Mindful eten, mindful opvoeden. En nu ook mindfulness op school. Zweverige hype of hoopvolle wetenschap? De Vlaamse professor Filip Raes, klinisch psycholoog en gedragstherapeut gespecialiseerd in mindfulness, geeft duiding.
Mindfulness is meer dan een hype
Filip Raes: “Mindful eten, mindful opvoeden … Mindfulness is zeker een hype. Maar er is een groot verschil tussen dit soort boeken die surfen op die hype en de wetenschappelijk onderbouwde mindfulness. Spijtig, zo raakt de reputatie ervan besmet. Mindfulness is slachtoffer van haar eigen succes. Want achter die hype zijn er wel degelijk wetenschappelijk aangetoonde effecten. En gelukkig zijn er, naast de goeroes in de mindfulness business, ook heel wat mensen die op een heel correcte en integere manier met mindfulness bezig zijn.”
Mindfulness helpt (soms), maar is geen wondermiddel
Filip Raes: “Mindfulness is een combinatie van oosters boeddhisme en technieken uit de westerse psychotherapie. Eind vorige eeuw hebben wetenschappers die 2 werelden samengebracht en geïntegreerd in de psychische hulpverlening. Sommige mensen denken dat het iets heel zweverigs is. Dat is het niet. Anderen denken dan weer dat het goed is voor alles en iedereen. Ook die vlieger gaat niet op. In een aantal gevallen kan mindfulness wel degelijk helpen.”
“Mindfulness is aandachtig zijn voor wat er in het hier en nu gebeurt op een aanvaardende en niet-veroordelende manier. Concreet: stilstaan bij wat er in je en rond je gebeurt zonder dat je er van alles begint bij te denken.”
Mindfulness is goed tegen stress, angst en depressie
Filip Raes: “Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat mindfulness waardevol kan zijn bij 3 dingen: stress, angst en depressie. Mensen die gemakkelijk piekeren zijn daar gevoeliger voor. Net in de adolescentie beginnen veel jongeren te piekeren. Piekeren gebeurt automatisch. Door mindfulness leer je sneller opmerken dat je aan het piekeren bent en leer je er sneller afstand van te nemen zonder extra gedachten die olie op het vuur gooien.”
Mindfulness is ontwikkeld voor volwassenen
Filip Raes: “Mindfulness is zoals de meeste psychologische behandelingen uitgewerkt voor en eerst uitgetest op volwassenen. Achteraf wordt dat pas vertaald naar een jonger publiek. Het is belangrijk om de oefeningen aan de leefwereld van kinderen en jongeren aan te passen. Als we weten dat angst en depressie vaak al ontstaan tijdens de adolescentie, dan kunnen we inderdaad best ook al ook op jongere leeftijd de problemen vóór zijn of aanpakken.”
Mindfulness werkt niet altijd en niet voor iedereen
Filip Raes: “We hebben aan de KU Leuven onderzoek gedaan naar de effecten van mindfulness bij jongeren op school. Blijkt dat jongeren die mindfulness kregen minder angst, stress en depressie rapporteerden in vergelijking met de testgroep zonder mindfulness. En belangrijk, de effecten bleven ook op langere termijn. Maar een heel belangrijke kanttekening: dit positieve resultaat komt niet keer op keer uit gelijkaardig onderzoek.”
“Soms werkt het niet, ook niet bij jongeren op scholen. Dus we mogen zeker niet te hard van stapel lopen. Je kan niet verwachten dat het altijd en bij iedereen helpt. Misschien werkt het soms ook voor een stuk omdat jongeren in groep samen praten over problemen. Weten dat je niet de enige bent die piekert, kan al helpen.”
Mindfulness is niet hetzelfde als een bezoek aan de psycholoog
Filip Raes: “Er zijn heel wat scholen en leraren ongetwijfeld goed bezig met mindfulness. Maar er zijn ook mensen die na een korte cursus of 1 boek al groepen begeleiden. Aan de slag gaan met dingen waar je zelf enthousiast over bent, moedig ik aan. Maar het is belangrijk om jongeren bij ernstige problemen door te verwijzen naar professionele begeleiding. In plaats van mindfulness te verplichten voor alle leerlingen, kan je beter uitleggen wat het is en waar het goed voor is. Zo kunnen leerlingen zelf beslissen of het iets voor hen is.”
Scholen kunnen psychische problemen voorkomen
Filip Raes: “Scholen kunnen een preventieve rol spelen in het voorkomen van psychische problemen. Pragmatisch gezien zijn scholen een plek waar veel jongeren samen zijn in een leeftijdsperiode waar vaak de eerste klachten tot ontwikkeling komen. Maar er zijn ook middelen en steun nodig om dat uit te bouwen. Je mag dat niet alleen overlaten aan vrijwilligers en ad hoc initiatieven.”
Mentale opvoeding staat in de eindtermen
Filip Raes: “Ik zou heel graag willen dat scholen naast kennisoverdracht en lichamelijke opvoeding ook werken rond mentale opvoeding of geestelijk welbevinden. Bespreekbaar maken van mentale problemen en het enorme taboe errond. In de eindtermen zitten best wat aanknopingspunten om te werken rond mentale gezondheid. Scholen kunnen de drempel naar professionele psychologische hulp verlagen. Leraren kunnen het normaal maken om te praten over piekeren, angst, stress en depressie.”
“Er bestaan in heel wat scholen al goede bottom-up initiatieven. Maar het zou goed zijn als er meer middelen en ondersteuning komt van bovenaf om in kaart te brengen wat er al gebeurt en programma’s die werken te implementeren. Idealiter kan een externe expert samen met de leraar, die de jongeren nog altijd het beste kent, lesgeven.”
Filip Raes studeerde klinische psychologie (2000, magna cum laude) aan de KU Leuven. Hij voltooide aan diezelfde instelling zijn proefschrift over overalgemene herinneringen bij depressie (2005) alsook zijn opleiding tot gedragstherapeut (2007). Sinds 2006 is hij professor psychologie aan de KU Leuven. Hij verricht fundamenteel en toegepast onderzoek naar cognitieve kwetsbaarheid bij depressie. Hij is tevens actief als therapeut en supervisor bij PraxisP (KU Leuven).
