Wat is de waarde van liefde, mededogen, geduld, verdraagzaamheid en vergeving wanneer deze niet zijn verankerd in de concreetheid van de dharma maar in een sociaal-wenselijke abstractie als ‘universele religie’?
Het bezoek van de Dalai Lama aan Nederland is weer voorbij. Dit bezoek, schrijft het Boeddhistisch Dagblad op zondag 11 mei, “staat in het teken van mededogen en het ontwikkelen van ethisch besef en handelen in een seculiere wereld.” Ik heb het van een afstand gevolgd.
Het genoemde artikel vervolgt met een citaat van de Dalai Lama: “Alle grote wereldreligies benadrukken liefde, mededogen, geduld, verdraagzaamheid en vergeving en bevorderen innerlijke waarden. Maar in de wereld van vandaag is ethiek gegrond op religie niet langer afdoende. Daarom raak ik er steeds meer van overtuigd dat het tijd is om een nieuwe manier van denken te vinden over spiritualiteit en ethiek, die verder reikt dan religie alleen.”
Moderniseren
Ter gelegenheid van het bezoek van de Dalai Lama aan Nederland plaatst het Boeddhistisch Dagblad opnieuw een recensie van zijn vorig jaar in vertaling verschenen boek Vrij van religie. “Een pleidooi voor vrede, compassie en welzijn. Zeer geschikt voor artsen, hulpverleners, onderwijspersoneel en milieuactivisten. Liefde en compassie kan gezien worden als een Universele Religie. Een boek voor mensen die de handen uit de mouwen willen steken,” zo wordt de boekbespreking aangekondigd.
Voor € 8,99 download ik deze Nederlandse editie uit de iTunes store van Apple. Wanneer ik het uit heb, herlees ik een boek dat ik eerder op deze plaats noemde, The Making of Buddhist Modernism door de historicus David McMahan (2008).
The Making of Buddhist Modernism is een confronterend boek dat schreeuwt om vertaling in het Nederlands. Het analyseert ragfijn hoe het boeddhisme vanaf de achttiende eeuw is aangepast aan de smaak van een westers publiek, vaak overigens door Aziatische hervormers die de boeddhistische tradities die ze kenden, wilden moderniseren. Door de wederzijdse beïnvloeding van Oost en West is in veel gevallen de mogelijkheid komen te vervallen om Aziatisch boeddhisme als maatstaf van oorspronkelijkheid te hanteren. Het proces van modernisering heeft zo ongeveer alle boeddhisme hybride gemaakt.
Geloofssystemen
Ook de veertiende Dalai Lama figureert regelmatig in het boek van McMahan als een Aziatische hervormer. Hij versnijdt de traditie en biedt deze op maat aan in het Westen. Hij zoekt aansluiting bij de denkbeweging die universele waarden benadrukt en toont zich geïnteresseerd in een combinatie van boeddhisme met wetenschappelijk rationalisme. McMahan maakt op grond van een studie van de bronnen een reconstructie van de receptie van het boeddhisme in het Westen. Hij onthoudt zich van een oordeel over de vraag in hoeverre de dharma verwatert. Dat is een vraag voor boeddhisten zelf.
Juist daarom lees ik Vrij van religie met een bijzondere belangstelling. Wat betoogt de Dalai Lama hier precies? Ik citeer opnieuw het Boeddhistisch Dagblad: “Hij signaleert dat religie niet meer gewaardeerd wordt in deze tijd en dat door de toenemende globalisering en de multiculturele samenlevingen we meer van elkaar onderling afhankelijk zijn geworden. Met zoveel traditionele, op zichzelf gerichte geloofssystemen zal een religie-gebaseerde benadering van ethiek nooit universeel kunnen worden.”
Kleingeestigheid
Bedoelt de Dalai Lama nu dat je in een sangha met elkaar verbinden om de dharma te volgen, een vorm is van een traditioneel, op zichzelf gericht geloofssysteem, een religie-gebaseerde benadering waardoor ethiek nooit universeel zal kunnen worden? Op grond van eerdere boeken van zijn hand heb ik moeite dit te geloven, maar als je Vrij van religie los leest, is hij hierover verre van duidelijk.
