Door te geven, te delen en te ontvangen en je grenzen open te stellen voor de werkelijkheid buiten jezelf, ontwikkel jij jouw creatieve en spirituele processen. Die hebben alles te maken met zingeving en het vinden van betekenissen, met vernieuwing en het scheppen van kansen voor het leven.
Spiritualiteit draait om alles wat met de geest te maken heeft. Ik maak het wat specifieker: spiritualiteit is waar jij als mens jouw reden van bestaan in ervaart, jouw ‘raison d’être’, om het deftig te zeggen. Waarom en waartoe ben je hier? Op deze vragen zijn uiteenlopende antwoorden te geven. De enige antwoorden die er volgens mij toe doen, zijn de antwoorden die je zelf vindt en accepteert als uitgangspunten om mee verder te gaan. Dat houdt in dat alle antwoorden die anderen jou aanreiken hoogstens als richtingwijzers kunnen dienen, totdat jij je die antwoorden hebt eigen gemaakt en als persoonlijke uitgangspunten neemt. Zolang je leeft vanuit antwoorden die anderen aanreiken (bijvoorbeeld ouders, leraren, geestelijken), is jouw spiritualiteit – volgens mij – niet authentiek, want nog in onderzoek. Dat houdt geen waardeoordeel in. Ik spreek daarom ook liever van ‘voorlopige’ spiritualiteit. Het is mogelijk dat je vroeg of laat ontdekt dat aangereikte antwoorden overeenkomen met die welke jij op eigen kracht vindt. Het kan evenwel ook zijn dat jij op een gegeven moment tot andere antwoorden komt, waardoor jouw spiritualiteit een andere wending neemt. En het is evenmin uitgesloten dat je op een zeker moment ervaart dat je links- of rechtsom uiteindelijk toch bij hetzelfde uitkomt: de ultieme waarheid die niemand toebehoort.
Creativiteit is het vermogen om vanuit de geest iets nieuws te bedenken of te maken. Scheppen dus. Volgens mij horen spiritualiteit en creativiteit bij elkaar, omdat je vanuit spiritualiteit tot creativiteit kunt komen en omgekeerd. Iets nieuws scheppen begint altijd met een idee. Maar een idee heeft van zichzelf nog geen uitdrukkingsvorm. Het is aan jou om dat te realiseren. Dat kan met je stem, maar ook met een pen, een kwast, een beitel of wat je ook maar nodig hebt. Het kan zelfs met je lijf: dansen bijvoorbeeld. Het resultaat is een creatie, iets wat er nog niet was voordat jij jouw idee omzette in iets dat anderen kunnen waarnemen. Het resultaat hoeft niet blijvend te zijn. Soms bestaat een creatie precies even lang als het proces om het te realiseren zelf, zonder een spoor achter te laten, behalve misschien in de herinnering van hen die het gezien, gehoord of op andere wijze ervaren hebben. Een lied. Een dans. Een gerecht. Wanneer je jouw creativiteit in de kiem smoort, en een idee laat voor wat het is – zonder er op een of andere manier iets mee te doen – zal niemand het waarnemen en blijft het voor iedereen verborgen. Zonder creativiteit geen spiritualiteit! Voor mensen die in een Schepper geloven, is het maar goed dat Hij zijn idee om mensen te maken omzette in realiteit, de Schepping, anders zouden er geen mensen zijn geweest! Voor mensen die niet in een Schepper geloven, is het misschien goed dat zij zich realiseren dat zij zelf weliswaar vanuit hun eigen geest creatief kunnen zijn, maar dat zij daardoor nog steeds geen goden zijn! Desalniettemin is er zonder spiritualiteit geen creativiteit, want zonder geest geen ideeën en zonder ideeën geen realisatie van iets dat er voordien nog niet was.
Een kenmerkende werkwoord voor dit alles is: bevrijden en de daarbij passende kenmerkende eigenschap is vrijheid. De vragen zijn vervolgens: bevrijden waarvan of van wat? En wat voor vrijheid dan? Om met het eerste te beginnen: bevrijden draait om het je vrij maken van illusies en daarna – ten tweede – om de vrijheid te zijn. Een illusie is een onjuiste voorstelling van de werkelijkheid. Jezelf bevrijden van illusies houdt daardoor in dat je de werkelijkheid kunt gaan ervaren zoals die is, in plaats van zoals je tot dan toe meende, wenste, hoopte of vreesde dat die was. Die illusieloze werkelijkheid omvat ook jezelf en de vrijheid te zijn kun je daardoor pas bereiken wanneer je zelfs over jezelf geen enkele illusie meer koestert.
