Zin en zen – Over feminisme en mannen gesproken

Dit Open Boek gaat in op het feminisme en invloeden ervan op mannen en de relatie met het archetype van ‘de mythische koning’. Wat kunnen we in deze tijd leren over dit oeroude koninklijke karakter? Wat zijn de essenties van dat karakter? In hoeverre is dit koninklijke archetype terug te vinden in leiderschap in onze tijd? Wat kan het ons vertellen?

Over feminisme en mannen gesproken

Dolle Mina is terug! In 1969 kreeg in Nederland het feminisme een flinke boost door het initiatief Dolle Mina . De naam ontleende de actiegroep aan Wilhelmina Drucker (1847-1925). Wilhelmina Drucker was politica, een van de eerste Nederlandse feministen, schrijfster en vredesactiviste. Zij streed tegen onrechtvaardige wetten en verouderde zeden. Vanwege haar militante acties voor de gelijke positie van de vrouw verwierf ze de bijnaam IJzeren Mina.

In de jaren zestig van de vorige eeuw betoogde Dolle Mina dat de traditionele rolverdeling tussen man en vrouw niet te verdedigen valt op grond van biologisch onderscheid. Zij kwam op voor gelijke ontplooiingskansen onafhankelijk van sekse. Zij wilde een beëindiging van de sociaal-economische ondergeschiktheid van vrouwen. De beweging voerde actie voor zaken als gelijk loon voor mannen en vrouwen bij gelijke arbeid, voor zelfbeslissing van vrouwen over abortus en zij ijverde voor meer crèches en peuterspeelzalen. Allemaal zaken die de maatschappelijke gelijkberechtiging van vrouwen moesten bewerkstelligen. Op politiek en maatschappelijk niveau is de ongelijkwaardigheid tussen man en vrouw op de agenda gezet door deze feministische vrouwen. Veel maatschappelijk kritische mannen voelden zich thuis bij deze acties.

Vrouwenstrijd stapte de huiskamer binnen

Lastiger werd het voor mannen – hoe vrijdenkend en maatschappelijk kritisch ook – om zich te verhouden tot de ideeën van Dolle Mina over de man-vrouwrelatie. Het idee van de man als ‘het sterke geslacht’ werd door Dolle Mina ter discussie gesteld, evenals de dubbele seksuele moraal. Zwart wit gezegd: mannen mochten vreemdgaan, vrouwen niet, een jongen mocht experimenteren dat was okay, een meisje werd dan al gauw als slet neergezet. Ook nam Dolle Mina stelling tegen de ‘slavinnen rol’ van de huisvrouw.

Dit soort punten bracht het feministische gedachtengoed naar de privé ruimte. Vrouwenstrijd vond niet enkel meer op straat plaats of in de politieke ruimte, maar stapte de huiskamer binnen. Mannen konden niet meer eenvoudig naar de politiek of de macht wijzen. Het politieke werd persoonlijk. De mannen werden uitgedaagd eigen opvattingen en gedrag en diep ingesleten beelden over manzijn onder de loep te nemen. Beelden die in een eeuwenlange overlevering diep ingeprent waren (en deels nog zijn) in de collectieve menselijke geest.

Voor de gelijkberechtiging van vrouwen én voor een constructieve kijk op het vrouwelijke moest de man in de spiegel kijken. Het bracht veel mannen verwarring. Ook ik voelde me aanvankelijk onbewust bedreigd en benaderde Dolle Mina met neerbuigende grapjes. Dat paste bij de gevoelens van meer mannen: mag ik me nog wel man voelen en mag ik mijn specifieke mannelijke kwaliteiten nog wel omarmen en tonen?

Mijn generatie is opgevoed met het oeroude idee dat mannen de leiding hebben en dat vrouwen de man hebben te volgen. De conditionering die dat voortbracht stond een culturele visie, waarin mannen en vrouwen als gelijkwaardig worden beschouwd, in de weg. Maar het veranderde. Langzaam, maar overduidelijk. Niemand kijkt meer verbaasd op bij mannen achter een kinderwagen. Pappadagen en dergelijke zijn ingeburgerde begrippen. Er valt nog altijd een hoop te verbeteren in de man-vrouwverhoudingen. Maar de cultuur waarin mijn vader in het begin van de twintigste eeuw zijn weg moest vinden en die van mij en mijn zonen verschilt aanzienlijk. Heel veel mannen hebben hun zorgende kanten ruimte gegeven. En de wet- en regelgeving evolueerde mee.

Houvast bij onzekerheid

In 1990 verscheen De Wildeman van Robert Bly. De Engelse titel luidde Iron John. Dit boek bood mannen houvast bij hun onzekerheid over hun rol en hun gedrag. Robert Bly betoogde dat veel mannen in de jaren tachtig van de vorige eeuw hun zachte kanten ontwikkelden, maar tegelijkertijd delen van de mannelijke levenskracht verloren lieten gaan. Hij stelde dat belangrijke vragen voor mannen zijn: ‘hoe zorg ik voor een goede mix tussen mijn gevoelige én mijn doortastende kanten?’ en ‘hoe vind ik evenwicht tussen mijn emotionele en mijn stoere, beschermende kanten?’