Het verschil tussen seculier en religieus wordt hierin door hem geponeerd, maar niet onderbouwd. Hij wil zich niet afzetten tegen religie als zodanig, zegt hij, maar tegen de kleingeestigheid ervan. Er zijn goede voorbeelden te geven van kleingeestig boeddhisme, maar ook van boeddhisten die met elkaar in sangha’s beoefenen zonder dat ik dit een op zichzelf gericht geloofssysteem zou durven noemen.
Dit laat de deur wagenwijd open voor een andere belangrijke vraag: wat is de waarde van liefde, mededogen, geduld, verdraagzaamheid en vergeving wanneer deze niet zijn verankerd in de concreetheid van de dharma maar in een sociaal-wenselijke abstractie als ‘universele religie’? Waarom biedt de Dalai Lama in het tweede deel van Vrij van religie mindfulness aan als een vorm van zelfhulp en niet in de context van Boeddha, Dharma en Sangha?
Je kunt, zoals de Dalai Lama doet, de mensheid willen helpen met het aanreiken van innerlijke waarden om een dam op te werpen tegen de vernietigingsdrang van het materialisme. Maar een beroep op universele waarden en zelfhulp als methode kan zijn doel voorbijschieten en individualisme juist versterken, waarschuwt McMahan mijns inziens terecht in The Making of Buddhist Modernism.
Verborgen gehechtheden
Wanneer ik in het Boeddhistisch Dagblad dan lees dat de Dalai Lama in Nederland aan duizenden volgelingen in Ahoy een dharmales heeft gegeven, raak ik de draad even kwijt. Niet dharma? Wel dharma? Heeft de Dalai Lama een gesegmenteerd doelgroepenbeleid, een boodschap voor het algemene publiek en een voor de trouwe achterban?
Wat zich hier opdringt is een vraag naar de betekenis van dharma en traditie. Soms enigszins tot mijn verbazing ontdek ik bij mijzelf de neiging om juist in de traditie op zoek te gaan naar voeding voor de kiemen van bevrijding. Zeker wanneer ik The Making of Buddhist Modernism herlees en me bewust word van de verborgen gehechtheden van eigentijds wensdenken, dan ga ik snel te rade bij Dogen en Bassui, bij de Pali Canon en de mahayanasutra’s, en probeer ik me daardoor vervreemd te laten raken van het eigene. Je kunt traditie ook zo benaderbaar maken dat je niet verzeild raakt in een op zichzelf gericht geloofssysteem.
De Dalai Lama, die zichzelf in Vrij van religie omschrijft als een Tibetaanse mahayanaboeddhist, is ook vertrouwd met deze bronnen. Voor een deel heeft hij onberispelijke boeddhistische credentials en voor een deel vertegenwoordigt hij naar mijn smaak een te sterk verdund boeddhisme dat de zaak van de dharma in het Westen geen goed doet. Door zijn levensverhaal kun je invoelen waar zijn prijzenswaardige inzet voor wederzijds begrip en gerechtigheid door is ingegeven. Maar ik zou liever zien dat hij de dharma in al zijn uitingen vooropstelt.
Missionaire drang
De hele geschiedenis van het boeddhisme is een hinkstapsprong waarbij regelmatig een achterwaartse beweging wordt gemaakt om het dharmagehalte van bestaande tradities te herijken. De gefaseerde receptie van de dharma in China in de eeuwen na het begin van onze jaartelling laat zien hoe lang het incubatieproces kan duren en hoe grillig dit kan verlopen.
We leven nu in een periode waarin boeddhisme mede dankzij de Dalai Lama en zijn tijdgenoten in het Westen uitwaaiert. Er ontstaat welkome vernieuwing, maar er worden ook concessies gedaan aan de dharma. Laten we onze beoefening niet klakkeloos overnemen van onze leraren, maar de leer en onszelf steeds kritisch toetsen aan de traditie.
Zolang je de dharma leeft en uitdraagt zonder je op te sluiten in een op zichzelf gericht geloofssysteem, heeft het boeddhisme de wereld wat te zeggen over de mogelijkheid van bevrijding. Boeddhisten gaan door voor de eerste missionarissen in de geschiedenis. Waarom niet iets meer missionaire drang in onze eigen tijd? Ik zou in dit opzicht in ieder geval van een hiervoor goed gepositioneerde boeddhist als de Dalai Lama meer verwachten.
