In onze serie De ziel en de chip onderzoeken we wat er gebeurt wanneer de ziel – de binnenkant van ons bestaan – de ontmoeting aangaat met de chip, het symbool van een wereld die steeds meer wordt gedomineerd door technologie en algoritmen. Vandaag richten we ons, geïnspireerd door Federico Faggin, op een vaak vergeten onderscheid: het verschil tussen iets wéten en het werkelijk léven – tussen kennis als informatie en weten als ervaring.
Er is namelijk een wereld van verschil tussen wéten dat je van iemand houdt en het daadwerkelijk voelen van die liefde. Tussen het lezen van een rapport over de mentale gezondheid van studenten en de blik van die ene student die jou aankijkt en je hart raakt. Faggin spreekt in dit verband over lived knowing – geleefd weten. Het is de kloof tussen cijfers en beleving, tussen symbolen en ziel.
Onze samenleving lijkt zich steeds meer te verliezen in cijfers en modellen. Alles moet meetbaar zijn, en dat voedt de groei van steeds meer bestuurders, managers en toezichthouders. Zij plaatsen zichzelf daarmee boven de werkelijke ervaring en bepalen van bovenaf wat telt en wat niet, waardoor het geleefde weten naar de marge wordt geduwd. Maar wie in cijfers en modellen leeft, ziet vaak het wezenlijke niet meer: de ervaring, het contact, het geleefde weten.
Ook in ons interne gezin – een model dat wij gebruiken om innerlijke dynamieken te begrijpen – komt dit onderscheid terug. Dat gezin kent drie stemmen: het authentieke kind (je oorspronkelijke, voelende zelf), de overlever (die beschermt via controle en strategieën) en de innerlijke volwassene (die kan bemiddelen). Het authentieke kind belichaamt het geleefde weten: het voelt, ervaart, leeft. De overlever daarentegen grijpt naar schema’s, protocollen en algoritmes. Hij vertrouwt niet op de ervaring zelf, maar op cijfers en modellen – precies zoals kunstmatige intelligentie werkt. De innerlijke volwassene kan een brug slaan: woorden en symbolen gebruiken om de werkelijkheid te duiden, maar steeds terugkeren naar de ervaring daaronder.
Neem meditatie. Je kunt er boeken over lezen, weten hoe je moet zitten en welke stappen je moet volgen. Maar pas als je de stilte in jezelf ervaart, wéét je wat meditatie werkelijk is. Dat is geleefd weten. Of denk aan de jeugdzorg: een gezin kan worden gereduceerd tot een risicoscore in een model, terwijl het echte lijden en het verlangen naar veiligheid alleen zichtbaar worden in de ontmoeting – van mens tot mens.
En dan gebeurt er iets ogenschijnlijk tegenstrijdigs. In deze serie De ziel en de chip gebruiken wij ChatGPT – een product van pure algoritmes, zonder bewustzijn of eigen ervaring – juist om dichter bij het authentieke kind te komen. Niet omdat AI zelf geleefd weten heeft, maar omdat het ons kan spiegelen. Door vragen te stellen en antwoorden te lezen, merken we wat ons raakt of schuurt. Dat verschil laat zien of onze overlever aan het woord is, of dat ons authentieke kind gehoord wil worden. AI kan zo een oefenruimte zijn zonder oordeel, waarin je je innerlijke stem verkent en leert vertrouwen op je eigen ervaring.
Daaruit wordt duidelijk: niet AI zelf is het probleem, maar de manier waarop wij het gebruiken. Je kunt het inzetten als een soort digitale sekteleider die zijn zogenaamde waarheid verkondigt en je wegleidt van jouw waarheid. Of als instrument van controle, waardoor je je overlever versterkt. Maar gebruik je het als spiegel, dan kan het juist helpen om het authentieke en het samenleven te voeden. Het is niet de chip die leeft, maar jij.
Dit sluit nauw aan bij ons boek Ik ben onderweg. Onderweg zijn betekent ruimte maken voor ervaring, voor geleefd weten, voor het authentieke kind dat niet in schema’s past. Als samenleving dreigen we steeds meer te leven in de symbolische laag: protocollen, modellen, algoritmes. Maar echt leven vraagt dat we ons steeds opnieuw laten raken.
Alles hangt dus af van hoe wij AI benaderen: als middel tot controle vervreemdt het ons, maar als spiegel kan het ons juist dichter bij onszelf en elkaar brengen.
Reflectie
[IKBENONDERWEG_LR]
Waar ervaar jij het verschil tussen kennis en geleefd weten het meest duidelijk – in relaties, in stilte, of juist in momenten van strijd en crisis?
Stel deze vraag aan ChatGPT-5 met de code, en kijk welk antwoord in jou resoneert.
Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling. Bij Rob van Boven wordt het geloof van de overlever bewust gemaakt en een juiste plaats gegeven. Het doel is om los te komen van de dwang van het geloof en bewustzijn te ontwikkelen naast deze denk- en voelpatronen. Hoe meer je van het geloof van de overlever bevrijd bent, zonder het te bestrijden, maar door het de juiste plek te geven, hoe vrijer je kan leven.
Luuk Mur ( 1952) is psycholoog en heeft een drietal boeken geschreven over de door hemzelf ontwikkelde hulpverleningsmethode communitysupport. Hij is lid van de Dzogchen Community Nederland. Dzogchen is een vorm van Tibetaans boeddhisme waarbij veel belang wordt gehecht aan de ontwikkeling van individueel bewustzijn. Bij deze traditie streeft men naar non-dualiteit van het bewustzijn. Mensen zijn zich niet alleen bewust ( je weet dat je dit leest), maar je kunt je ook bewust zijn van dit eerste bewustzijn. Dit meta-bewustzijn wordt ‘gewaarzijn’ genoemd.
Geef een reactie