• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Tiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • André Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Eelco van der Meulen
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
  • Privacy
Leegte

Lang leve Mahayana

24 april 2014 door Taigu

Dat wij onze creativiteit maar mogen aanboren om nog vele vormen van oneindige leegte aan de bestaande toe te voegen.

Het “universum beschikt over een oneindig groot aantal mogelijkheden tot bevrijding. Men zegt wel eens dat het boeddhisme met zijn nadruk op het lijden pessimistisch is. Inderdaad is het allereerste onderricht van de Boeddha ‘alles is lijden (skt. dukkha)’. Onze wereld is een oceaan van lijden, zonder begin en zonder einde. Tegelijkertijd leert het boeddhisme dat diezelfde wereld beschikt over een oneindig aantal middelen om zich van dit ontzagwekkende leed te bevrijden.”

Nico Tydeman vormen-van-oneindige-leegte

Dit is een citaat uit een van de favorietste van mijn favoriete boeken over boeddhisme, het boek Vormen van oneindige leegte door Nico Tydeman uit 1990 (p. 192). Het is een verslag van een tweetal reizen, in de tweede helft van de jaren tachtig, naar Japan, waar het boeddhisme zich toont in een veelvoud, in een waaier van uiterlijke vormen en praktijken. Al deze vormen, hoe verscheiden ook, brengen ieder op eigen wijze de oneindige leegte, een kerninzicht van het boeddhisme, tot uitdrukking. Het reisverslag is doorspekt met rake waarnemingen en wijsheden die je in contact brengen met de levende traditie, weg van doctrinair denken en verstarde discussies over gelijk en ongelijk.

Oorspronkelijke verlichting
Het boek van Tydeman heb ik ter hand genomen omdat ik zat te piekeren over vijf betekenisvolle bladzijden in het begin van het monumentale boek van Jacqueline Stone, Original Enlightenment and the Transformation of Medieval Japanese Buddhism (1999). Zoals de titel van het boek aangeeft, gaat het over oorspronkelijke verlichting, een typische karakteristiek van het Japanse boeddhisme. Levende wezens zijn ‘intrinsiek’ al verlicht, al is deze verlichting voor de ongeoefende leek ongerealiseerd.

Oorspronkelijke verlichting (‘hongaku’ in het Japans) heeft antecedenten in het Chinese boeddhisme, legt Stone uit. Vanaf het begin hebben de mahayanateksten over boeddhanatuur en ‘tathagatagarbha’ (de ‘embryo’ van het boeddhaschap in ieder van ons) vragen opgeroepen over de relatie tussen onwetendheid en de geest, voorgesteld als van nature zuiver.

We komen hier in het rijk van de metaforen die de boeddhistische filosofie door de eeuwen heen heeft voortgebracht. In de geest zijn heilzame en onheilzame zaden opgeslagen, een gevolg van het geaccumuleerde karma, is een zo’n metafoor die je in het eigentijdse boeddhisme nog steeds tegenkomt, bijvoorbeeld bij Thich Nhat Hanh.

Stone schetst heel pregnant, in de gortdroge taal van de boeddhologie, hoe de notie van oorspronkelijke verlichting evolueerde in de alomvattende denksystemen van Tientai (een school die zich baseert op de Lotus Sutra) en Huayen (een school die zich baseert op de Avatamsaka Sutra). Het zenboeddhisme heeft onderdelen van al deze stromingen geabsorbeerd en put tot op de dag van vandaag uit voorstellingsvormen die teruggaan op het Chinese en Japanse boeddhisme. Over veel van die voorstellingsvormen is door boeddhistische leraren tijdens die wordingsgeschiedenis intellectuele strijd geleverd.

Spanningsveld
Oorspronkelijke verlichting heeft zen diep beïnvloed, wat niet betekent dat het door iedere leraar voor vanzelfsprekend wordt aangenomen. Het is een begrip dat zijn bestaan mede dankt aan de ‘nihilistische’ roep die de school van Nagarjuna met zijn nadruk op leegte aan het boeddhisme gaf; een poging met een positieve formulering een wending aan het boeddhisme te geven, zonder uit het oog te verliezen dat oorspronkelijke verlichting ook maar een vorm van oneindige leegte is.