Katinka Hesselink zegt
Ik zie de Dalai Lama inderdaad als een leraar met een ‘doelgroepenbeleid’, zoals je hierboven suggereert. Dat past heel goed in de bodhisattva benadering.
In zijn (voor een Boeddhistisch publiek bedoelde) ochtendlezing was hij heel duidelijk over de waarde, voor hemzelf, van het herlezen van de Indiase “Nalanda Meesters” – dus de Dalai Lama is niet anti-traditie in de zin dat hij die helemaal los laat. Wel bezuinigde hij op rituelen (die hij sinds zijn 24e maar vervelend vindt) – wat voor een Nederlands publiek heel begrijpelijk is. Omdat de tijd kort was, heeft hij nauwelijks tijd besteedt aan de traditionele tekst die het onderwerp van die lezing was – maar de meeste mensen kregen het mee naar huis en dat is toch een manier om de traditie over te dragen (overigens op initiatief van de organisatie, niet van de Dalai Lama zelf).
Wat ik om mij heen, in een behoorlijk (in Westerse zin) traditionele sangha, is dat bijna iedereen worstelt met zowel de beperkingen van onze eigen westerse cultuur als met de verwachtingen die de Boeddhistische traditie oproept. Met andere woorden: op zoek naar een integratie van Boeddhisme in ons dagelijks leven is het voor de meeste mensen zowel nuttig om naar de traditie te kijken, als om gebruik te maken van wat leraren gedaan hebben om Boeddhisme in hun westers leven te integreren.
Het is niet het een of het ander – het is allebei. En dat is een bijzonder spannende zoektocht.
Het is overigens moeilijk om iemand als de Dalai Lama te zien als een verdunner. Ja, zijn recente boek verdunt het Boeddhisme, maar in zijn lessen aan de Gelugpa monniken van zijn traditie gaat hij wel degelijk de diepte in. Over een paar maanden in Duitsland is er ook meer tijd voor verdieping (een dag voor het algemene publiek, drie dagen met een specifiek Boeddhistische inhoud).
Net als Thich Nhat Hanh schrijft hij twee soorten boeken: boeken voor een algemeen publiek (verdunnend en sterk moderniserend) en boeken voor een Boeddhistisch publiek (vaak erg moeilijk). Op dezelfde manier geeft hij wereldwijd twee soorten lessen: specifiek boeddhistische lessen en algemeen toegankelijke lessen.
Ik ging niet naar deze lessen met de verwachting dat er diep op de drie hoofdzaken van het pad in zou worden gegaan. Dat kan namelijk niet in de tijd die er voor stond. Hij heeft het goed gedaan, binnen de mogelijkheden van de omstandigheden.
Jules Prast zegt
In de geest van en-en zou ik de Dalai Lama graag een omkering van zijn doelgroepenbenadering toewensen: de dharma toegankelijk maken voor een algemeen publiek en algemene religieuze waarden voorhouden aan zijn volgelingen. Als hij en andere leraren dat zouden doen, dan zouden zij een voorbeeldfunctie vervullen voor mensen die worstelen met de integratie van de dharma in hun persoonlijke en maatschappelijke leven en voorwaarden scheppen waaronder boeddhisme niet tot een gesloten geloofssysteem kan verworden.
Katinka Hesselink zegt
Voor zover dat kan, doet de Dalai Lama dat ook. Hij legt zijn Gelugpa monniken uit wat hij van de neurologische wetenschappers met wie hij in dialoog gaat begrepen heeft, bijv. Dat hij die dialoog aan gaat op een manier die westerse wetenschappers waarderen, geeft aan hoe knap hij is in het maken van de cultuursprong. Mijn leraar, geshe Sonam Gyaltsen, heeft wel eens over de lessen van de Dalai Lama over neurologie e.d. verteld. Daarnaast zat de zaal zat zondag vol met Nederlandse Tibetaans Boeddhisten – die dus allemaal zijn boodschap van tolerantie mee kregen.
Maar uiteindelijk kan de Dalai Lama niet zorgen dat traditioneel opgeleide geshes (leraren) de cultuurslag maken die voor ons nodig is. Dat kunnen we alleen zelf doen. Het is niet voor niets dat ik voortdurend, tegen iedereen die het wil horen, benadruk dat we zowel traditionele leraren nodig hebben als Westerse (vaak leke-) leraren. Die laatste hebben we nodig omdat die het Tibetaans Boeddhisme in hun leven geïntegreerd hebben, voor zover ze dat kunnen.
