Michael Hoek – Ik neem toevlucht tot de suttas

Volgens enkele boeddhologen weten we eigenlijk niks of zeer weinig van de leer van de historische Boeddha. De pali canon zou ons volgens hen alleen iets zeggen over de dhamma zoals die vijfhonderd jaar na het overlijden van de Boeddha werd geformuleerd. Hebben ze gelijk? De suttas bevatten toch aspecten die –mogelijk- verwijzen naar een (waarschijnlijk veel oudere) mondelinge transmissie.

De iteratieve vorm van de suttas lijkt tot doel te hebben de leerstellingen zo goed mogelijk in te prenten. Deze traditie van inprenten leeft nog steeds. Zo zijn er Birmese monniken die heel de tipitaka uit hun hoofd weten te reciteren en kreeg de monnik Mingun Sayadaw er zelfs een plaatsje in het Guinness Book of records voor.

Ook bevatten de teksten historische fragmenten die uit een veel eerder tijdperk lijken te komen dan wanneer deze op schrift werden gesteld. Maar veel bewijs voor een authenticiteitsverklaring van deze oeroude teksten is er niet en het blijft in essentie niets meer dan een kwestie van constructief vertrouwen.

In feite is dit helemaal niet problematisch, want een boeddhist neem zijn of haar toevlucht in feite tot de suttas en de vinaya. Buiten de pali canon, de Chinese agamas en nog wat kleinere verzamelingen om, is er voor ons als beoefenaars helemaal geen relevante historische Boeddha-figuur te vinden. De Boeddha, de bedelmonnik die de verlichting bereikte en uit mededogen rondtrok door het subcontinent van India, is een personage dat tot leven komt wanneer men de suttas leest en de dhamma tot leidraad neemt.

Het is zeer waarschijnlijk dat er omtrent 2500 jaar geleden wel degelijk een verlichte leraar leefde waarmee het boeddhisme is ontstaan en uitgebouwd, maar deze man en zijn leer zijn voor ons in wezen onkenbaar. Dit sluit uiteraard niet uit dat deze leraar wat betreft de kernpunten een sterk gelijkende of zelfs identieke leer predikte, in vergelijking met die van de suttas en de vinaya.

Weer even terug naar de eerste zinnen van dit verhaal. Wat weten we nu eigenlijk van de lange tijd van honderden jaren tussen het moment dat de Boeddha de verlichting bereikte en het moment dat zijn suttas op schrift werden gesteld? Persoonlijk geloof ik dat deze teksten ons een authentiek beeld voorschotelen en dat ze wel degelijk afstammen van een historische Boeddha.

Dat het mahayana boeddhisme een latere ontwikkeling is, blijkt voor mij persoonlijk niet zo zeer uit tekstueel historisch onderzoek maar uit het menselijke aspect. De neiging om helden tot goden om te dopen en pragmatische leerstellingen om te toveren tot opgezwollen godsdienstige retoriek zijn de mens eigen. Een beoefenaar vanuit de mahayana traditie zal hier uiteraard een ander gevoel en beeld bij hebben.

Het punt is echter dat wij het zullen moeten doen met deze oude teksten (wat betreft de theoretische grondslag van de dhamma). We kunnen ons dus beter afvragen of de praktische adviezen die deze teksten ons voorspiegelen echt werken, dan of zij van een historisch figuur komen die wij de Boeddha noemen. Dat het beoefenen van de dhamma een transformatief effect teweeg kan brengen, kunt u zelf ondervinden. Ik neem de Boeddha en de dhamma van de suttas tot mijn toevlucht.