In de vorige VZ, op Goede Vrijdag, is de Reli-driehoek toegepast op de verhalen over het lijden van de profeet Jezus van Nazareth en de beweging die rond hem ontstond. De driehoek, met als hoekpunten de verbeelding, het sociale en het heilige, hielp om de betekenis van deze godsdienststichter te duiden. Daarbij bleek dat hij aandacht had voor allerlei verschijnselen die een mensenleven ingewikkeld maken, zoals dood, ziekte, het onbeheerste kwaad, de dwingende samenleving, en het problematische zelf. Die overstijgen allemaal de menselijke controle. De nieuwe profeet gaf ze een levensbeschouwelijke plek.
Maar hoe ging het verder? Slot van een VZ-drieluik.
Na aanvankelijke tegenwerking brengt de Jezus-beweging het in de eerste eeuwen na het optreden van de stichter tot staatsgodsdienst. Het vermoedelijke geboortejaar van de profeet wordt zelfs het begin van de officiële jaartelling. Door de adoptie door de staat krijgt het sociale hoekpunt van de Reli-driehoek een geheel nieuwe invulling. De beweging verandert in de institutie kerk, met de staat als machtskader en als garantie voor voortbestaan en uitbreiding. De verbeelding laat zich uitdagen door deze ingrijpende verandering, want de band met de staat moet gerechtvaardigd worden.
De kerk krijgt een verticale organisatie, naar het staatsmodel. Een priesterklasse, exclusief van mannen, vormt een bestuurlijke en rituele hiërarchie, met een leider aan de top. Diens pauselijk gezag wordt ontleend aan een van de discipelen van het eerste uur, met terugwerkende kracht getypeerd als de eerste bisschop van staatscentrum Rome. Na een tiental eeuwen wordt het celibaat toegevoegd aan de invulling van het priesterambt. De Reli-driehoek van de Jezus-beweging wordt gaandeweg omgebouwd tot de Reli-driehoek van de kerk.
Er komen vrijgestelde godgeleerden, iedere eeuw weer nieuwe. Als specialisten van het heilige vullen zij de Reli-driehoek verder in, ieder op eigen wijze. Zij maken werk van de verbeelding, elk met een eigen kijk op de profeet Jezus, diens levensverhaal, zijn lijden en zijn opstanding. Jezus’ optreden zien zij als van God zelve gegeven en als al eerder in de joodse geschriften voorspeld.
Verder hebben zij veel aandacht voor Jezus’ benadering van het rijtje overstijgende verschijnselen. Jezus typeren zij als de heiland die de mensheid verzoent met haar God, ondanks de overmacht van het kwade, door hen benoemd als zonde. Vanuit dat perspectief komen er blauwdrukken voor het heil, voor correct gedrag en voor een ideale samenleving.
Door de eeuwen heen bewaakt de kerk, vaak met steun van de overheid, de dan geldende godgeleerde versie van de Reli-driehoek. Wat in oorsprong een lokale profetische beweging was in een andere religie, is een wereldwijde religie op zich geworden, met zeer uiteenlopende invullingen van de Reli-driehoek.
De verbeelding is daarbij buitengewoon productief. Dat levert nieuwe inzichten op, maar is ook aanleiding voor onenigheid. Er ontstaan steeds meer strijdige invullingen van de Reli-driehoek. Dat de samenleving constant verandert, zorgt voor aanpassing van het sociale hoekpunt van de driehoek, niet altijd tot genoegen van iedereen. Tevens ontstaan er nieuwe sociale vormen, zoals de kloosters. Het heilige leent zich sowieso voor uitbundige verbeelding, zoals rond het leerstuk van de drie-eenheid en de rol van Jezus’ moeder. Ook daarover is er debat.
Die vruchtbare zingeving leidt tot conflicten en kerkscheuringen. Niet altijd zijn daarbij kerkelijke en staatsbelangen duidelijk te onderscheiden. Hoe dan ook, het sociale fragmenteert mee met de verbeelding, en omgekeerd. De vele kerken die zo ontstaan, met name na de Reformatie van de 16e eeuw, benutten elk op eigen wijze de verbeelding van het heilige en spelen met sociale vormen, inbegrepen machtsmodellen. Een zogenoemde oecumenische beweging bevordert sinds de vorige eeuw de zoektocht naar een minimale gemeenschappelijke Reli-driehoek, achter de vele verschillen.
Ondanks deze verscheidenheid herbeleven volgelingen overal ter wereld jaarlijks, volgens de christelijke kalender, een week lang de laatste lotgevallen van Jezus van Nazareth. De rituele herhaling van de laatste maaltijd van de profeet met zijn discipelen is daarbij een belangrijk onderdeel. Ieder kerkgenootschap hanteert al herdenkend overigens wel de eigen versie van de Reli-driehoek.
Dat het West-Europese christendom al geruime tijd uitgehold wordt, neemt niet weg dat niet-gelovigen deelnemen aan de herinneringsweek. Zelfs in de publieke sfeer, buiten verantwoordelijkheid van de kerken, vinden evenementen plaats. Vermoedelijk herkennen de niet-gelovigen in het weergegeven lijden van de christelijke profeet hun eigen gevecht met overstijgende gehelen.
Dat gebeurt bijvoorbeeld dankzij de componist J.S. Bach en zijn ontroerende Mattheüs-passie. Verder is er een succesvolle musical die de profeet verbeeldt als een superstar. In een jaarlijks TV-programma, vernoemd naar het lijdensverhaal, wordt een wit kruis onder popmuziek door een stadscentrum gedragen, als geactualiseerde hervertelling van de marteldood van de profeet. In alle gevallen maken de toeschouwers hun eigen versie van de christelijke Reli-driehoek.
De lijdensweek is speciaal, gezien vanuit de Reli-driehoek. Maar verder is het wereldwijde christendom het hele jaar door bezig met de drie hoekpunten en de samenhang van het heilige, het sociale en de verbeelding. Die dynamiek leidt tot veelsoortige identiteiten, ook al delen alle volgelingen die ene profeet van twintig eeuwen geleden.