Het veld van creativiteit en spiritualiteit heeft geen centrum omdat er nergens grenzen zijn. Spiritualiteit en creativiteit kennen geen beperkingen, geen onmogelijkheden, geen overdrijvingen en geen voorkeuren. Alles is mogelijk, maar dat wil niet zeggen dat alles vroeg of laat concreet in de stoffelijke realiteit zal verschijnen, of dat het daar ooit in heeft bestaan. Naast een zichtbare stoffelijke werkelijkheid bestaat er nog een onzichtbare onstoffelijke werkelijkheid. Wie denkt dat er alleen een stoffelijke werkelijkheid bestaat, beperkt zichzelf in creativiteit en fnuikt de eigen spiritualiteit. Shakespeare schreef in een van zijn toneelstukken: “Er is meer tussen hemel en aarde, Horatio, dan van waar uw wetenschap over droomt” (Hamlet). Tegenwoordig is dit een gevleugelde uitdrukking die je terugvindt in boektitels, liedjes, televisieprogramma’s en wat al niet meer.
Grenzeloosheid is voor veel mensen angstaanjagend doordat zij oriëntatiepunten missen. Er is geen boven en beneden meer, geen links of rechts, geen voor of achter. Als er geen enkel referentiepunt meer is, dan is er ook geen goed of slecht meer, geen mag of kan wel en geen mag of kan niet, en niets dat gelukkig of ongelukkig maakt. Om dat alles te voorkomen, leggen mensen zichzelf en elkaar beperkingen op. Grenzeloosheid is eng, doordat de volle werkelijkheid ongefilterd binnenkomt wanneer er geen sluiers meer zijn tussen geest en … en wat? Wie ben je zelf nog? Waar houd jij op en begint de ander, het andere? Niemand kan zonder grondige voorbereiding de naakte, volle werkelijkheid aan. Je bent er niet op gebouwd. Sterker nog: wanneer iemand van het ene op het andere moment meer van de werkelijkheid ervaart dan hij aankan, slaan bij hem de stoppen door zoals dat heet. Dat is de reden waarom mensen grenzen trekken en grenzen met elkaar afspreken: om elkaar te beschermen en zich veilig te kunnen voelen. En om te weten waar ze aan toe zijn bepalen zij voor zichzelf en elkaar wat wanneer onder welke omstandigheden mag, moet, en kan en wat al dan niet gewenst is. En dat alles leggen zij vast in wetboeken, handleidingen, behandelprotocollen, catechismussen en nog veel meer. En iedereen die zich buiten de gemeenschappelijk afgesproken grenzen en toegelaten mogelijkheden begeeft, is een excentriekeling, een zonderling, buitenbeentje, rare snijboon, of gewoon een gek. Soms noemen we zo iemand een groot kunstenaar en heel soms een heilige. Er bestaan culturen in deze wereld – door sommigen geringschattend ‘primitief’ genoemd – die anders met excentriekelingen omgaan dan westerlingen. Inplaats van mensen die met een andere, grotere of vertekende werkelijkheid leven geestesziek te noemen, beschouwen zij ze als zieners, boodschappers, of bemiddelaars die eerder respect verdienen dan smaad, minachting of medelijden.
Zoek naar wat er geschreven is over spiritualiteit en je komt gegarandeerd uit bij religies en levensbeschouwingen. Je kunt lezen over Joodse, Christelijke, Islamitische, Hindoeïstische, Boeddhistische, Humanistische en nog veel meer soorten spiritualiteit. En binnen ieder religie of stroming zijn er uiteraard onderstromingen, waardoor je ook kunt lezen over bijvoorbeeld Franciscaner-, Benedictijner- of Augustijner spiritualiteit bij de katholieke tak van het Christendom of over Chassidische spiritualiteit in het jodendom. Je kunt spiritualiteit uiteraard ook indelen op basis van perioden in de geschiedenis, waardoor je onder meer voorchristelijke-, middeleeuwse- of hedendaagse spiritualiteit kunt onderscheiden. En uiteraard kun je Afrikaanse spiritualiteit onderscheiden van Aziatische of Europese spiritualiteit. Anders gezegd: als je van indelen en categoriseren houdt, kun je je hart ophalen. In de kern blijft het toch steeds hetzelfde: zolang je je laat leiden door wetboeken, handleidingen, protocollen, catechismussen of wat al niet meer die anderen hebben opgesteld om jou duidelijk te maken hoe de vork in de steel zit, is het nog steeds niet jouw spiritualiteit. Dat is het pas vanaf het moment dat jij vanuit jouw eigen ervaring met ‘de geest’ gaat leven. Jouw ervaring! Authentiek.