Antwoorden op deze vragen zijn van groot belang nu wereldwijd regeringen opkomen waarin ‘sterke mannen’ de scepter zwaaien. Strong men met toxische ideeën over mannelijkheid en die verdeeldheid zaaien en geweld verheerlijken. Er zijn jongemannen die gegrepen worden door hun ideeën over het ‘normaal’ van agressief en vrouwvijandig machogedrag.

Bly betoogt dat de moderne man voor de uitdaging staat om jongemannen in te wijden in een evenwichtig beeld over mannelijkheid. Hij verwijst daarbij naar inwijdingsrituelen uit vele (oude) culturen waarin jongens, na een zekere periode van vrouwelijke koestering en opvoeding, door volwassen mannen worden meegenomen en ingewijd worden in gezonde en natuurlijke mannelijkheid.

Mannencirkels

Het boek van Bly heeft veel mannen geraakt en het heeft onder meer geleid tot de oprichting van mannencirkels waarin mannen elkaar stimuleren om hun kwetsbaarheid te laten zien en waarin ze worden uitgedaagd tot het delen van emoties. Zoals een mannencirkel in mijn woonplaats, ReConnect in Barendrecht. Ook heeft het boek van Bly er toe geleid dat vaders tienerzonen meevragen naar initiatieactiviteiten. Bijvoorbeeld via zweethut ceremonies. Het gaat niet om presteren of stoer zijn, maar om te leren op een constructieve wijze om te gaan met pijn en ongemakken. Die worden niet weggeredeneerd of overschreeuwd. De kern is om te accepteren dat fysieke en emotionele pijn horen bij het leven. De uitdaging is om met acceptatie van kwetsbaarheid leiding te nemen in gezinssituaties, families, buurten, of op het werk. Om gevoelig én doortastend op te treden als dat nodig is.

Kan je kwetsbaar zijn en leiding nemen?

De integratie van kwetsbaarheid en kracht vinden we terug bij het archetype van de mythologische koning. Een oerbeeld dat refereert aan een diep weten en een diep verlangen bij mannen én vrouwen. Dit mythologisch beeld verwijst naar een verlichte en inspirerende kracht die in ons huist. Een leiderschapskracht die gefundeerd is in zorg en weten hoe we op een gezonde manier met onszelf, anderen en de aarde kunnen omgaan. In de onderstaande boekrecensie wordt de mythe van koning Arthur aangehaald. Koning van de Ronde Tafel die zijn medestrijders op een missie stuurde. Niet om te vechten maar om dat ene bijzondere te vinden dat in hun leven ontbrak: de heilige Graal – symbool voor het vrouwelijke, het gevoelsleven, de zachtheid.

Het begrip mythologische koning heeft niets van doen met een instituut. Het is geen institutioneel begrip. Dit ‘heilig koningschap’ is een talent verborgen in elk mens, man of vrouw. Een talent dat we naar boven kunnen laten komen in gezin, in vriendengroepen, in werksituaties, in maatschappelijke verbanden, enzovoort.

Het ‘heilige koningschap’ is vervaagd

De geschiedenis laat veel institutionele koningen en koninginnen zien. Velen zijn afgezet, verjaagd of in onderlinge vetes vermoord. Het waren koningen gedreven door rivaliteit, hebzucht en machtswellust. Zij waren (en zijn) uitingen van een cultuur van uitbuiting van onderdanen en andere volkeren. Veel wereldleiders gedragen zich als dergelijke koningen. Valse koningen. En regelmatig volgt de ene valse koning de andere op.

Het ‘heilige koningschap’ is in de eeuwen vervaagd onder invloed van patriarchale normen en praktijken waarin ‘de man’ op de troon is gezet en ging heersen over eigendom, familieleden en over ‘de vrouw en de vrouwenwereld’. Het begrip koning is door macht gecorrumpeerd. In Nederland heeft de monarchie een koning voortgebracht die op pad wordt gestuurd om handelsbelangen te dienen. Hij is een politieke koning die is ingesnoerd in een politiek instituut.

We hebben positieve verhalen over leiderschap nodig

Er zijn veel voorbeelden van mannen en vrouwen die koninklijk kunnen denken en handelen, zonder op een koningstroon plaats te nemen. Iedere man en vrouw is daar toe in staat. We kunnen leren uit voorbeelden van leiders die gevoeligheid en zorg combineren met strijdbaar handelen. Wat deze leiders gemeen hebben is dat ze zich laten leiden door waarden als medemenselijkheid, compassie en respect. Zij beschouwen vrijheid als een fundamenteel mensenrecht en handelen daarnaar. Zij geloven in de gelijkheid van alle mensen, richten zich bij conflicten op verzoening. Zij geloven in de kracht van empathie om ervaringen van anderen te begrijpen. Zij laten zich niet leiden door korte termijn belangen van geldelijk of politiek gewin maar door visies waarin gezonde samenlevingen, duurzame vrede en rechtvaardigheid hoog in het vaandel staan. Zij weten dat hebzucht en machtswellust mensen, dieren én Moeder Aarde schade toebrengen. Ze verbinden zich met de aarde en met al wat leeft en handelen daarnaar.