Wie is er als vertrouwenspersoon te vertrouwen?

Frank Uyttebroeck, de Nederlandse leraar van Tegen de stroom in, is vanwege beschuldigingen van ernstig seksueel wangedrag, door de Amerikaanse moederorganisatie ATS zijn bevoegdheid als leraar ontnomen.  Dat is nog eens optreden van een boeddhistische organisatie. Andere organisaties die te kampen hebben met malafide leraren kunnen daar een voorbeeld aan nemen. Uyttebroeck noemde zich ook vertrouwenspersoon, maar bleek toch niet te vertrouwen.

Iedereen in Nederland mag zich extern vertrouwenspersoon noemen. Ook sjoemelaars en sjacheraars, mensen met een crimineel verleden en boeddhistische leraren die hun handen niet thuis kunnen houden. Het beroep komt niet voor op de lijst van beschermde beroepen, zoals die van arts en advocaat. Vanwege die onbeschermde status kon de boeddhistische leraar Frank Uyttebroeck vorig jaar bij de Buddharama tempel in Waalwijk als extern vertrouwenspersoon aan de slag, nadat hij nota bene zelf in de media had meegewerkt aan de onthulling van seksueel misbruik in boeddhistische sangha’s. De boodschapper als vertrouweling, hoe gek kan het zijn.

Wie bewaakt de bewakers, wie controleert de vertrouwenspersonen? Meestal wordt er geen verklaring omtrent het gedrag gevraagd bij het aanstellen van vertrouwenspersonen –en leraren- in sangha’s. Hoe zit het eigenlijk met het garanderen van vertrouwelijkheid en geheimhouding als de soms zwaar getraumatiseerde slachtoffers hun ziel en zaligheid blootleggen bij een vertrouwenspersoon?

De Boeddhistische Unie Nederland (BUN) heeft per 1 januari 2017 een extern vertrouwenspersoon aangesteld. Veel sangha’s maken, na het naar buiten komen van seksueel misbruik door boeddhistische leraren- zoals Mettavihari, gebruik van interne vertrouwenspersonen, afkomstig uit de boeddhistische gemeenschap. Alleen als er een combinatie is van een door de wet beschermd beroep, zoals arts, priester, predikant en vertrouwenspersoon, is de vertrouwelijkheid van informatie gegarandeerd tot buiten de grenzen van de organisatie waarbinnen de vertrouwenspersoon functioneert. De BUN-leden die al met vertrouwenspersonen werken lijken die posities vooral ingevuld te hebben met mensen die anders gekwalificeerd zijn, bijvoorbeeld als psycholoog. Die hebben natuurlijk ook wel weer een eigen gedragscode.

Ambtsgeheim

Alle geestelijk verzorgers die bij de dienst boeddhistische geestelijke verzorging (BGV) van het ministerie van justitie en veiligheid werken, hebben een ambtsgeheim. Alles wat ze uit hoofden van hun ambt hebben gehoord van gedetineerden is vertrouwelijk. Tenzij er gevaar is voor leven van henzelf of anderen. Bij de rechter kunnen deze geestelijk verzorgers zich beroepen op hun verschoningsrecht. Geheimhouding door externe vertrouwenspersonen is niet gegarandeerd en is slechts een afspraak tussen vertrouwenspersoon en cliënt. Als het tot een strafzaak komt is de vertrouwenspersoon verplicht te verklaren en heeft geen verschoningsrecht. Buiten deze bijzondere situatie geldt voor vertrouwenspersonen hetzelfde wat geldt voor advocaten, priesters, artsen en geestelijk verzorgers: het is een kwestie van persoonlijke integriteit om de vertrouwelijkheid te benaderen.

Beschermde status

De in 1999 opgerichte Landelijke Vereniging van Vertrouwenspersonen (LVV), een beroepsvereniging van interne en externe vertrouwenspersonen inzake ongewenste omgangsvormen, zoals seksuele intimidatie, agressie en geweld, pesten en discriminatie en integriteit, wil het beroep een beschermde status geven, borgen wordt dat genoemd, en is daarover in overleg met onder andere de politiek en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). De LVV wil daarmee ook de drempel verlagen voor mensen die nu nog huiverig zijn om een beroep te doen op een extern vertrouwenspersoon, omdat er in geval van een openbare rechtszaak geen garantie is dat wat vertrouwelijk is ook vertrouwelijk blijft.

