf in Italië, dat land van het gesticulerende volk, geleerd heeft.
‘Wat doet het er tenslotte toe? Tevredenheid is ook maar een conditionering.’
De les die ik hier zelf uit geleerd heb is dat gevoelens van behagen en onbehagen niet meer zijn dan conditioneringen. En conditioneringen zijn verschijnselen waaraan wij mensen ons hechten of een afkeer van hebben, zowel positieve als negatieve conditioneringen. Kun je dan beter niet meer genieten van een tevredenheidsgevoel? Natuurlijk wel. Als je het nastreeft om jezelf te bevrijden is het beter om niet zoveel waarde te hechten aan het scala aan gevoelens en emoties. Als je wilt leren om in het fysieke bestaan te leven omdat je denkt dat het zo lekker is en het ultieme na te streven doel, kun je je beter wenden tot de Scientology Church of zoiets. Dat kost wat, maar dan heb je ook wat. Dan kun je je dromen waarmaken. Bereiken wat je wilt bereiken. Zijn wie je zou willen zijn in plaats van gewoon te zijn wie je bent.
En jezelf conditioneren met die tijdelijke, van omstandigheden afhankelijke tevredenheidsgevoelens die al die successen oproepen.