Hier betreden we een spanningsveld dat in de geschiedenis van het boeddhisme veelvuldig aanleiding heeft gegeven tot controverses omdat sommigen in oorspronkelijke verlichting een ‘substraat’, een gereïficeerd ‘zelf’ ontwaren dat via een achterdeur toch weer een bodem in zicht brengt van de oceaan van lijden, die echter zonder begin en zonder einde heet te zijn. Van Dogen wordt gezegd dat hij er bedenkingen over had, al is niet duidelijk of dit misschien een interpretatie is die latere volgelingen in zijn geschriften willen lezen.

Voor de zenbeoefening is het van belang altijd de dynamiek van loslaten en stilzetten van overerfde beelden en metaforen geactiveerd te houden. Mahayana, waarvan zen een vertakking is, kent een potpourri aan zulke voorstellingen die, welbeschouwd, niet altijd goed verenigbaar of te rechtvaardigen zijn. Geest, ‘Mind’ in het Engels, wat is dat in wezen toch een raar begrip.

Het is niet uitgesloten dat een individuele beoefenaar, of een stroming binnen de brede baaierd van zen, ooit uit de bocht is gevlogen (of vliegt) door toch, wellicht onbedoeld, zoekend naar een positieve formulering van de ervaring, een vorm van ‘atman’ te importeren. Maar als traditie heeft zen ook de eigenschap om zichzelf telkens te vernieuwen en dor hout te kappen. Althans, dat hopen we maar.

Ontwikkelingspotentieel
Weten wat de herkomst is van beelden en metaforen, is een onderdeel van de studie waarmee zenbeoefening gepaard kan gaan. De inzichten ter harte nemen van de boeddhologie is soms onvermijdelijk. Maar liever lees ik een boek als Vormen van oneindige leegte dat aanschouwelijk maakt van welke vormen van bevrijding het boeddhisme allemaal gebruik kan maken. Want van Stone ga ik aarzelen en me afvragen wat ik nu wel en niet weet, terwijl ik als zenbeoefenaar die vormen op een andere manier tegenkom, zonder ervan in verwarring te raken.

Alleen al de zenmeditatie ondergaat in mijn beleving een vorm van bevrijding wanneer je er, in het voetspoor van wat Tydeman schrijft, iedere denkbare vorm in kwijt kunt. Iedere vorm, dat omvat naar mijn idee zowel de Satipatthana Sutra als de nembutsu, en alles wat zich verder als vaardig middel aandient. Hier ontspringt een rijke bron van innovatie en experimenteren met andere, nieuwe vormen die we in onze eigen tijd ontwikkelen, los van de traditie. Experimenteren we eigenlijk wel genoeg?

Maar vooral doet Vormen van oneindige leegte me beseffen dat zenboeddhisme kan en moet putten uit andere mahayanatradities. Zen moet zichzelf niet opsluiten in zijn eigen historisch gegroeide vormen, maar openstaan voor alles wat andere boeddhistische (en niet-boeddhistische) tradities aan middelen tot bevrijding aanreiken. En, zoals gezegd, zelf nieuwe vormen exploreren! Wat dit laatste betreft zie ik in Ton Lathouwers, om zijn taalgebruik, een belangrijke exponent van vernieuwing die hopelijk verder wordt gedragen door zijn leerlingen.

Lang leve Mahayana, met zijn zichzelf revolutionerende ontwikkelingspotentieel. Dat wij onze creativiteit maar mogen aanboren om nog vele vormen van oneindige leegte aan de bestaande toe te voegen.