Het ministerie van SZW bevestigt dat er gesprekken gaande zijn met de LVV maar een erkenning van het beroep van extern vertrouwenspersoon is nu niet aan de orde omdat het ministerie inzet op een grotere rol van onder andere bedrijfsartsen om pesten, discriminatie en seksuele intimidatie op het werk aan te pakken, zegt een woordvoerder. Mensen die zich slachtoffer voelen en niet tevreden zijn over het oordeel van de bedrijfsarts, kunnen een second opinion aanvragen bij een andere bedrijfsarts. Ook de ondernemingsraad is een grotere rol toebedacht bij de preventie van misstanden op de werkvloer en kan een interne vertrouwenspersoon aanstellen, iemand afkomstig uit de organisatie. Of een externe, al of niet gecertificeerd.

Hoeveel vertrouwenspersonen?

Hoeveel externe vertrouwenspersonen zijn er in Nederland? De LVV die de kwaliteit van de beroepsuitoefening bewaakt, zegt er tegen de 1300 als lid te hebben. Het aantal is snel groeiend. Door middel van een persoonscertificaat kunnen vertrouwenspersonen aantonen dat zij aan de door de LVV gestelde beroepseisen voldoen. Er is geen landelijk wettelijk geregeld register. Een onafhankelijke certificatie instelling, Certification Registration Professionals (CRP) in Nijkerk controleert elke vier jaar of de vertrouwenspersoon aan de door de LVV gestelde eisen voldoet en of deze voortdurend kennis en vaardigheden ontwikkelt. Het verstrekte certificaat geeft belanghebbenden het vertrouwen dat de vertrouwenspersoon daadwerkelijk aan die eisen voldoet, stelt de vereniging.

Hoeveel externe vertrouwenspersonen zijn er, vragen we aan Gert de Gruijter, directeur van het CRP. Hij zegt het niet te weten, heeft alleen zicht op wie er bij het CRP geregistreerd zijn.

De Gruijter: ‘De certificatieregeling voor vertrouwenspersonen is niet wettelijk verplicht, het niet gecertificeerd zijn zegt wel wat over de vakbekwaamheid van de persoon maar vormt geen wettelijke beperkingen voor het functioneren als vertrouwenspersoon. Iedereen mag zich extern vertrouwenspersoon noemen en een vereniging oprichten van vertrouwenspersonen en z’n eigen regels en register opstellen omdat het geen beschermd beroep is (richtlijn 2005/36/EG van het Europees Parlement en de Raad jh).

Er is een openbaar register, maar niet wettelijk verplicht, de informatie wordt aangedragen door de LVV en geldt alleen de leden van de LVV. Wij controleren of de gecertificeerde voldoet aan de door de LVV gestelde eisen voor onder andere een meerdaagse opleiding door een van de daarvoor aangestelde bureaus en, als je gecertificeerd bent, of die kennis wordt onderhouden, dat soort dingen.’

Zijn niet gecertificeerde of geregistreerde vertrouwenspersonen qua aanpak en handelen kwalitatief minder dan de geregistreerde?

De Gruijter: ‘Aan vertrouwenspersonen worden, behalve die bij de LVV geregistreerd zijn, geen specifieke opleidingseisen gesteld. Het LVV wil dat veranderen en is in gesprek met ministeries. Er zijn vanuit verschillende invalshoeken vier ministeries bij betrokken. Door gebruik te maken van gecertificeerde vertrouwenspersonen zijn er bij problemen of misbruik sancties tegen de vertrouwenspersoon mogelijk. Er is een klachtencommissie. De LVV vindt ook intervisie belangrijk, het onderlinge contact tussen vertrouwenspersonen, het uitwisselen van gegevens, dan krijg je als vertrouwenspersoon meer vlieguren. Anders kan het zijn dat je maar een keer in de tien jaar een case hebt. De LVV staat garant voor kwaliteit en controle daarop door derden. Overigens treden vertrouwenspersonen  ook preventief binnen organisaties op, trainen leidinggevenden, doen aan voorlichting, adviseren organisaties, maken regelgeving. Dat is nog belangrijker dan curatief optreden. Dus als je aan mij vraagt: wie moet je kiezen als vertrouwenspersoon, dan zeg ik, kies voor een gecertificeerde, ook al is zo’n certificaat niet verplicht. Er is dan in ieder geval controle op het doen en laten van zo’n vertrouwenspersoon.’

Ik zie in uw LVV-register van gecertifieerde vertrouwenspersonen dat naar schatting van zo’n dertig procent het persoonscertificaat geschorst is. Wat is er aan de hand?

De Gruijter: ‘In het verleden zorgde de LVV zelf voor de certificering en de controle daarop. Zij was daar niet goed in staat, controleerde bijvoorbeeld niet of de gecertificeerde voldoende aan nascholing deed. De vereniging heeft dat nu uitbesteed aan het CRP en wij doen dat strakker. In veel gevallen is de schorsing al op te heffen door het volgen van een halve dag cursus. Overigens is het voor ons geen criterium of een vertrouwenspersoon lid is van de LVV. De LVV doet aan belangenbeharing en vakbekwaamheid. Wij certificeren en toetsen. Er zijn bij ons vertrouwenspersonen geregistreerd die geen lid zijn van een vereniging. En andersom.’

