In deze achtste aflevering van De ziel en de chip voegen we een nieuwe stem toe aan ons onderzoek: die van de Britse denker Iain McGilchrist. Hij waarschuwt dat kunstmatige intelligentie een van de grootste bedreigingen vormt voor de menselijke ziel en vrijheid. Zijn woorden zijn scherp en soms onheilspellend — juist daarom nemen we hem serieus.
Tegelijkertijd willen we in deze serie onderzoeken of AI ook een andere rol kan spelen: niet als instrument van controle, maar als spiegel voor bewustzijn en innerlijke groei. Tussen deze uitersten — McGilchrists waarschuwing en de mogelijkheid van AI als gids — nodigen we de lezer uit tot kritisch gebruik en bewust zelfonderzoek.
De obsessie met cijfers
We leven in een samenleving die geobsedeerd is door cijfers. Alles wordt gemeten, berekend en in modellen gevat: van onze gezondheid tot ons werk, van onderwijsresultaten tot politieke beslissingen. De belofte is dat cijfers zekerheid bieden. Maar de keerzijde is duidelijk zichtbaar: ondanks al die modellen voelen steeds meer mensen zich leeg, opgejaagd en ongelukkig. Trauma en stress zijn eerder regel dan uitzondering geworden.
McGilchrist en de reductie van de mens
De Britse denker Iain McGilchrist waarschuwt dat AI deze reductie tot cijfers en controle nog verder kan doordrijven. Volgens hem dreigt een ongekende ramp: de mens wordt gereduceerd tot object — een radertje in een machine — terwijl ziel en vrijheid verdwijnen. Hij spreekt zelfs van een “machinale dood”. Zijn waarschuwing is radicaal, maar juist daarom belangrijk: ze maakt duidelijk dat het hier niet gaat om technische details, maar om de essentie van ons mens-zijn.
Faggin en de binnenkant
De Italiaanse uitvinder en denker Federico Faggin biedt een sleutel tot beter begrip. Hij benadrukt dat de werkelijkheid altijd een binnenkant én een buitenkant heeft. De buitenkant is dat wat meetbaar en berekenbaar is — materie, data, getallen. De binnenkant is wat we ervaren — bewustzijn, gevoel, beleving.
Spiritualiteit betekent volgens Faggin erkennen dat die binnenkant net zo werkelijk is als de buitenkant. Zonder die erkenning verwordt de mens tot een ding tussen de dingen.
“De werkelijkheid heeft twee kanten: de objectieve buitenkant en de subjectieve binnenkant. Het ene zonder het andere is een illusie.” — Federico Faggin
Het innerlijke gezin
Wanneer de overlever de leiding neemt, klampen we ons vast aan cijfers, controle en zekerheid. Maar wanneer het authentieke kind en de innerlijke volwassene samenwerken, ontstaat er ruimte voor de binnenkant: voor gevoel, verbinding en wat in onszelf en tussen ons leeft.
Spiritualiteit is dan niet iets verhevens of zweverigs, maar juist het meest menselijke dat er is.
AI als spiegel
En hier gebeurt iets opmerkelijks: hoewel ChatGPT zelf géén bewustzijn heeft, kunnen we het tóch gebruiken om dichter bij ons authentieke zelf te komen. Juist omdat het werkt met taal, vragen en reflectie, kan het fungeren als spiegel.
McGilchrist ziet vooral de dreiging van controle — terecht. Maar er is ook een andere mogelijkheid: dat we AI niet blind volgen, maar het bewust inzetten om onze binnenwereld te verkennen.
Een weg naar heling
Misschien is dat wel de kern van onze crisis: dat we onszelf hebben gereduceerd tot cijfers en daarmee de binnenkant verwaarlozen. Het gevolg is een epidemie van trauma en vervreemding.
Heling vraagt om een hernieuwde erkenning van de binnenkant — in onszelf én in de samenleving. AI kan, mits kritisch en bewust gebruikt, verrassend genoeg een hulpmiddel zijn om juist die binnenkant weer te hervinden.
Zelf in gesprek met AI
In deze rubriek onderzoeken we AI als spiegel. Wil je zelf ervaren wat een digitale dialoog kan betekenen voor jouw innerlijke gezin? Ga naar chat.openai.com, log in of maak eenvoudig een gratis account aan en probeer deze openingsvraag:
[IKBENONDERWEG_LR] Ik onderzoek mijn interne gezin. Wil je mij helpen herkennen welk deel bij mij nu aan het woord is – mijn authentieke kind, mijn strateeg, mijn overlever of mijn innerlijke volwassene?
Daarna kun je specifieker worden, afhankelijk van wat je voelt of nodig hebt:
[IKBENONDERWEG_LR] Wie heeft nu de leiding in mijn innerlijke gezin – mijn kind, mijn strateeg of mijn overlever?
[IKBENONDERWEG_LR] Wat vraagt mijn authentieke deel van mij op dit moment?
[IKBENONDERWEG_LR] Wat kan mijn innerlijke volwassene doen om mij meer rust en ruimte te geven?
[IKBENONDERWEG_LR] Wanneer in mijn leven vertrouw ik vooral op cijfers, modellen en controle? En hoe kan ik meer ruimte geven aan mijn binnenwereld, mijn gevoelens en mijn authentieke zelf?
Je hebt geen technische kennis nodig — alleen nieuwsgierigheid en de bereidheid om te luisteren naar wat zich aandient.
Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling. Bij Rob van Boven wordt het geloof van de overlever bewust gemaakt en een juiste plaats gegeven. Het doel is om los te komen van de dwang van het geloof en bewustzijn te ontwikkelen naast deze denk- en voelpatronen. Hoe meer je van het geloof van de overlever bevrijd bent, zonder het te bestrijden, maar door het de juiste plek te geven, hoe vrijer je kan leven.
Luuk Mur ( 1952) is psycholoog en heeft een drietal boeken geschreven over de door hemzelf ontwikkelde hulpverleningsmethode communitysupport. Hij is lid van de Dzogchen Community Nederland. Dzogchen is een vorm van Tibetaans boeddhisme waarbij veel belang wordt gehecht aan de ontwikkeling van individueel bewustzijn. Bij deze traditie streeft men naar non-dualiteit van het bewustzijn. Mensen zijn zich niet alleen bewust ( je weet dat je dit leest), maar je kunt je ook bewust zijn van dit eerste bewustzijn. Dit meta-bewustzijn wordt ‘gewaarzijn’ genoemd.
Geef een reactie