Luisteren naar iemands verdriet leer je in de eerste plaats op je kussen (3)

De Gandhavyuha is het laatste hoofdstuk uit de Avatamsaka Sutra. Hij hoort bij die groep teksten die we de mahayana sutra’s noemen. Ze zijn geschreven aan het begin van onze tijdtrekening, dus enkele eeuwen na de historische Boeddha.(Vervolg van de commentaar bij de verzen uit de Gandhavyuha zoals ze gezongen worden in de Mahakaruna Chan traditie)

Dit is de plaats van hen, die aangekomen zijn bij het punt, waarop de grote geloften worden afgelegd.

Wat zijn de grote geloften? Het boeddhisme kent verschillende geloften. De meest kernachtige formulering vinden we in de vier geloften van de bodhisattva. De belangrijkste daarvan is de eerste:

Hoe talloos de levende wezen ook zijn ik beloof ze te bevrijden.

Het is niet voor niets dat we, als we de Avatamsaka zingen, uitgerekend deze gelofte als refrein gebruiken.

Veel mensen hebben moeite met deze gelofte. Vaak hoor ik iemand zeggen: ik kan toch niets beloven dat ik nooit kan waarmaken. Je kunt er op verschillende manieren naar kijken.

Een rituele tekst reciteren of zingen doet iets, ook al is de tekst op het eerste zicht ondoordringbaar. In het reciteren geeft hij langzaam zijn geheim prijs, soms over een verloop van jaren. Als je er echt moeite mee hebt hoef je je er niet eens mee te verbinden. Het is tenslotte de belofte van de bodhisattva. Het hoeft jouw belofte niet te zijn als je je er niet goed bij voelt. Trouwens in de oorspronkelijke Chinese tekst komt het woord ‘ik’ niet eens voor. Maar door het zingen gaat er iets resoneren. Misschien raakt de gelofte van die bodhisattva wel iets diep in jou. Misschien raakt het aan jouw mededogen, aan jouw verlangen naar het goede voor alle levende wezens.

Maar wat betekent dat eigenlijk, de gelofte alle levende wezens te bevrijden? Wie zijn alle levende wezens? De mensen, de dieren. Ook de planten? De mineralen? Of gaat dat te ver? En alle? Dat is toch onoverzichtelijk, daar is toch niet aan te beginnen.

Onze conceptuele geest begint meteen het probleem uit te tekenen. Over hoeveel gaat het? Over welke middelen beschikken we? Hoeveel tijd gaat dit kosten? De conclusie is snel getrokken: dit is inderdaad onbegonnen werk. Het is ‘meer dan een mens kan doen’.

Maar wat is een gelofte? Het Nederlands is hier wat onduidelijk maar ook wij kunnen een onderscheid maken tussen een gelofte en een belofte. Een belofte zou je kunnen zeggen, verbindt zich aan een resultaat, aan een target. Dit jaar moeten we de eerste tachtig procent halen, de volgende twintig procent doen we volgend jaar. Zo werkt het niet. Een gelofte is een intentieverklaring. Ze gaat niet over het te behalen resultaat maar over de richting waarin je je voorneemt te gaan.

Dit maakt deze bodhisattva-gelofte tot de enige meest belangrijke beslissing die je als mens te nemen hebt: kies ik ervoor te leven in functie van het welzijn van alle levende wezens of enkel in functie van mijn eigen behoeftebevrediging.

Wie zijn dan alle levende wezens? Wel, iedereen die op mijn pad komt. Telkens opnieuw stelt zich de vraag. Dit levend wezen, ga ik het aan mijn behoeften onderwerpen of benader ik het met liefde en mededogen.

Laat ons niet melig doen: het blijft een moeilijke vraag. Ik merk dat mijn kinderen een slak op de oprit voor het huis voorzichtig zullen oppakken en terug in het veilige struikgewas zetten. Dat doen ze van nature en ze zien het mij ook doen. Maar als onze mooie hortensia’s door honderden slakken kaalgevreten worden, strooi ik wel een verdelgingsmiddel, met pijn in het hart. Ik troost mij met de gedachte dat ik het op zijn minst niet achteloos doe. Het blijft onbegonnen werk.

Wat is bevrijden? Bevrijden staat tegenover onderwerpen. Maar er staat ook niet bevredigen. Sommige mensen denken dat mededogen betekent dat al je eigen verlangens opzij moet zetten en je onderwerpen aan het verlangen van de ander. Dit is het perverse mechanisme van veel vormen van misbruik: als je niet aan mijn verlangen toegeeft, maak je mij ongelukkig. Ook dit is geen bevrijden.

Daarom gaan mededogen en wijsheid hand in hand. Een van de belangrijkste inzichten van de Boeddha is dat behoeftebevrediging niet gelukkig maakt, niet bevrijdt. Mij niet en de ander niet.

Maar wat is mededogen, wat is wijsheid? Het blijft moeilijk. En ieder ogenblik opnieuw stelt zich de vraag. Het blijft onbegonnen werk.

Waar worden de geloften afgelegd? Dit is de plaats. Je kunt het doen met een ceremonie. Maar het is net als een huwelijk. Je kunt met een grootse plechtigheid en een groot feest elkaar eeuwige trouw beloven, maar je zult die gelofte iedere dag opnieuw moeten herhalen. Iedere ochtend als je naast je partner wakker wordt, ook als het moeilijk gaat, ook als je ruzie hebt, ook als je het niet ziet zitten. Wees gerust: je weet niet waar je aan begint.

Dit is de plek. Dit is de plek waar de grote geloften worden afgelegd. Ieder ogenblik opnieuw. Je weet niet waar je aan begint. Het is onbegonnen werk. Er is geen enkele illusie van lukken of mislukken. En toch: dit is de plek.

Dat geldt ook op je kussen: dit is de plek. Degene die je daar tegenkomt is jezelf, ook al is er geen enkel duidelijkheid wie dat eigenlijk is. Er komt rust en onrust, verlangen, boosheid, vreugde, verdriet … Alles wat menselijkerwijze ervaarbaar is komt. Dit is de plek, met een mateloos mededogen, alles wat komt welkom heten, bestaansrecht geven.

Dit is de plaats, waar alles enkel nog gezien wordt in het perspectief van liefde en mededogen.

Laat dit de grootste uitdaging van je leven zijn.