Wat is de overeenkomst tussen de Boeddha en een glaasje Spa?

Mensen die vragen om een Spa’tje, nemen in de regel genoegen met ieder glas mineraalwater dat hun wordt geserveerd. In hun verbeelding is water uit een flesje beter, zuiverder, dan gemeentepils, water uit de kraan.

Zo is het ook met de Boeddha. Wie naar hem vraagt of over hem spreekt, kan het hebben over een hele reeks figuren, bekleed met attributen al naar gelang de voorstellingswereld van degene die aan het woord is. Er zijn talloze sutra’s waarin de Boeddha voorkomt. Ook hier geldt: in veler verbeelding is een Boeddha beter, zuiverder wanneer hij in een sutra optreedt, van welke herkomst dan ook.

Over de hele wereld zijn mensen die op gezette tijden onvermoeibaar stukjes produceren over de vraag of recente uitspraken die in cyberspace aan de Boeddha worden toegeschreven, werkelijk van hem afkomstig zijn. Niet al deze scribenten lijken zich ervan bewust te zijn dat zij bijdragen aan de mythe dat de Boeddha uit een sutra beter, zuiverder is dan de levende Boeddha die voortkomt uit het voorstellingsvermogen van mensen, volgelingen of niet.

Met de ontwikkeling van onze geseculariseerde, moderne wereld, is de voorstelling van de historische tijd zo vanzelfsprekend geworden dat wij deze niet meer herkennen als een product van onze verbeeldingskracht. Ons vragen naar de ‘werkelijke’ Boeddha, Jezus of Socrates berust op een geloof dat het mogelijk en zinvol is hierop een betrouwbaar antwoord te formuleren.

In het boeddhisme treedt dit geloof aan de oppervlakte wanneer aan één bepaalde klasse ‘bewijsmiddelen’, met uitsluiting van vrijwel alle andere, de kracht van historiciteit wordt toegedicht. Het gaat hier om de sutrateksten van de Pali Canon en de corresponderende Chinese Agama’s.

Wij moeten geloven dat een mondelinge overdracht van enkele eeuwen, gevolgd door een reis van geschreven teksten gedurende tweeduizend jaar, resulteert in een reeks sutra’s die objectief het woord van de historische Boeddha bevatten. Alsof in de bronnen niet de menselijke hand, de menselijke selectie en de menselijke verbeeldingskracht aan het werk zijn geweest.

Wie feit en fictie omtrent de Boeddha van elkaar probeert te onderscheiden, vergelijkt het ene beeld met het andere. Wie gelooft in historische objectiviteit gaat vaak voorbij aan de zeggingskracht die andere beeldtaalmiddelen in de tijd en op de plaats van hun origine hebben gekend. Een wonderlijke consequentie van het opleggen van onze tijdsbeleving aan bronnen is dat wij het des te moeilijker maken om de betekenis van leerstukken als de kringloop van geboorte en dood te verstaan in de context van toen en in die van nu.

Er is zoveel opmerkelijks aan het westerse boeddhisme. Het lijkt in meditatie, een middel temidden van andere, bij uitstek een methode te zien voor zelfverwerkelijking. Het kijkt in bijna alle gevallen voorbij aan het gegeven dat de meeste boeddhistische teksten betrekking hebben op een communiteit van monniken en dus niet van toepassing kunnen zijn op het leven van leken.

Bovendien stelt het de stem van een fictieve historische Boeddha boven die van mensen die de dhamma in het hier en nu manifesteren. De waarheid van de boeddhadhamma schuilt niet in de historische objectiviteit, maar in de wijze waarop wij deze weten uit te beelden in een voor onze tijd en cultuur toepasbare vorm.