Gisteravond keek ik naar de documentaire Exit- leaving extremism behind van Karen Winther, die diepgravende gesprekken voert met voormalige extremisten over de vraag waarom zij hun extremistische gedachtegoed uiteindelijk hebben afgezworen. Ze zet deze verhalen af tegen haar eigen ervaringen, beschrijft hoe ze zelf van haar extremistische gedachtegoed is genezen, en schetst het perspectief op een leven na gewelddadig extremisme.

Stil en in een poging tot niet-oordelen luisterde ik naar deze mensen, die op een gegeven moment op een keerpunt in hun leven en gedachten kwamen te staan. En sommigen nu zelf van jager tot opgejaagde zijn geworden. Zoals Ingo Hasselbach die in Duitse neonazikringen bekend stond als ‘de Führer van Berlijn’. Hij besloot afstand te nemen van het extremistische gedachtengoed toen bij brandstichting bij een Turks gezin in Noord-Duitsland enkele vrouwen en kinderen om het leven kwamen. Maar afscheid nemen van extreemrechts bleek niet zonder gevaar: hij zag zich genoodzaakt om onder te duiken.

Ook de Duitse Manuel is met zijn jonge dochter ondergedoken. Op zijn dertiende werd hij lid van een neonazibeweging en kreeg uiteindelijk de leiding over een paramilitaire neonazigroepering. Voor de camera vertelt hij over het geweld dat hij toepaste, met name op mensen van oorspronkelijk niet Duitse afkomst. Zoals die keer dat hij een Turks echtpaar belaagde, de man neersloeg en de zeven maanden zwangere vrouw liggend op de grond tegen de buik schopte terwijl zij hem in de ogen keek. Uiteindelijk werd de baby door artsen gehaald en hebben moeder en kind geen nadelige gevolgen ondervonden van het verschrikkelijke geweld. Manuel schaamt zich diep voor het gebeurde, maar zit gelet op zijn achtergrond gevangen in een kooi. Zijn buren vinden hem nog steeds een neonazi en begrijpen niet dat hij de vader van een kind kan zijn. Dat laten ze ook blijken.

Het zijn onder andere de gevolgen van het geweld dat de geïnterviewden deed kantelen. Of de goedheid van anderen. In een gevangenis kreeg een van de extremisten het aan de stok met een medegedetineerde en dreigde het onderspit te delven. Twee Turkse medegevangenen, die hij eerder als beesten zag, schoten hem te hulp en ontzetten hem. De Amerikaanse Angela beschrijft hoe haar leven in extreemrechtse kringen bijna tien jaar lang in het teken stond van de angst. Tot ze in de gevangenis gekleurde medegedetineerden leerde kennen, die zo empathisch voor haar waren dat het haar opnieuw mens deed worden. De Franse David was lid van de islamitische Algerijnse terreurorganisatie GIA. Na de aanslag op het satirisch tijdschrift Charlie Hebdo zwoor hij het islamitisch extremisme af en geeft lezingen over zijn verleden.

Ik moest denken aan wat binnen het boeddhisme wordt gezegd: dat ieder mens de zuivere boeddhanatuur in zich heeft. Maar dat gedachten, inzichten, je omgeving, ervaringen, pesten en haat, die boeddhanatuur kunnen versluieren.

Daarom vond ik Exit zo hoopgevend, de geïnterviewde extremisten kwamen door het zien van de gevolgen van hun daden- of door andere gelijkgestemden in hun omgeving gepleegd, of door de goedheid van anderen, op eigen kracht tot kanteling in hun denken en zijn.

Moedig voorwaarts!

BIJSLUITER: het lezen van deze columns kan leiden tot groot geestelijk ongemak, heimwee naar Chef, de Kloosterbunker, Bunkerstad, woedeaanvallen, depressies, onbeheerst gedrag, angstaanvallen, maagzuur, zweten, ongeloof, twijfel aan eenieder, straatvrees, lange tenen en het geloof in het eigen gelijk. Bij de lezers. Scheldpartijen en een onbedwingbare drang om te reageren zijn waargenomen. Sommigen willen mij corrigeren. Of bedanken. Of prijzen. De drang om in verzet te komen, het abonnement op te zeggen- wat niet kan. Sommigen besluiten de krant niet meer te lezen, of te boycotten. Er kwaad over te spreken. Te janken of te vloeken. De straat op te gaan om te demonstreren. De politiek de rug toe te keren. Of aan de drugs te gaan. Kwaad spreken over Feyenoord. Breken met de familie. Het haten van planten en groenten. Aantijgen of beschuldigen. Het stopzetten van gedachten. Sprookjes verwerpen. Houden van Donald Trump. Sommigen voederen geen vogels meer. Of gaan de redactie stalken en bedreigen. Of geloven niet meer in Sinterklaas. Of wantrouwen de banken. Of er kruipt een poes op je hoofd.