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Jules Prast Tags: columns, dukkha, Jules Prast, mahayana, Nico Tydeman, vormen oneindige leegte

Lees ook:

  1. Leve de leegte? Of juist niet?
  2. Goede voornemens: alle dagen Jukai
  3. Mediteren in een medische scanner
  4. Herrie binnen Zen Centrum Amsterdam over bezoek omstreden Dennis Genpo Merzel

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

Taigu

Historicus en auteur Jules Prast (Taigu), dobbert ergens tussen zen en reine land. Ondertussen laat hij zijn geest vrijmoedig zweven over de wereld en het boeddhisme. Zijn website is bereikbaar op www.julesprast.com (Twitter @julesprast). 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 22 januari 2021
    Online Dhammakaya-meditatie
  • 23 januari 2021
    Online Dhammakaya-meditatie
  • 24 januari 2021
    Discovering Padmasambhava (online)
  • 24 januari 2021
    Online Dhammakaya-meditatie
  • 25 januari 2021
    Online Dhammakaya-meditatie
  • bekijk de agenda

De werkplaats

De werkplaats.

Boeddhistische kunstenaars

Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
lees meer »

Pakhuis van Verlangen

In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

Verkiezingen 2021 – ‘Er is menselijke warmte nodig in de politiek’

Wouter ter Braake - 18 januari 2021

Ik lanceer een ander alternatief. Een brede bewustzijnsbeweging. Een beweging van kiezers die het geluk van alle mensen vooropstelt en als uitgangspunt neemt. Op basis van een bewustzijn dat boosheid transformeert in wijsheid. Een bewustzijn dat gefundeerd is in het besef van verbondenheid van al wat leeft. Een bewustzijn dat verschillen respecteert en met een warm hart en open mind openstaat voor dialoog.

De Lotussoetra – boeddhisme en politiek

Erik Hoogcarspel - 14 januari 2021

In de Lotussoetra worden de geboorte, de meditaties, het ontwaken het preken en de dood van de Boeddha beschreven als niet meer dan een show die hij opvoert. Het is een didactische methode. In feite is hij de eeuwige wetgever van het universum en daarom de inrichter van de ware politiek.

Het boeddhisme en religie

Erik Hoogcarspel - 12 januari 2021

Is het boeddhisme een religie, een levensweg of een filosofie? Als je deze vraag aan meerdere mensen stelt krijg je geheid verschillende antwoorden en voor elk antwoord valt wel iets te zeggen.

Tien jaar Boeddhistisch Dagblad

Joop Ha Hoek - 8 januari 2021

...

Jasper Schaaf – Marx’ diepe respect voor Aristoteles

gastauteur - 1 januari 2021

Jasper Schaaf: 'Aristoteles noemt het doel van het menselijk bestaan ‘geluk’. Klinkt dit te makkelijk? Is het vreemd? Speelt zo’n ver, groot en toch belangrijk doel echter ook geen belangrijke rol in de vroegere geschriften van Marx, waar hij nog meer dan later op de werken van Georg Hegel en Ludwig Feuerbach leunt?'

Meer onder 'pakhuis van verlangen'

Footer

Boeddhistisch Dagblad

Meest recente berichten

  • Het jaar 2021 – dag 21 – misselijk
  • Corona – blijf thuis en in leven
  • NU’91: ‘Stel tweede dosis coronavaccin niet uit’
  • De boze koning verjaagd
  • ‘Minister draagt schutter Cevdat Y. nu wel voor bij de koning voor gratie’

Reageren

We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

Over het BD

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
Lees ons colofon.

Zie ook

  • Contact
  • Over ons
  • Columns
  • Reageren op de krantensite

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

 

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

 

loading Annuleren
Bericht niet verstuurd - controleer je e-mailadres!
E-mail-controle mislukt, probeer het opnieuw
Helaas, je blog kan geen berichten per e-mail delen.
Boeddhistisch Dagblad
Powered by  GDPR Cookie Compliance
Privacy en cookies

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

Noodzakelijke cookies

Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

Bezoekersstatistieken

We gebruiken Google Analytics voor het bijhouden van bezoekerscijfers.

Dit helpt ons bij het verbeteren van de website; zo weten we wat wel en niet gebruikt of gelezen wordt.

Alle cookies staan uit in je browser. Zet cookies aan alsjeblieft, als je wil dat we je voorkeuren opslaan,

Privacy

Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens