Vrienden van het boeddhisme – het telefoontje en de wet van oorzaak en gevolg

Op elf november 2017 vierde de stichting Vrienden van het Boeddhisme (VvB) het vijftigjarig bestaan. De stichting streeft naar een vormgeving van het boeddhisme passend in het westerse cultuurpatroon. De naam komt voort uit de in 1967 opgerichte Stichting Nederlands Boeddhistisch Centrum. In januari 1968 verscheen het eerste nummer van het papieren tijdschrift Saddharma.

In 1995 is deze stichting – thans genaamd VvB – begonnen met het uitbrengen van het geïllustreerde magazine Kwartaalblad Boeddhisme, dat anders dan Saddharma gericht was op een breed publiek van boeddhistisch geïnteresseerden en niet alleen op de eigen donateurs. Na het overnemen door de Rotterdamse uitgeverij Asoka van de titel verscheen het blad onder de namen Vorm&Leegte en BoeddhaMagazine .

De stichting VvB gaat de door prof. dr. Rob Janssen (op 23 maart overleden) en drs. Jan de Breet verzorgde Nederlandse vertalingen van de Pali-Canon online zetten, zodat een groter publiek dan nu het geval is- de vertalingen verschijnen momenteel in boekvorm- daar kennis van kan nemen. Het Nederlands Bijbelgenootschap vormt daarbij de organisatorische inspiratiebron. André Kalden, sinds eind mei 2017 de nieuwe voorzitter, gaat deze transitie van deze stichting vorm te geven. Een andere activiteit van de VvB is het driemaandelijks uitgeven van een virtueel magazine.

De telefoon rinkelde begin dit jaar op de redactie van het Boeddhistisch Dagblad. VvB-voorzitter André Kalden aan de lijn. Of het BD het VvB-magazine en de complete redactie ervan wil overnemen. Binnen de stichting was er geen plek meer voor. Een reconstructie.

Een paar weken geleden kwam het nieuwe nummer uit van het magazine, echter niet onder regie van Kees Moerbeek- de om onduidelijke redenen bij het boeddhistisch grofvuil gezette hoofd/eindredacteur van het virtuele magazine. Moerbeek gaat in verzet en beschuldigt voorzitter Kalden thans van woordbreuk. Kalden zou- na die mislukte poging in januari van dit jaar om redactie en magazine onder te brengen in het Boeddhistisch Dagblad, Moerbeek hebben toegezegd dat hij tot volgend jaar nog betrokken zou zijn bij de samenstelling van het magazine. Het blijkt om een woordspel van Kalden te gaan- het magazine gaat door tot die tijd, voor Moerbeek is er geen plaats meer binnen de magazineredactie.

Op 4 maart 2019 laat Kalden Moerbeek in een mail weten: ‘Beste Kees, Om misverstanden te voorkomen graag je bevestiging dat je doorgaat met het online magazine dat eind maart zal verschijnen. Besluitvorming over de voortgang van het magazine stellen we uit. Ik zal het bestuur voorstellen om na het verschijnen van het magazine de discussie en de gesprekken van de afgelopen tijd weer op te pakken.’

Niet lang na deze mail wordt Moerbeek zonder opgaaf van redenen aan de kant gezet. Een ingewijde en nestor binnen de stichting meent dat Kalden niet ‘met Moerbeek door één deur kan’. De voorzitter ziet hem mogelijk als te activistisch, ook in zijn keuze van sommige onderwerpen in het magazine.

Kalden wekte in januari in dat telefoontje aan het BD de indruk dat het om een bestuursbesluit ging om het magazine binnen de stichting te beëindigen, zo begrepen Hoek en Moerbeek. Hoek: ‘Ik moest vrijwel direct beslissen op wat André voorstelde, dan kon hij diezelfde ochtend VvB-bestuurder Jan de Breet bellen over de uitslag. Dat gaf toch aan dat dit geen solo actie van Kalden was.’ Later geeft Kalden dat in contacten met Moerbeek toe, hij had haakse bochten genomen, Moerbeek was in zijn functie van bestuurslid van de stichting in ieder geval niet bij het opheffen van het magazine betrokken. In de statuten van de stichting staat dat in eerste aanleg alleen besluiten kunnen worden genomen met consent van alle bestuursleden. Kalden op 28 februari: ‘Dat is nu niet het geval.’

