Shaila Catherine is de stichter van een online school waarin bodhi cursussen worden gegeven. En van de Insight Meditation South Bay, een boeddhistisch meditatiecentrum in Silicon Valley in Californië, VS. Ze mediteert al sinds 1980 en beoefende meer dan acht jaar stille retraites. Shaila studeerde met leraren in Nepal, India en Thailand, en ook met de oprichters van westerse meditatiecentra zoals Joseph Goldstein en Christopher Titmuss.

Zij sloot een eenjarige intensieve meditatieretraite met de focus op concentratie en jhana af en is auteur van verschillende boeken over dit onderwerp. Shaila praktiseerde in de periode 2006-2015 intensief onder leiding van Pa-Auk Sayadaw aangaande het absorberen van een nauwkeurige benadering van samādhi en vipassanā om die voor westerlingen toegankelijk te maken. Op uitnodiging van Sangha Metta, leidt Shaila sinds 2015 retraites in Nederland.

Het is midzomer 2017 als een 35-tal meditatoren en drie man ondersteuning voor tien dagen neerstrijken in drie gebouwen en een paar tenten in een bosje bij Naarden. Sangha Metta, de organisator heeft voor de derde maal de instructrice Shaila Catherine uitgenodigd.

Alle meditatoren komen de vijf hindernissen tegen. Bij aanvang is het daardoor moeilijk om voor meditatie te gaan zitten en om er echt in te komen. Tijdens deze retraite werd ik bijvoorbeeld behoorlijk chagrijnig van de gedachte dat, als ik verlicht word, en niet meer herboren, ik al die grappige gedachten en belevenissen af zou moeten staan. Opstandig als ik ben deed ik me gelijk maar tegoed op het terras van pretpark Oud Valkenburg, dat aanpalend is aan het terrein. Pas toen ik me daar na twee keer een beetje voor ging schamen, de lol ging er ook al weer wat van af, was er de rust om de meditatie de ruimte te geven.

En verdomd, tot mijn verbazing was er een blijvender aandacht voor de adem, werd de ruimte tussen de gedachten groter, en een fijne kalmte daalde over het zijn. Shaila had me al aan het begin van de retraite aangeraden om niet de adem onder de neus te volgen maar hem meer als een algemene ervaring in het lichaam te hebben. Wat helpt was mijn voornemen om niet te blaffen tegen wat me tegenstond en niet te gaan happen in de ervaringen die wel bevallen.

Shaila vertelde als intermezzo over een hyperactieve super spraakzame jongeman die op zijn eerste retraite bij haar zat te facebooken en het liefst ook was gaan tennissen. Maar die na drie jaar in de leer te zijn geweest, tot zijn eigen en zijn families verrassing een kalm persoon was geworden. Shaila moest er zelf ook om lachen.

In de groepsgesprekken vertelt iemand steeds dat er steeds veel te veel inzet is, driehonderd procent te veel. Erg herkenbaar, in 95% van de gevallen dat mijn geest niet op de adem let is bij mij de geest ook over ambitieus. Mensen die veel vipassana gedaan hebben ondervinden in de ānapanasati vaak nog een ander probleem. In de vipassana is het gebruikelijk om de opmerkzaamheid zo aan te scherpen dat de kleinste fenomeentjes in de fysieke gewaarwording van de adem of lichaam of gevoel opgemerkt worden. De adem lijkt dan b.v. in kleine schokjes te gaan. Bij de concentratiemeditatie is het echter de bedoeling om niet op deze grove stoffelijkheid (physicality) te letten maar de ademtocht als een verfijnd mentaal weten als een geheel te ervaren van begin, midden tot eind, dus zonder nadruk te leggen op de fysieke indrukjes tijdens dat hele gebeuren. Alsof je de adem drinkt, dacht ik.

De hobbels op het pad naar het vestigen van de aandacht op de adem zijn natuurlijk dezelfde als die je in het dagelijks leven in de weg zitten. Shaila merkt een paar keer op dat ze deze instructies niet geeft om jhāna (een van zinnelijkheid afgewende kalme verzinking in meditatie) te bereiken, maar om tot meer inzicht te komen. De geconcentreerde geest, maar ook het onderkennen van de hobbelige weg naar een geconcentreerde geest is een prima leerweg.

In de meditatie zal de geest de hindernissen beetje bij beetje slechten. Vijf vermogens van de geest dienen daartoe te worden versterkt en bestendigd. De hindernissen zijn dan even uit beeld. Het ontwikkelen van een grootse geest is een werk dat door een goede mix van deze mentaliteiten bewerkstelligd wordt. De vijf worden de vijf vermogens (indriya) genoemd en als ze in kracht zijn toegenomen de vijf krachten (bāla). De eerste is het actieve vertrouwen in wat aangereikt wordt om te doen of juist te laten. Pas als iemand het voorgeschreven medicijn, de oefening en dieet toepast zal het effect hebben.

Vertrouwen moet in balans zijn met wijsheid, dat onderzoekt wat er op dat moment speelt en of het toepassen van het aangereikte wel werkt. Meestal is in het Westen het kritisch vermogen erg goed ontwikkeld maar hebben we de neiging te sceptisch tegenover de Leer te staan. Daardoor slaat het vermogen van onderzoek soms door in scepticisme.

Het tweede tweetal dat in een balans pas vooruitgang biedt op het pad van de meditatie zijn inzet/energie en concentratie. Bij te veel energie ontstaat verkramptheid en ongedurigheid/onrust. Terwijl een overmaat aan concentratie tot een kokervisie en sufheid leidt. Oplettendheid is de vijfde. Ook die mag niet te zwak of sterk zijn. Te zwak is onoplettendheid en te sterk is over-alertheid en een over-minutieuze werkwijze. Shaila instrueert om op de adem te letten onder de neus. Ze vertrouwt er ook op dat de yogi’s hun goed gevulde toolbox, die ze in eerdere retraites gevuld hebben, met manieren om met de obstakels die in de meditatie opkomen om te gaan, gebruiken.

In 95% van de gevallen was er bij mij te veel inzet, waardoor de kalmte uitblijft met daarop volgend dan weer afreageer gedrag. Maar na een tijdje lukte het de energie te temperen en bleef de aandacht beter bij het gekozen meditatieobject***.

Als de vijf krachten de hindernissen weggewerkt hebben is het veld zaai-rijp gemaakt voor de jhananga, de factoren die een verdiept bewustzijn kenmerken en bewerkstelligen. De jhananga richten zich op concepten, mentale beelden die bij de zintuigindrukken volgen. Zoals een prettig muziekje dat nadat u het in het echt gehoord heeft in je hoofd zit, waarin het aspect van veranderlijkheid veel minder opvalt. Voor inzicht in vergankelijkheid is vipassana nodig, maar als je daarbij ook concentratie op wil bouwen moet je concentratiemeditatie doen.

*** De vergelijking van de goudsmid wordt vaak aangehaald om het veredelen van de geest door de oefening in deugd, concentratie en wijsheid te illustreren. https://suttacentral.net/en/an3.101

Een korte overweging gegeven over vijf hindernissen, goede bekenden van elke meditator, vind je hier: http://www.sanghametta.nl/index.php/inspiratiebron/30-links-a-downloads/columns-a-lezingen/250-de-stille-bosvijver. Een uitweiding over de hindernissen is hier, de weerbarstige praktijk: http://www.accesstoinsight.org/lib/authors/nyanaponika/wheel026.html

Shaila is momenteel nog in Europa en geeft vanaf 14 augustus een retraite in de buurt van München. Informatie daarover is hier te vinden

Haar online cursussen