‘Dorje Shugden verboden, dan neem je toch een andere beschermer…’

Meindert Gorter (56) is student van de 13e Kundeling Rimpoche, die hij als zijn spirituele gids beschouwt. Kundeling Rimpoche (1959) is de abt van het Kundeling klooster in Mysore (India) . Deze leraar hecht grote waarde aan de zuiverheid in de overleveringslijn van leraren, omdat daarin de kracht van de Ganden-close-lineage zit, zoals verkondigd door de 13e eeuwse Tibetaanse leermeester Tsongkhapa.

Gorter beoefent het Vajrayana boeddhisme en dat kent vele –imaginaire- beschermers. Zo’n beschermer wordt in deze traditie ervaren als een stok achter de deur om leerlingen tot actie aan te sporen op het boeddhistisch pad. Zij zeggen daardoor hulp te ervaren op het pad dat naar inzicht leidt. Dorje Shugden is voor hen zo’n krachtige beschermer uit de overleveringslijn.

Het is 1996. Volgens de veertiende Dalai Lama is Dorje Shugden een schadelijke geest die niet langer dient te worden gepacificeerd. Hij leidt volgens de spirituele leider tot een degeneratie van het Tibetaans boeddhisme, onnodig sektarisme en schaadt het welzijn van de Tibetaanse samenleving. De Dalai Lama adviseert mensen om niet langer iets te maken te hebben met deze geest, maar verbiedt Dorje Shugden-beoefening niet. Op basis van historisch onderzoek, zijn orakels en dromen maakt de Dalai Lama deze beslissing. Het Tibetaans parlement in ballingschap is stelliger in de afwijzing van de verering van Dorje Shugden. In resolutie 8, juni 1996, stelt het parlement: ‘ De (…) kloosters die functioneren onder de administratie van de Tibetaanse regering in ballingschap dienen (…) zich niet in te laten met de verering van Shugden. Wij willen daarbij duidelijk maken dat als individuele burgers Shugden vereren, dit de gemeenschappelijke belangen van Tibet, het leven van Zijne Heiligheid, de Dalai Lama zal schaden en die geesten zal sterken die tegen de religie zijn.”

Dit verbod loopt volgens Gorter voor velen uit op een persoonlijk drama. Monniken zowel als leken moesten plots kiezen tussen hun geliefde spiritueel leider en hun beschermer. Gorter, Kundeling Rimpoche en anderen vinden dat de Dalai Lama met het ontraden van de verering van Dorje Shugden het Tibetaans boeddhisme heeft misbruikt voor politieke doeleinden en anti-Chinese propaganda. Hij had het spirituele nooit moeten vermengen met het wereldse, zeggen ze.

Tijdens het bezoek van de Dalai Lama aan Nederland speelden zich buiten Ahoy in Rotterdam heftige taferelen af. Het publiek zag boeddhistische demonstranten met spandoeken met de tekst ‘False Dalai Lama, stop lying’ en ‘Dalai Lama give religious freedom’. En aanhangers van de Dalai Lama die daar fel op reageerden. Wat is er aan de hand?
‘Die spandoeken roepen op om achter het handelen van de Dalai Lama te kijken. Hoe nieuwsgierig zijn die boeddhisten naar wat er eigenlijk aan de hand is? De mensen in het Westen kennen de Dalai Lama als een vriendelijke, humorvolle man. Hij heeft veel verdiensten en kan een potje breken. Ze hebben een groot vertrouwen in hem en kunnen zich niet voorstellen dat de Dalai Lama ook een andere kant heeft. Het rotsvaste geloof en vertrouwen dat mensen hebben in zijn goedheid maakt dat ook in dit conflict zijn charisma voor hen niet is afgenomen. Hoewel er langzaam toch een kentering komt in dat denken.’

Heb je zelf wel eens gedemonstreerd tegen de Dalai Lama?
‘Ja, in Duitsland, in 1997. De Dalai Lama is doof voor onze kritiek, en dan is dit de enige manier om hem te bereiken. Mensen staan daar te roepen en dat komt wel heel emotioneel over. Ik fotografeerde een man die onze pamfletten verscheurde. Hij trok de camera uit mijn handen en haalde de film eruit. Dat was wel heftig, dat gaat wel ergens over, besefte ik toen. Onze demonstraties zijn vrijwel altijd geweldloos, hoewel schreeuwen ook een vorm van geweld is.’

