Tweespraak – ‘Ik vroeg aan deze man waarom we het ego niet gewoon omarmen’

Vandaag deel dertien in de serie Tweespraak. De auteurs -psychotherapeut Rob van Boven en psycholoog Luuk Mur, praten over verschillen en overeenkomsten tussen psychotherapie en Dzogchen. De lezer wordt van harte uitgenodigd om mee te praten.

Craig Hamington is bekend door zijn online trainingen op het terrein van spiritueel wakker worden. Hij legt daarbij eerst uit wat spiritueel wakker worden niet is. Het is niet een speciale veranderde bewustzijnstoestand zoals extase, of een religieuze ervaring, of een diepe band ervaren met iemand anders. En ook niet de talloze specifieke bewustzijnstoestanden die worden beschreven in de literatuur.

Volgens hem is spiritueel ontwaken de ontdekking dat je meer bent dan het verhaal dat je van jezelf gemaakt hebt. Het is de ontdekking van je ware natuur, die aan het oog onttrokken wordt door het door ons geconstrueerde zelf, ook wel ‘false self’ genoemd. Spiritueel wakker worden betekent dat je ontdekt dat je niet diegene bent waarvan je altijd gedacht hebt dat je was. Je ervaart een dimensie van je bewustzijn waar je je eerder niet van bewust was, maar dat er al wel altijd was. Dat is gelijk de overeenkomst met Dzogchen.

Spiritueel wakker worden is dus in de eerste plaats je realiseren dat je werkelijke natuur een deel van je eigen bewustzijn is. En iedere gedachtegang  waarbij je jezelf vertelt dat dit niet zo is, waarbij je ‘ware natuur’ iets anders is dan een deel van je eigen bewustzijn, is gewoon een nieuw verhaal dat je jezelf vertelt om je leven veilig en voorspelbaar te houden.

Als je spiritueel wakker bent kan je zien hoe je tot die tijd weerstand bood aan de dingen zoals ze werkelijk zijn. Dat je steeds bezig was dingen te vermijden, ontkennen of veranderen. Dat je niet tevreden kon zijn met het huidige moment en steeds op zoek was naar iets dat beter bevalt.

Craig Hamington beschrijft de diverse kenmerken van spiritueel wakker zijn, waarvan ik er hier één zal noemen, namelijk het loslaten van voorkeuren. Doordat je steeds reageert op voorkeuren kan je niet in het huidige moment leven en ben je gevangen in het rad van onfortuin, oftewel samsara. Het proberen te bereiken van je voorkeuren zet de hele machinerie  van controleren, veranderen, nooit tevreden zijn, in werking.

Het bijzondere van zijn benadering is dat hij de diverse kenmerken van spiritueel wakker laat oefenen in zijn (geleide) meditaties. Je oefent dus met de kenmerken van spiritueel wakker zijn, zonder al spiritueel wakker te zijn. En als je er mee oefent dan is tegelijk je wakkere bewustzijn er al, omdat je geconstrueerde zelf, het verhaal dat je jezelf steeds weer vertelt over jezelf, structureel niet in staat is deze oefeningen te doen.

Rob: Er valt voor mij veel in je verhaal over Craig Hamington te herkennen. Het beschrijft een staat van bewustzijn die de moeite waard is om te vinden. Waar ik in mijn therapieën mee bezig ben, is om mensen te assisteren zich te kunnen ontgeloven van hun overtuigingen, waardoor ze meer kunnen zijn wie ze zijn. Het gaat dan met name over geloof waar mensen zich door laten inperken in hun mogelijkheden van zelfrealisatie en realisatie van verbondenheid. Mezelf zijn en verbonden zijn, zie ik als twee complementaire behoeftes die elkaar nodig hebben. Het is niet zelden dat mensen ook een geloof ontwikkeld hebben waarbij deze twee behoeftes elkaar zouden bijten.

In het ontgeloven kunnen mensen steeds meer wakker worden in wie ze zijn. Ze komen gaandeweg eigenlijk uit een soort droom over wie ze zouden zijn en wat ze zouden moeten in hun leven. Des te meer iemand wakker wordt, des te meer, zo stel ik me voor, realiseert iemand zich dat hij/zij gewoon -is- en dat dat goed is. Er hoeft steeds minder ingezet te worden om een zogenaamd gewenst iemand te worden. Tevens hoeft steeds minder ingezet te worden om weg te komen van iemand die je gelooft te zijn en niet wilt zijn. Als ik wakker geworden ben, ben ik wie ik ben zonder definities. Er is een bewustzijn van wat er buiten mij leeft en wat er in mij leeft. Vanuit dat bewust zijn is er een welkom van wat er ervaren wordt. Als ik dat bewustzijn even de term -ik- geef, dan heb ik een verhouding van welkom met alles wat ik ervaar.