Kalden presenteert daarop een nieuwe vergaderdatum- 2 maart, waarop over toekomst van het magazine zal worden gesproken. Om onduidelijke reden gaat die vergadering van 2 maart niet door. Moerbeek gaat na een mail van Kalden van 4 maart aan de slag met zijn redactie om het voorjaarsnummer van het magazine uit te kunnen brengen. Hij is gerustgesteld dat het magazine onder zijn leiding nog tot het voorjaar van 2020 gemaakt zal worden en laat dat ook aan zijn redactie weten.

‘Kil en hard’

Wat zich achter de schermen binnen de stichting heeft afgespeeld weten mogelijk alleen de bestuursleden. Moerbeek wordt buiten gezet, het bestuur blijft stil. De donateurs weten van niets en worden in de latere nieuwsbrief ook niet op de hoogte gesteld van wat zich afspeelt.

Kees Moerbeek: ‘Ik voel me genomen na ruim zes jaren onbezoldigd werk voor het Magazine VvB. Het magazine en redactie blijken door het bestuur getolereerd te zijn en voor hen van weinig waarde. Dit is kil en hard. Het besluit om mij aan de kant te zetten is me zonder overleg meegedeeld en kwam volkomen onverwacht. Begin dit jaar kwam Kalden bij mij thuis en zei dat er voor dit magazine geen plaats meer was binnen de stichting. In mijn aanwezigheid zocht hij telefonisch contact met de hoofdredacteur van het Boeddhistisch Dagblad en vroeg hem of er binnen het BD de mogelijkheid was magazine en redactie daar onder te brengen. Zolang ik voor het magazine en als bestuurslid van de VvB in functie was is er nimmer inhoudelijke kritiek geweest op mijn functioneren en de inhoud van het magazine door het bestuur. Integendeel.’

‘Niet prettig meer’

Voor Kees Moerbeek is het handelen van Kalden/het bestuur in deze kwestie aanleiding zijn lidmaatschap van het bestuur op te zeggen. ‘Zelf wil ik geen deel meer uitmaken van het bestuur VvB. Er zijn praktische obstakels, en ik voel me sinds de affaire eerlijk gezegd niet prettig meer in het bestuur.’ Moerbeek was indertijd juist gevraagd voor die bestuursfunctie vanwege zijn kwaliteiten als ambtelijk secretaris van een ondernemingsraad en zijn kennis van het boeddhisme.

Na zijn opzegging als bestuurslid kiest het bestuur een andere eindredacteur voor het magazine. Op 29 mei bericht Kalden in een mail aan Moerbeek: ‘Beste Kees, in aanvulling op onderstaande een update mede n.a.v. de vergadering van de websitecommissie deze middag. Eindredacteur is vanaf heden Yvon Mattaar. Bijhouden van FaceBook zal door Rozanne geschieden. Yvon rondt de zomerpublicatie af.’

In de nieuwsbrief aan de donateurs van de stichting schrijft Kalden op 27 mei dat ‘Kees Moerbeek zijn lidmaatschap van het bestuur in goede orde (heeft) beëindigd.’

Online publicaties

Weer terug naar begin januari van dit jaar. In het bewuste telefoongesprek tussen Kalden en uitgever Hoek van het Boeddhistisch Dagblad- vanuit de woning van de zich overvallen voelende Moerbeek, gaf Kalden onder meer aan dat de stichting VvB meer aandacht wil besteden aan de Nederlandse vertalingen van de Pali Canon door Jan de Breet en (de op 23 maart overleden) Rob Janssen, beiden ook prominent bestuurslid van de stichting VvB. Op de nieuwe website zou geen plek meer zijn voor een magazine in deze vorm maar op langere termijn nog wel plaats voor artikelen over het boeddhisme, zegt Kalden in dat telefoongesprek. Daarom wil hij dat het BD magazine en redactie overneemt. Kalden zegt in dat gesprek tegen Hoek dat, als de stichting zich meer zou toeleggen op het publiceren van de Nederlandse vertalingen van de Pali Canon, ook een of meerdere belangrijke (vanuit Thaise hoek) geldschieters belangstelling hebben om de stichting en de vertalingen te financieren. Hij lijkt te suggereren dat het magazine van Moerbeek en de zijnen daarvoor een sta in de weg is, zo begrijpt Hoek.

In de nieuwsbrief van 27 mei aan de donateurs van de stichting benadrukt Kalden echter: ‘(…) Op deze (nieuwe) website, aangepast aan moderne (technische) eisen, zal naast plek voor de Pali-Canon als vanouds ruimte zijn voor artikelen die het boeddhisme vanuit verschillende stromingen en scholen belichten en toelichten. Het bestuur heeft een commissie in het leven geroepen om over de concrete invulling hiervan te brainstormen. Naast bestuursleden hebben oudgedienden Jacques den Boer en Han de Wit hierin zitting.’

Het woord magazine gebruikt hij niet in de nieuwsbrief. Kalden, in een latere reactie aan deze krant. ‘Er zijn in het verleden magazines geweest: Saddharma, Vorm & Leegte en BoeddhaMagazine. De huidige online publicatie van artikelen, vier keer per jaar, maakt nog niet dat er van een magazine sprake is, vind ik als oud-journalist. Maar daar kun je van mening over verschillen.’

‘Het magazine stopt’

Uitgever Hoek aarzelt na ampel beraad het magazine van de VvB en de redactie ervan in zijn krant onder te brengen, laat hij Kalden weten. Zo mag het BD de naam ‘magazine van de Vrienden van het boeddhisme’ in de nieuwe opzet niet voeren. Kalden in een mail aan Hoek op 15 januari van dit jaar. ‘Het is juist niet de bedoeling dat het blad onder titel of vlag van VvB wordt voortgezet. Idee was en is om de activiteiten van Kees onder een andere vlag en titel elders onder te brengen. Het magazine stopt, de activiteiten van degenen die erbij betrokken waren worden voortgezet binnen BD, is het voorstel.’

Hoek wil van de hoed en de rand weten. Op 16 januari 2019 vraagt hij in een mail aan Kalden: ‘Waarom stoot de stichting het magazine eigenlijk af? Ik heb nog eens wat jaargangen doorgenomen en die staan volgens mij vol met boeiende en waardevolle verhalen over het moderne en anciente boeddhisme. Kent het boeddhisme niet verschillende loten aan één stam? Ik nam regelmatig teksten over (uit het magazine) voor het BD. De Koninklijke Bibliotheek archiveert zelfs dit magazine als digitaal erfgoed in het kader van Unesco.

Niet zo lang voor zijn dood was ik bij Jelle Seidel (betrokken bij de uitgave van het magazine en eerder bij De Lotusvijver) en sprak met hem over de opzet van het magazine. Het was Jelle er alles aan gelegen om een blad te maken dat een breed publiek aansprak, van heilige teksten tot de column van de sportverslaggever. Een blad passend bij de Nederlandse en westerse cultuur, niet alleen voor zijige zitters.’

Achtvoudige pad

Moerbeek: ‘Van 1999-2009 heb ik samen met Jelle Seidel e.a. gewerkt aan De Lotusvijver. Daarna ben ik door hem en Jacques den Boer in 2013 gevraagd mee te werken aan wat nu het Magazine VvB genoemd wordt. Jacques den Boer heeft me daarna gevraagd lid van het dagelijks bestuur van de VvB te worden, na het overlijden van Jelle Seidel. Ik deel, als ik dit mag zeggen, de interesse van Jelle wat betreft de sociaal-maatschappelijke aspecten van het boeddhisme. Kortom: het achtvoudige pad.’

Kalden eerder dit jaar over de nieuwe opzet van de stichting en het magazine en de positie van Moerbeek: ‘Hoewel er in de toekomst wel degelijk ruimte voor artikelen zal zijn, ontbreekt het de stichting aan middelen en menskracht om daarnaast de organisatie van het online periodiek van VvB duurzaam en degelijk ter hand te nemen. Op dit moment wordt het magazine vanuit VvB primair gedragen door één bestuurslid, Kees Moerbeek, met daarnaast een wisselende groep mensen. Vertrouwen hebben in mensen en die zelfstandig m.m.v. één bestuurslid hun gang laten gaan, is niet wat het bestuur van stichting een goede invulling van haar bestuurlijke verantwoordelijkheid vindt.’

Moerbeek: ‘Het bestuur had nauwelijks werk aan het magazine. Alleen Jan de Breet was op enigerlei wijze betrokken bij de samenstelling van het magazine. In feite functioneerde de redactie vrijwel zelfstandig binnen de stichting zonder de uitgezette koers overigens uit het oog te verliezen. Het boeddhisme vanuit verschillende stromingen en scholen belichten en duiden. Dat hebben we naar beste weten en kunnen al die jaren gedaan.’

Bergplaats voor afgedankten

Hoek is al op 25 januari van dit jaar duidelijk aan Kalden om het magazine van de VvB niet over te nemen. De uitgever: ‘Ik ga geen gezonde mensen huisvesten in (…) het BD. Het lijkt er dan op dat het BD een hotel voor dakloze boeddhistische schrijvers wordt, een bergplaats voor afgedankten.

