Boeddha zei het kort en krachtig:
‘Hij die een opkomende boosheid beheerst, zoals hij een slingerende
wagen onder controle krijgt, hem noem ik een echte
wagenmenner. Anderen houden alleen maar de teugels vast.’ [1]
Geweldloosheid is een van de boeddhistische levenshoudingen. Het is goed om te beseffen dat geweld in de eerste plaats bestaat uit klein dagelijks geweld, bijvoorbeeld als we onze irritatie of kwaadheid op een ander gooien. De meeste mensen veroordelen fysiek geweld. Maar alleen al met woorden kunnen we een ander even diep kwetsen.
Het is ook goed om te beseffen dat geweld gemakkelijk in het boeddhisme kan binnensluipen als we niet waakzaam zijn voor slimme argumenten die geweld verrechtvaardigen. Dat is overigens vaak gebeurd in de geschiedenis van het boeddhisme. Vooral op plekken waar het boeddhisme een officieel religieus systeem werd, gingen koninkrijken in het gevecht, zelfs enkel om een reliek of een lichaamsdeel van Boeddha te bemachtigen. Vaak leverden kloosters goed getrainde soldaten aan de legers van de heersende vorst. Boeddhistische meesters vonden geweld vaak veroorloofd als het een betere wedergeboorte opleverde…
Geweld is één van de basisoorzaken van lijden. Hier kunnen we enkel Boeddha’s fundamentele remedie toepassen: zelf de vier Edele Waarheden in de praktijk brengen. Allereerst erkennen dat we gewelddadig zijn. Daarna onderzoeken wat de diepere oorzaken van onze agressie zijn. Dan komen we uit bij een primitief mechanisme dat lijkt op hoe ik met mijn kleine kinderen in de zoo zag hoe nijlpaarden zich ontlasten. In het bassin van de nijlpaarden begon er één te kakken. Tegelijk met de ontlasting zwiepte het zijn staart rond in cirkels, zoals een helikopterschroef. We moesten achteruit springen om niet overdekt te worden met poep. Later las ik dat het dier op die manier zijn territorium afbakent.
Veel agressie is in feite territoriumstrijd. We hebben een kinderlijke behoefte aan almacht en dus controle over de ander. We worden agressief als we niet krijgen wat we willen, als we ons niet echt begrepen voelen, als we niet worden erkend. Dit besef omzetten in opkomen voor wat we echt nodig hebben, is een derde stap, het transformeren van negatieve energie in positieve.
Geweldloosheid is niet gelijk aan passiviteit. We kunnen een houding aannemen van geweldloos verzet. Bij een meningsverschil kan je bij je eigen overtuiging, gevoel, wens of verlangen blijven. Maar je weet dat het jouw persoonlijke perspectief is. Uit respect voor ander dring je het niet op. En uit zelfrespect geef je je eigenheid niet op. Je wordt niet agressief maar je bent wel onverzettelijk. ‘Stand your ground’, noemen de Engelstaligen die houding.
De vierde Edele Waarheid is leven volgens de juiste, voedende waarden. Naast de individuele verantwoordelijkheid die we voor onze agressie dragen, is het goed om te beseffen op welke gewelddadige waarden onze maatschappij zich baseert. Een van de belangrijkste waarden is succesvol zijn. Dat houdt in dat we assertief moeten zijn, ons bewijzen en ‘concurrenten uitschakelen.’ Onze norm is de geslaagde zakenman, stijlvol in maatpak, maar geslepen en zonder mededogen voor wie zwakker is.
De minder succesvolle man probeert de norm te benaderen door zoveel mogelijk te verdienen of op een andere manier zijn macht en status te etaleren. De nog minder succesvolle man probeert de norm te benaderen door fysieke macht uit te oefenen over wie nog ‘zwakker’ is: vrouwen, homo’s, migranten…
Uit onderzoek blijkt dat ‘de’ man biologisch niet geprogrammeerd is om dominanter en agressiever te zijn dan een vrouw. Mannelijk geweld komt voort uit onzekerheid van wie de mannelijke norm niet haalt. Geweldplegers zoals verkrachters en terroristen willen bewijzen dat zij geen loser zijn, ook al betekent hun winnen enkel vijftien minuten glorie. Onze overheden reageren met hetzelfde geweld: de verkrachter krijgt gevangenisstraf, de terrorist de kogel, zonder enig inzicht in hun motieven.
Zoals voor elk van ons is de uitdaging voor wie gewelddadig is om onzekerheid te transformeren in het onder ogen zien van de fundamentele onbestendigheid van ons bestaan. Dat is een les in nederigheid en mededogen met anderen. Die anderen zijn de meerderheid van mensen die niet enkel succes of loser zijn, maar die enkel met vallen en opstaan een goed, waardig, zinvol leven proberen te leiden.
Nirvair Kaur de Ruiter zegt
AHIMSA..GEWELDLOOSHEID
Onderzoeken wat de diepere oorzaken van onze agressie zijn. Dan komen we uit bij een primitief mechanisme??
Is boosheid en agressie werkelijk een primitief mechanisme? Of is het een menselijk mechanisme waarbij we leren om grenzen te bepalen…. Om NEE te leren zeggen, of duidelijk aan te geven wat wel en niet oké is? Dat is natuurlijk een groot verschil met boosheid op anderen te projecteren, of door de emotie van boosheid gedreven te zijn.
In vele religies is boosheid een van de zeven zonden, en zo ook in het boeddhisme. En ja, de boeddha gaf aan om boosheid te leren beheersen. Dit heeft echter in vele gevallen voor het overschrijden van grenzen betekent, ook in het boeddhisme.
Het zogenaamde primitieve mechanisme waaruit boosheid zou ontstaan, is wellicht hetzelfde mechanisme waar alle emoties uit voort komen. de beweging van energie die belangrijk is voor het menselijk lichaam, vooral voor de interne organen.
Het omzeilen, weg rationaliseren of het zgn. overstijgen van pijn, verdriet, angst en agressie tijdens meditatie, kan in latere jaren voor grootse problemen zorgen. Ernstige ziekten veroorzaken!
Wanneer we als kind al leren deze natuurlijke uiting van energie tegen te gaan, te onteigenen…het als een zonde of ‘defilement’ te leren zien, kan er een dusdanige vervorming van de oorspronkelijke beschermende uiting ontstaan dat er inderdaad dan sprake is van een passieve agressie of ernstig misplaatste agressie. Een naar binnen gerichte boosheid die niet enkel geestelijk verwarrend is, maar o.a. ernstige mentale verstoringen kan veroorzaken.
Dus ja, een herkennen en erkennen van boosheid en agressie is prioriteit nummer een, het leren erkennen van de essentie van emoties evenredig zo belangrijk! Emoties (ook agressie) zijn vormen van energie in constante beweging in zowel ons denken alswel ons lichaam. Ze hebben een recht van bestaan zonder dat we eraan gehecht raken of zijn..
Geweldloosheid is ook het onszelf geen geweld aan doen door obstructies te creëren tijdens de ervaring van pijn, angst en boosheid.