‘In de jaren dertig waren boeddhisten de meest vervolgde groep in de Sovjet-Unie’

De opvolger van de Sovjet-Unie, het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS), heeft van oudsher etnische Mongools-Tibetaanse boeddhisten binnen de grenzen. Na de val van het communisme vestigden zich er ook andere vormen van boeddhisme.

Een kort overzicht, gebaseerd op internetbronnen.

Traditioneel hingen de Mongolen het sjamanisme aan. In de 17e eeuw vestigden Mongoolse en Tibetaanse lama’s zich aan de oostelijke oevers van het Baikalmeer. Van daar verspreidde het boeddhisme zich over het huidige Boerjatië, Kraj Transbaikal, Tannoe-Toeva en de steppen. In de eerste helft van de 17e eeuw verlieten de nomadische Kalmukkiërs Mongolië en vertrokken naar het gebied aan de Kaspische Zee in Europa, het huidige Kalmukkië.

Geopolitiek en repressie

In het voetspoor van Kozakken, avonturiers en kolonisten breidde tsaristisch Rusland zich vanaf de 16e eeuw onstuitbaar uit naar het Oosten. Hierdoor kreeg het etnische Mongools-Tibetaanse boeddhisten uit Boerjatië en later uit Tannoe-Toeva als onderdanen binnen zijn grenzen. De Russisch-orthodoxe kerk ondernam pogingen om ze te kerstenen, maar over het algemeen waren de tsaristische autoriteiten tolerant ten opzichte van boeddhisten. In de concurrentiestrijd met het Japans Keizerrijk en het Britse Rijk had Rusland om geopolitieke redenen belang bij goede relaties met Mongolië en Tibet.

Na 1917 werden lama’s systematisch vervolgd, vermoord of verbannen als ‘Japanse spionnen’. Landerijen van boeddhistische kloosters (datsanen) werden onteigend, de kloosters zelf werden geplunderd, vernield of met de grond gelijk gemaakt. In de jaren dertig waren boeddhisten de meest vervolgde groep in de Sovjet-Unie. In 1941 verklaarde Stalin dat het boeddhisme er was uitgeroeid. Na de Tweede Wereldoorlog werd de houding van de Sovjetstaat milder ten opzichte van boeddhisten.

Begin 1944 zijn alle Kalmukkiërs die niet in het Rode Leger vochten, gedwongen verhuisd naar Centraal-Azië en Siberië. Ze werden beschuldigd van ‘collaboratie met de Duitsers’. Ongeveer de helft van de 98.000 gedeporteerde Kalmukkiërs was overleden toen ze in 1957 mochten terugkeren. Bij terugkeer ontdekten ze dat hun geboorteland bevolkt werd door Russen en Oekraïners, waarvan velen bleven.

Boeddhistisch Sint-Petersburg

Sint-Petersburg (in de Sovjettijd Leningrad geheten) is een boeddhistisch cultureel en wetenschappelijk centrum van wereldfaam. Het boeddhistische onderzoek aan de Universiteit straalde af op de stad Sint-Petersburg. Eind 19e eeuw was het al een de belangrijkste studiecentra. Sinds de eerste helft van de 19e eeuw werden er boeddhistische canonieke teksten vertaald en bestudeerd. Aanvankelijk werd alleen het Tibetaans-Mongoolse boeddhisme bestudeerd, later volgden ook andere levende boeddhistische tradities.

De oriëntalisten Fjodor Sjtsjerbatskoj en Sergei Oldenburg genoten groot aanzien. Zij stichtten in 1897 de Bibliotheca Buddhica. In 30 delen van deze serie verschenen tot 1937 de belangrijkste boeddhistische teksten in Sanskriet, Tibetaans en Oeigoer over boeddhistische filosofie, logica en dergelijke.

In 1915 werd de beroemde Datsan Goenzetsjonej ingewijd, ondanks het verzet van de Russisch-orthodoxe kerk tegen de bouw. Tsaristisch Rusland wilde de banden met de boeddhistische regeringen in Mongolië en in Tibet versterken.

In de Stalinistische tijd werden de universiteiten gezuiverd, waarbij de Universiteit van Sint-Petersburg niet werd ontzien.

De opleving van de boeddhistische studies in de jaren 1960 duurde tien jaar, gevolgd door een periode van staatsrepressie. Sommige wetenschappers kregen een beroepsverbod, anderen verlieten het land. Eind jaren 1980, begin jaren 1990 volgde een heropleving en met het einde van de Sovjettijd brak een volgende periode van bloei door.

Wederopstanding Mongools-Tibetaans boeddhisme

Begin jaren 1990 is de staatscontrole op het boeddhisme opgeheven. Het Mongools-Tibetaans boeddhisme leefde op. In Boerjatië, Kraj Transbaikal, Tannoe-Toeva en Kalmukkië zijn de vernielde datsanen herbouwd en vele nieuwe erbij gekomen. Boeddhistische organisaties als het Diamantweg-boeddhisme van Ole Nydal, de Kwan Um school of Zen en Soka Gakkai verspreidden zich over het Gemenebest. In iedere grote stad (zo’n 200) is er wel een boeddhistisch centrum. In Moskou zijn het er rond de twintig, allemaal behorend tot verschillende richtingen en scholen.

Over het aantal boeddhisten lopen de schattingen uiteen. Eén schatting is 1,5 procent van de bevolking. Traditioneel behoorden Russische boeddhisten tot Gelug, maar nu heeft Karma Kagyü (het Diamantweg-boeddhisme) de grootste aanhang.

Kraak noch smaak

In haar reportage Comrade Buddha (2012) haalt journaliste Olga Andreyeva uit naar het westerse boeddhisme. Volgens de journaliste, wier artikel ik hier vrij interpreteer, is het grote obstakel voor het boeddhisme in Rusland dat veel Russen het niet overgedragen krijgen van etnische boeddhistische leraren, maar uit de handen van Europese leraren. Hun westerse importboeddhisme heeft kraak noch smaak, is steriel en ruikt naar allesreiniger. Het is een zoveelste bijproduct van globalisering en een toegangsbewijs tot de grote Europese wereld, betoogt ze. Neen, het ‘eigen’, ruige en verheffende Mongools-Tibetaans boeddhisme is je ware. Het is vriendelijk ten opzicht van alle geloven, onzelfzuchtig, praktisch, anti-dogmatisch en anti-totalitair: een prachtig alternatief voor nationale trots!

Siberia – Burytian Buddhists – Russia

Bekijk: “Siberia – Burytian Buddhists – Russia” op YouTube