Ik vind het ronduit schokkend te merken hoe het bestuur van de Vrienden van het boeddhisme met de redactie van het magazine omgaat en het opheffen, waarvan de redactie van het magazine blijkbaar vooraf niet is gehoord of gekend, als een mededeling aan Kees Moerbeek (en mij als uitgever van het BD) bekend maakte. Ik wist niet wat ik hoorde. Het is een houding een vriend van het boeddhisme onwaardig.

Het lijkt er volgens mij op dat van de stichting een boeddhistisch Bijbelgenootschap wordt gemaakt, met een centrale rol voor de vertalers (…) – met een wetenschappelijke uitstraling waarbinnen het virtuele magazine niet past. (…) Ik vond het al een groot gemis dat bijeenkomsten tussen de vrienden in het verleden zijn afgeschaft. Wat blijft er nog over om de onderlinge band te versterken.’

Kees Moerbeek: ‘De VvB heeft mijn inziens gezien zijn doelstelling een bredere doelstelling dan alleen het beheren, publiceren en verspreiden van de Pali Canon. Er is ook veel meer dan het theravadaboeddhisme en we leven hier in het Westen. Op intranet is van alles te vinden, als je er de tijd en goesting in hebt om rijpe en groene informatie bijeen te sprokkelen. Het magazine voorzag (bescheiden) in een behoefte en geeft invulling aan de doelstelling van de stichting VvB.

Als de stichting VvB zich wil beperken tot een uitgeverij/beheersstichting van de Nederlandstalige vertaling van de Pali Canon dan moet dit netjes geregeld worden. De VvB heeft er altijd een punt van gemaakt een maatschappelijke doelstelling te hebben. Als deze doelstelling verandert betrek dan op zijn minst de donateurs en de belangstellenden van het magazine erbij. De donateurs e.a. hebben volgens mij ook recht op duidelijkheid. Bovendien zijn de donateurs meer dan alleen geldschieters.

We zijn op een keerpunt beland in de meer dan 50-jarige geschiedenis van de VvB. Mocht er gekozen worden voor het afstoten van het magazine en de stichting om te vormen tot een uitgeverij, wees dan open en regel dit dan juist. Dit is volgens mij het einde van de VvB zoals de oprichters dit zagen.’

Websitecommissie

Jacques den Boer, oud-bestuurslid van de VvB en lid van de zogenoemde websitecommissie, noemt de kwestie tussen Moerbeek en Kalden desgevraagd ‘een heel onplezierige gang van zaken’. Den Boer: ‘Hoe het magazine verder zal gaan, weet ik niet. Mijn bemoeienis was niet veel meer dan een eenmalige samenspraak op verzoek van André Kalden met hem, Han de Wit en Jan de Breet over de website. Dit zal de brainstorm van de ‘websitecommissie’ zijn geweest. Over de inhoud van het magazine is nauwelijks gesproken. In feite kwam het erop neer dat André meedeelde dat in september de website in nieuwe vorm zal worden gelanceerd; hij en Yvon Mattaar vormen na het vertrek van Kees de eindredactie. Nu de VvB de publicatierechten van de vertalingen door Rob Janssen en Jan de Breet heeft overgenomen van Gerolf T’Hooft/Asoka zal er op de site meer aandacht voor de Pali-Canon zijn. Daar konden Han en ik wel vrede mee hebben. En voor zover mij bekend: einde van de ‘websitecommissie’.

Yvon Mattaar in een bericht aan Moerbeek: ‘Ik voel me hoogst ongelukkig met hoe alles is gelopen.’

Erik Hoogcarspel stapt op als schrijver bij het magazine na het bekend worden dat Moerbeek aan de kant wordt gezet.

Guus van Holland, sportverslaggever en columnist bij het magazine: ‘Verder hoop ik op een vreedzame oplossing en samenwerking. Laat ik het zo formuleren: zoals het boeddhisten betaamt. Dat moet toch mogelijk zijn. Laat Kees niet alleen in zijn verbazingwekkende ontwikkeling en frustratie. Een mens, zeker hij, verdient beter en zeker meer compassie.’

Kees Moerbeek heeft de stichting verboden nog langer artikelen van zijn hand te plaatsen

Bestuurslid Jan de Breet heeft niet gereageerd op de uitnodiging van het BD om de vraag te beantwoorden waarom Kees Moerbeek moest wijken als hoofd/eindredacteur van het Magazine.