Leidinggevenden

Het voorkomen van pesten, seksuele intimidatie en aantasting van de integriteit is een taak van leidinggevenden –lees boeddhistische leraren en bestuur van sangha’s- binnen een organisatie, dat hoort bij het leidinggeven, maar in de praktijk komt daar door wat voor oorzaak ook weinig van terecht.

‘Daarom is naast de interne vertrouwenspersoon- een functie, ook het beroep van externe vertrouwenspersoon ontstaan met als kenmerken geheimhouding en vertrouwelijkheid, opleidingen door gekwalificeerde opleidingsbureaus en certificering door onze vereniging. De vertrouwenspersonen die bij de LVV zijn aangesloten werken volgens een gedragscode en onderwerpen zich aan een klachtenreglement’, zegt secretaris Inge te Brake van de LVV. ‘Dit werk doe je er niet zomaar bij. Wij voeren overleg met de politiek en ministeries om het beroep een beschermde status te geven, zodat ook de vertrouwelijkheid en geheimhouding van ons werk geborgd is. Al komt meer dan negentig procent van de problemen waar we mee bezig zijn niet bij de rechter terecht en streven we naar het voorkomen van escalatie en bemiddeling onder het motto hoe nu verder.’

Waarom is volgens u het beroep van vertrouwenspersoon niet beschermd?

‘Het thema pesten en seksuele intimidatie is door de politiek net op de kaart gezet, de politieke lobby komt net op gang. Organisaties hebben geen oog en oor voor het thema, ze vinden het een naar onderwerp en kijken liever weg. Er is een geval bekend van een vertrouwenspersoon in een organisatie die eerst van die functie werd ontheven en ook nog haar baan verloor omdat ze zaken aankaartte en aan haar principes bleef vasthouden. Organisaties houden niet van onrust.’

Wie controleert eigenlijk uw vereniging? Ik zie ook dat het CRP op hetzelfde adres is gevestigd als de LVV.

Te Brake: ‘Wij staan heel erg open voor controle. Het zijn momenteel derden, de opdrachtgevers en cliënten van de externe vertrouwenspersonen, die ons werk op kwaliteit controleren. Als er klachten zijn is er een klachtencommissie. Het CRP is net als wij gevestigd in hetzelfde gebouw, maar volstrekt onafhankelijk.’ Te Brake zegt dat vanaf volgend jaar aan aspirant-leden ook een verklaring omtrent het gedrag zal worden gevraagd. Die moet een zekere waarborg zijn dat iemand die bijvoorbeeld veroordeeld is wegens een zedenmisdrijf geen vertrouwenspersoon kan worden.

Certificering

Chiene Hulst (52) wordt per 1 januari 2017 de externe vertrouwenspersoon van de Boeddhistische Unie Nederland. Zij is lid van de LVV en, zegt ze, per die datum ook gecertificeerd. Momenteel is haar certificatie door het CRP geschorst. Directeur De Gruijter van CRP: ‘De status geschorst wil zeggen dat de persoon er nog niet in is geslaagd om aan alle eisen te voldoen. De schorsing duurt maximaal zes maanden en wordt dan omgezet in een intrekking. Hoewel ik me kan voorstellen dat er ongerustheid is door de status geschorst wil ik de zaak toch nuanceren. Er zijn vele vertrouwenspersonen die zich op geen enkele wijze laten controleren op hun vakbekwaamheid. Mevrouw Hulst doet dat wel. Juist daardoor hebt u inzicht in haar certificering. Het glas is wat CRP betreft ‘halfvol’ en niet ‘halfleeg’. Ik ga er van uit dat mevrouw Hulst voor 1 januari 2017 gecertificeerd is, maar dat is natuurlijk afhankelijk van haar inspanningen. Zie het als een verlopen Apk-keuring, de auto ontploft dan niet ineens.’

Chiene Hulst daarover: ‘Mijn persoonscertificaat is geschorst omdat ik nog een korte cursus moest afronden. Registratie en certificatie zijn twee verschillende zaken. Er zijn vele vertrouwenspersonen geregistreerd bij de LVV, maar niet gecertificeerd via het CRP. Ze zijn ofwel in proces van certificering (‘applying’) of in de overgangsregeling (‘suspended’), dat wil zeggen dat het certificaat tijdelijk is opgeschort tot maximaal 1 januari 2017. Dit kunt u eenvoudig nagaan door de LVV- en CRP-registers naast elkaar te leggen. Mijn eigen certificering zal binnen deze periode weer voor een periode van vier jaar worden verlengd. Er is overigens geen wettelijke bescherming van de beroepsbenaming of van verplichtingen tot registratie en certificering. Om maar een saillant voorbeeld te noemen: de heer Leo ten Brink, de huidige voorzitter van de LVV, is geregistreerd vertrouwenspersoon bij de LVV, maar niet gecertificeerd bij het CRP.’ De BUN zegt door Hulst geïnformeerd te zijn dat zij tijdelijk niet aan alle eisen voor certificering voldoet, maar dat de certificering per 1 januari in orde is, als zij aan de slag gaat bij de unie..