De term ego wil ik reserveren voor alles wat nog onder de sluier van het geloof leeft. Als de volwassene gaandeweg wakker wordt en daarmee onder de geloofssluier vandaan komt, kan het een welkom geven aan wat er leeft onder de geloofssluier. De overlever en het kwetsbare deel kunnen nog onder de sluier leven. Als de volwassene weg is uit de sluier, dan kan hij/zij de ‘interne kinderen’ helpen te ontsluieren door ze te introduceren in een nieuwe wereld van de nu wakkere volwassene. De wakkere volwassene is de nieuwe ouder van de interne kinderen die kan verwelkomen met wat er in hun leeft zonder daar nu geïntimideerd door te raken. De interne kinderen mogen geloven wat ze geloven, voelen wat ze voelen en denken wat ze denken, verlangen wat ze verlangen. Dat er nu van ze gehouden kan worden, met wat er ook in hun leeft, door de wakkere volwassene, maakt dat ook zij uit de banvloek van hun oud geloof kunnen komen.

Als iemand (het interne gezin als geheel) onder de sluier van zijn geloof uit is, dan is de vraag van wie ben ik ook overbodig geworden. Ik ben mijn bewustzijn samen met waar ik mij bewust van ben en dat is dynamisch. Wat dynamisch is kan niet vervat worden in statische definities.

Luuk: Voor het eerst dat je het begrip ego gebruikt. Misschien kan je daar nog wat meer over zeggen.

Rob: Het begrip ego gebruik ik voor datgene wat van het interne gezin versluierd is onder het geloof. Voor mij is ego ook niet iets substantieels. Ego is voor mij datgene wat zich geïdentificeerd heeft met geloof en daardoor niet meer samenvalt met zichzelf.

Sommige ‘verlichte’ mensen wijzen een deel van onze persoonlijkheid af. We moeten voorbij het ego zeggen ze dan, of nog erger het ego moet afgebroken worden. Dat maakte ik ook mee op een meeting waar iemand die verlicht was een lezing gaf. Het viel me al op hoe hij zichzelf ook als verlicht zag, en zich met trots het beeld van goeroe liet aanleunen. Hij was zich kennelijk niet bewust dat hij op deze manier een nieuw geloof had geconstrueerd. Nu het geloof dat hij verlicht was. Ik vroeg aan deze man waarom we het ego niet gewoon omarmen in plaats van het te willen kwijtraken. Het antwoord dat ik kreeg was dat ik een verkeerde vraag stelde en hij ging over op een ander onderwerp.

Luuk: De mens heeft een behoefte  aan veiligheid en probeert dit te vinden door controle over zijn leven te krijgen. Daarbij grijpen we vaak naar een geloof over hoe onze wereld in elkaar zit. Je zet het denken in om van je leven een gesloten, overzichtelijk geheel te maken. En daar past ook een rigide idee over je zelf bij, alsof dat iets vast en constants is.

Als je spiritueel verlicht bent, dan zie je dat het verhalen makende deel van jezelf, zijn verhalen steeds weer vertelt en denkt dat hij het over de werkelijkheid heeft. De plattegrond die je als kind begon te tekenen en gedurende je leven uitbreidde en bijstelde, wordt aangezien voor de werkelijkheid. Het is een bril, die jezelf niet kunt zien. Er is echter ook nog een gedeelte dat niet gevormd is naar je denken, de concepten en de verhalen; een gedeelte dat geen bril op heeft en dat wordt in het boeddhisme je ware natuur genoemd. Dat deel is vrij, zonder geloofsbeperkingen. Het is echter voor het conceptuele, verhalende verstand niet waar te nemen. Dzogchen streeft naar vrijheid van die verhalen die je jezelf steeds vertelt, de plattegrond die je aanziet voor de werkelijkheid. Er is dan geen behoefte meer om jezelf op een bepaalde manier te zien. Dat betekent niet een aanval op het denken of rationaliteit, maar op rigide ideeën over de wereld en je zelf, op de door jezelf gebouwde gevangenis op zoek naar veiligheid.

Rob: Volgens mij zijn de ideeën die we verwoorden ten aanzien van de bedoeling van Dzogchen en zoals ik die in mijn therapieën hanteer aardig overeenkomstig. Het verschil zit hem er mogelijk in dat ik me als therapeut vooral bezig hou met die geloofsvergissingen waar de cliënt zelf last bij ervaart en niet met een ontgeloven over de hele linie.

Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling.

Luuk Mur ( 1952) is psycholoog en heeft een drietal boeken geschreven over de door hemzelf ontwikkelde hulpverleningsmethode communitysupport. Hij is lid van de Dzogchen Community Nederland. Dzogchen is een vorm van Tibetaans boeddhisme waarbij veel belang wordt gehecht aan de ontwikkeling van individueel bewustzijn. Bij deze traditie streeft men naar non-dualiteit van het bewustzijn. Mensen zijn zich niet alleen bewust ( je weet dat je dit leest), maar je kunt je ook bewust zijn van dit eerste bewustzijn. Dit meta-bewustzijn wordt ‘gewaarzijn’ genoemd.