Dat is zoals het zich op straat afspeelt. Wat betekent voor jou als praktiserend boeddhist, zittend op een kussen in jouw centrum, het standpunt dat de Dalai Lama over Dorje Shugden heeft ingenomen?
‘De Dalai Lama zegt dus, de beschermer die jullie hebben is eigenlijk een Chinese geest en die heeft het heel slecht voor met de Tibetaanse zaak en met mijn gezondheid, zo kwam het in 1996 naar buiten. Met als eerste reactie heel veel onrust in de Tibetaanse samenleving, maar ook heel veel ongeloof, zo van hoe kan dit? Onze leraar Kundeling zei direct al: hoe kan de Dalai Lama nu last hebben van een geest? Want als je als boeddhist toevlucht neemt, dan zijn er bepaalde voordelen, onder andere dat je niet meer lastig gevallen wordt door geesten. Mocht je overigens al in geesten geloven, omdat ik denk dat een geest niets anders is dan het objectiveren van een gedachte.

Door dit zo te stellen heeft de Dalai Lama ook impliciet gezegd dat zijn overleden leraren, die hem de beoefening met Dorje Shugden hebben geleerd, fout waren. En deze leraren hebben ook anderen lesgegeven, onder wie mijn leraar. Daardoor staan zij op hetzelfde ontwikkelingsniveau als de Dalai Lama. Je kunt dan volgens mij niet zeggen: okay, wat de Dalai Lama zegt is wet. Hij had, alvorens zijn besluit te nemen, daarover in debat moeten gaan met andere leraren. Maar dat weigert hij.

Veel boeddhistische leraren hebben een brief gestuurd naar de Dalai Lama over deze kwestie, maar er komt geen reactie, hij wil niet in overleg. En dan krijg ik het gevoel dat er iets niet klopt. Waarom schermt de Dalai Lama zichzelf zo af? Waarom komt er zo ontzettend veel propaganda uit Dharamsala, boeken vol, en berichten via internet over deze kwestie? De stelling van de Dalai Lama dat Shugden een slechte geest is, heeft onder meer te maken met zijn dromen. Dus ik moet de dromen van de Dalai Lama blindelings vertrouwen? Daartegen komt mijn rechtvaardigheidsgevoel in opstand.’

Deze Dalai Lama is niet de uitvinder van de kwestie rond Dorje Shugden, dit gaat toch al eeuwen terug? 
‘Het ontstaansverhaal van Dorje Shugden zou je kunnen lezen als kritiek op de 5^e Dalai Lama, want Dorje Shugden is de manifestatie van de hooggeplaatste geshe Dragpa Gyaltsen die in die tijd vermoord is door mensen rond deze vijfde Dalai Lama. Min of meer vrijwillig, ze konden hem eigenlijk niet ombrengen, hij heeft gezegd hoe ze dat moesten doen.

Ik zie dat als een mooi verhaal, een allegorie, als een visualisatie. Dat heeft met Vajrayana boeddhisme te maken, je visualiseert jezelf als een Boeddha. Voor en tijdens je meditatie stel je je zelf voor als een zuiver wezen en daarbij heb je ook speciale bescherming nodig. Maar deze vorm van het boeddhisme is er ook een waar je een hele fantasiewereld induikt. Als man heb je borsten, als je een vrouwelijke heilige vorm kiest om op te mediteren, of je bent plotseling een blauwe stier. Je moet het zien als een hulpmiddel, in die wereld is Dorje Shugden ook een hulpmiddel waarop mensen vertrouwen.

De Boeddha is zogezegd als een dokter met medicijnen, onderwijst verschillende wegen om je lijden weg te nemen. Een van die wegen is het Vajrayana, een snelle maar gevaarlijke weg naar verlichting, je kunt diep vallen. Dus heb je speciale, krachtige beschermers nodig. Maar die beschermer is niet meer dan een gedachte, het is niets fysieks. En die gedachte krijg je van je leraar aangereikt. Je kunt zeggen: die geest is in mij gevaren. Dorje Shugden is een deel van mij, zo ervaar ik dat, en nu komt plotseling de Dalai Lama en die zegt, hé, dit is een kwade geest, weg er mee. Maar wat de Dalai Lama hiermee doet, als je de eeuwenoude overleveringslijn beziet van leraar op leerling, daar val ik ook onder, dan dringt de Dalai Lama zich plotseling tussen mijn leraar en mij. Hij zegt: jouw leraar is niet te vertrouwen. Dus ik moet voor die beschermer niet meer bij  mijn eigen leraar zijn maar bij de Dalai Lama. Maar ik heb helemaal niets met de Dalai Lama.’