Boven partijen

Voorzitter Michael Ritman van de BUN zegt dat na een sollicitatieprocedure gekozen is voor Chiene Hulst. ‘We hebben vooraf de afweging gemaakt voor iemand te kiezen die wel affiniteit met en kennis van het boeddhisme heeft, maar niet aangesloten is bij enige boeddhistische organisatie. We vinden dat de externe vertrouwenspersoon boven en buiten de partijen moet staan en we hebben dan ook professionaliteit en onafhankelijkheid zwaarder laten wegen dan inhoudelijke betrokkenheid. Op advies van de werkgroep hebben we gekozen voor een ervaren vertrouwenspersoon die vanuit een bestaande praktijk opereert en is aangesloten bij de LVV.’

Het aanstellen van een extern vertrouwenspersoon door de BUN en het ondersteunen door de BUN van het Meldpunt BG roept vragen op. Is dat niet dubbelop? Ritman: ‘Al snel na de berichtgeving over het misbruik kwam er een initiatief voor de oprichting van een onafhankelijk meldpunt dat vorig jaar in werking trad. Voorafgaand hieraan heeft tussen de initiatiefnemers van het Meldpunt BG en vertegenwoordigers van de BUN een aantal gesprekken plaatsgevonden. De BUN heeft steeds benadrukt dat de allereerste prioriteit de opvang van slachtoffers was en heeft dit initiatief dan ook vanaf het begin met raad en daad ondersteund.

Voor de BUN is een logische vervolgstap op het tot stand komen van het Meldpunt BG het aanstellen van een externe vertrouwenspersoon. Dat is het concreet maken van de zorg voor haar leden en hun deelnemers, door het faciliteren van professionele opvang voor degenen die geconfronteerd worden met ongewenste omgangsvormen.

Ook vanuit het Meldpunt BG is aangegeven dat zij niet alleen willen kunnen doorverwijzen naar de juiste hulpverleningsinstanties en politie, maar ook naar een landelijke vertrouwenspersoon. De rol van een externe vertrouwenspersoon is breder en dieper dan die van een meldpunt. De externe vertrouwenspersoon biedt de mogelijkheid van persoonlijk contact en begeleiding, zoals meerdere gesprekken, professionele opvang, zorgvuldige probleemanalyse, gedegen advisering over vervolgstappen, en ondersteuning bij het nemen van die stappen. Er wordt met de melder gekeken wat de aard en de ernst van de melding is, welke hulp er nodig is, of er (herstel-)bemiddeling wenselijk en haalbaar is, of de ernst van de zaak melding bij het meldpunt of zelfs aangifte bij justitie nodig maakt, etc. In het algemeen staat de vraag centraal: wat moet er gebeuren na de melding? En dat is altijd casus-specifiek.’

De positie van de externe vertrouwenspersoon is nadrukkelijk onafhankelijk, berust op vertrouwelijkheid en staat buiten de organisaties van de BUN-leden, benadrukt Ritman. ‘Dit kan de drempel voor een melding verlagen, bijvoorbeeld als de betrokken sangha klein is en een interne vertrouwenspersoon al snel te betrokken zal zijn bij de partijen.’

Jaarlijkse rapportage

De externe vertrouwenspersoon zal jaarlijks rapporteren over haar bevindingen. Dit zal op zo’n manier gebeuren dat dit volgens Ritman nooit te herleiden is naar individuele melders. Het Meldpunt BG hanteert hetzelfde uitgangspunt. Bij te weinig meldingen wordt, anders dan opgave van het aantal meldingen, niet gerapporteerd. Naarmate meer bekend wordt over de daadwerkelijke problematiek, kunnen gefundeerde aanbevelingen gedaan worden, zodat in de toekomst seksueel misbruik volgens de voorzitter binnen de boeddhistische gemeenschap zo mogelijk wordt voorkomen, dan wel tijdig wordt gesignaleerd en goed wordt aangepakt.

Tot slot Gert de Gruijter. ‘Het thema gecertificeerde vertrouwenspersonen is belangrijk om uit te diepen. Maar nog belangrijker is om inzicht te krijgen op het functioneren van zelfbenoemde vertrouwenspersonen. Hoe vertrouwelijk is daar het in hen gestelde vertrouwen. Wat is hun motivatie? Daar hebben we totaal geen zicht op.’