Jij zou ook kunnen denken: laat maar. Waar maak ik me druk over? Het is toch maar een gedachte.
‘Ja, maar dat doet de Dalai Lama ook niet. Ik heb ook wel gedacht, laat maar, dan beginnen we toch onze eigen…Weet je, we worden ook beschuldigd van het plegen van een drievoudige moord in 1997 op tegenstanders van Dorje Shugden. De Dalai Lama heeft op zijn website gruwelijke foto’s staan van die moord. De daders zijn nooit gevonden, maar wij krijgen de schuld. En we worden weggezet als leden van een gevaarlijke sekte.’ 

Heb je jezelf verdiept in de wijze waarop de Dalai Lama tot zijn advies in de kwestie Dorje Shugden is gekomen?
‘Als je heel simpel denkt: bij het nemen van politieke beslissingen raadpleegde hij ook orakels. Hij kiest dus nooit zelf maar laat dat een ander doen. Nou weet ik niet of hij in orakels gelooft, maar die orakels raken in trance, die murmelen wat en zijn heel moeilijk te verstaan en dan is er iemand anders die dat wel verstaat en die schrijft dat op. Daar heb je al heel veel ruimte voor manipulatie. Dus ik denk: wie doet hier wat, wie is dat orakel, waarom vertrouwt de Dalai Lama daar op? Ik zeg niet dat de Dalai Lama een slecht mens is, maar ik zie wel de uitwerking van het raadplegen, dat hij daardoor veel macht naar zich toetrekt.

De ervaring is dat hij daar niet altijd goed mee omgaat. Dat zie je terug in de onderhandelingen met China, over de toekomst van Tibet. Daarin heeft hij heel onhandig gemanoeuvreerd. Natuurlijk, tijdens die culturele revolutie zijn er verschrikkelijke dingen gebeurd, daar heeft China zelf ook onder geleden. Dat is ook voor Tibet vreselijk geweest, maar daar worden nu heel veel kloosters herbouwd. Het boeddhisme mag weer, ook in China, als je je maar niet met politiek bemoeit. En ze willen inderdaad ook niet dat de kloosters weer bevolkt worden met duizenden mensen. Maar dat komt ook omdat dat dan zo’n macht wordt, China is natuurlijk geen vrij land.

Ook in de kwestie van de zelfverbrandingen in Tibet stelde de Dalai Lama zich zeer terughoudend op. Hij had met zijn enorme aureool maar één woord hoeven te zeggen en die zelfverbranders waren er vast mee gestopt. Mij stoort het ook dat in een museum in Dharamsala foto’s van die slachtoffers hangen. Ik vind dat misbruik maken van de intentie van mensen, die waarschijnlijk geen andere uitweg zagen en waartegen hij zich niet heeft verzet. Pas vorig jaar zei hij in Australië dat hij twijfelde aan het nut van zelfverbrandingen. En dat scheelde al een heel stuk.’

Kan de Dalai Lama terugkomen op zijn besluit om Dorje Shugden als een kwade geest te zien?  

‘Er zijn nog steeds mensen die hopen op een verandering. Want als een orakel het een zegt kan hij ook plotseling iets anders zeggen. Dat geldt ook voor dromen. Dus het zou best zo kunnen zijn dat er plotseling een bericht komt dat de hele zaak weer wordt teruggedraaid, al kan ik me dat nauwelijks voorstellen na wat er gebeurd is. Er is met buitenlands geld in India een nieuw Dorje Shugden klooster gebouwd. Waarom? Omdat de monniken anders geen plek meer hadden om te wonen en het boeddhisme te praktiseren. Ze behoren tot de Gelugpa maar zijn hun eigen kloosters uitgejaagd als ze niet voor de Dalai Lama kozen. Uit de meeste studies die ik heb gezien blijkt dat een derde van alle Tibetanen Dorje Shugden als beschermer hadden. Waarvan de meesten het verbod- of noem het advies van de Dalai Lama hebben opgevolgd, dus er zijn misschien nog maar een paar honderd monniken over die Dorje Shugden vereren.  Maar dat aantal groeit, ook in het buitenland, ook in de kloosters, want de mensen worden het zat. Wij zijn het ook zat om als gevaarlijke sekteleden te worden afgeschilderd.’

Je vertelde een beetje gekscherend dat de geest van Dorje Shugden in je is gevaren. Hecht jij er veel waarde aan dat je Dorje Shugden kan visualiseren zodat hij als een beschermer fungeert? Hoe werkt dat in de praktijk, in jouw hoofd, jouw geest? 
‘Je vraagt nu wat ik heb aan mijn spirituele beoefening. Dat dacht ik inderdaad toen ik voor het eerst hoorde van dit verbod. Toen zei ik tegen mijn leraar, dan neem je toch een andere beschermer, zoals Mahakala, als Dorje Shugden zijn er zoveel andere. Dan zet je deze toch aan de kant als de Dalai Lama daar moeite mee heeft.

Mijn leraar is jaren van de kaart geweest door dat verbod. Ik had in 1995 nog nooit van Dorje Shugden gehoord. Maar nu snap ik het beter, omdat het begrip verbonden is met je leraar. Het is een stuk van de overleveringslijn, een deel van de lessen die met je leraar zijn meegekomen. Mijn leraar heeft op dit beeld vertrouwd, dus die zegt: als je zegt dat de leraar van de leraar met die beschermer fout zat, dan haal je je leraar onderuit en ga je denken: heeft hij dan niet meer fouten gemaakt? Dan ga je dus twijfelen aan de overleveringslijn waaraan je juist veel steun hebt. Dat is wat de Dalai Lama veroorzaakt.

Ik ben rationeel in het boeddhisme gestapt en moet niets van geesten hebben, nu nog niet. Er is niets mis mee als een lama een huis zegent, de bewoner geeft dat rust, maar ik zie ook de relativiteit daar van in. Zolang het werkt doet het ook geen schade. Dorje Shugden is een visualisatie maar het werkt wel. Ik merk het aan mijn eigen beoefening. Als ik een vraag heb dan ervaar ik hulp en ook bescherming. Over je beschermer hoor je eigenlijk niet te praten, want zeggen ze, dan gaat de kracht eruit. In Tibetaanse kloosters stonden afbeeldingen van beschermers uit het zicht opgesteld, achter een doekje, dat een paar keer per jaar open gaat voor een puja. Bij ons in het centrum staat de beschermer nu altijd vol in het zicht, we zien het als een geschikt beeld voor deze tijd, als een manifestatie van de bodhisattva van wijsheid Manjushri die veel kracht bezit om mensen spiritueel te transformeren.

Christenen hebben dat ook: ‘oh god, help me’, en plotseling zien ze een vallende ster. Die bescherming ervaar ik als boeddhist ook. Als je christen ben denk je: dit is de hand van god. Ben je boeddhist dan denk je, dit is mijn leraar, hij is blij dat ik dit doe. En dat geeft kracht en zo zie ik een beschermer ook.

De meeste boeddhistische leraren in Nederland van mijn richting hebben er voor gekozen het advies van de Dalai Lama te volgen. Ze doen dat om ellende en onrust onder hun studenten te voorkomen. Er zijn ook leraren die Dorje Shugden privé wel volgen maar tegen hun studenten zeggen: bemoei je er maar niet mee, daar redden wij ons wel mee. En ik ben in onze groep de enige die zich er tegenaan bemoeit, de meesten zijn gewoon met het boeddhisme bezig. Als je met boeddhisme begint wil je helderheid van geest, rust in je kop, je wilt niet met dit soort dingen te maken hebben. Zo gaat dat, Ik ben er mee bezig omdat ik het gevoel heb dat ik duidelijkheid wil brengen in de hele situatie.’

Wat ik me afvraag: kan je die emoties in meditatie niet tot kalmte brengen? Dat je geen uiting aan je onvrede geeft met luidruchtige demonstraties? 

‘Die uitingen zijn er ook om je overleveringslijn te beschermen. Ik denk ook niet dat onze beoefening verstoord wordt door dit gedoe. Als je een beoefenaar bent, geef je daar wel een richting aan, je sluit je ogen en je beoefening brengt je in een heldere staat van geest.  Maar dat is geen reden om niet te demonstreren.’

Is er een Nederlands poldermodel denkbaar, dat hier iets ontstaat dat de angel eruit haalt, dat je niet meer als vijanden tegenover elkaar staat?

We staan ook niet als vijand tegenover de Dalai Lama, we zouden wát graag met hem in debat willen. Een poldermodel is echter net de crux van het probleem, een beetje van dit en dat. Dan draai je om de kern heen: dat de Dalai Lama zich manifesteert als een manipulator in mijn spirituele beoefening. Zo ervaar ik dat. In zo’n poldermodel mis je de zuiverheid èn daarmee de kracht van de overlevering.’

Lees ook dit artikel (deel 1) over de Shugden controverse

https://boeddhistischdagblad.nl/achtergronden/35606-dorje-shugden-controverse-tibetaans-boeddhisme/

En aflevering twee

https://boeddhistischdagblad.nl/achtergronden/35614-dorje-shugden-controverse-het-tibetaans-boeddhisme-2/