Ik weet niet of ik dat al eens op dit forum gedaan heb – bij deze.
Uiteindelijk blijft het, ook aan de kant van De Dalai Lama, gewoon mensenwerk. En wie niets met de Dalai Lama of het Tibetaans Boeddhisme heeft, moet er vooral bij weg blijven. En de Dalai Lama zal de eerste zijn om dat te bevestigen en zelfs voortdurend te herhalen. Een Boeddhistische lerares van mij vertelde vol verbijstering dat hij tegen een zaal vol Westerse Boeddhisten gezegd had dat ze vooral Christen moesten blijven. Dat kon in haar geval natuurlijk niet, en het is voor de meeste van ons onmogelijk, maar het is wel reëel: de cultuurschok is groot. Voor veel mensen is het beter als ze bij hun school blijven. Maar ja, het Christendom is voor de meeste van ons net zo hard verouderd en net zo min voorbereid op de moderniteit. Ga je dan klagen bij de Paus?
We leven in Samsara en zullen hier zelf onze verantwoordelijkheid moeten nemen. Verwachten dat de Dalai Lama in zijn eentje alles oplost is onzinnig. Hoe populair hij ook is.
nic zegt
Wat mij betreft heb je een goed punt tav het Christendom.
Nic zegt
In ” The four noble truths” stelt de dalai lama op pagina een al dat de meeste wereld religies de potentie hebben om goede mensen voort te brengen.
Hij schrijft zelfs dat het beter is je eigen traditionele religie te blijven volgen omdat een overstap naar het Boeddhisme tot emotionele en intellectuele problemen kan leiden.
Zie hier dat het met het missionaire karakter van het Boeddhisme wel meevalt zeker voor de Dalai Lama.
Met vriendelijke groet,
Nic.
Jules Prast zegt
Helaas, zou ik zeggen. Mijns inziens miskent het boeddhisme zijn eigen potentieel door de intentie alle levende wezens te bevrijden, niet wat letterlijker te nemen. Dit is deels een gevolg van de receptie in een westerse cultuur waarin relativisme en individualisme hoogtij vieren en deels van de historische omstandigheid dat iedere traditie hier maar een min of meer gelijkwaardige stem in het openbare kapittel vertegenwoordigt tussen vele andere. Wat mij betreft zouden we in het zicht van de manifeste omvang van andermans lijden wat minder weifelend mogen handelen zolang we de balans met de verdraagzaamheid maar bewaken en geen leden ronselen op een sekte-achtige manier. Omdat de toekomst open ligt, kunnen we hier zelf keuzes over maken. Het zou helpen wanneer onze voorlieden in dit opzicht een voorbeeldrol vervullen (zie mijn antwoord aan Katinka).
herma zegt
De wereld verbeteren, begin bij jezelf is het gezegde.
kristof zegt
Ik vind de bedenkingen van Jules grotendeels juist. Bovendien is hij moedig ( om ook eens beetje kritisch te zijn, ook tov. iemand als de Dalai Lama ). Hij bewijst hier ook een onafhankelijke denker te zijn, die niet bang is om zijn nek uit te steken. Niet om negatief te doen, maar om de Dharma van dienst te zijn.
Sadhu Jules !
Henk Molenaar zegt
Een mooi artikel en heel goed dat er discussie over dit onderwerp is. Ik zelf huiver bij de oproep tot missie (of zending) gedrag. Dit staat volgens mij tegenover het principe dat spiritualiteit alleen over mezelf gaat en dat de historische Boeddha nimmer missie gedrag heeft uitgedragen. We zien ook in Sri Lanka hoe snel dat mis kan gaan. Boeddhisme staat historisch gezien voor mij dan ook voor terugtrekken uit het wereldse i.p.v. het wereldse proberen te overtuigen. Dan maar liever boeddhisme op een zoldertje achter op drie hoog, wat is daar mis mee?
Ujukarin zegt
Het is je eigen keuze Henk, maar je moffelt wel wat feiten onder tafel. De Boeddha moedigde nadrukkelijk missiegedrag aan in de zin van zijn monniken (en later nonnen) alle windstreken op te sturen, steeds in groepjes van minimaal twee, en ‘de mensen te dienen’ met het verspreiden van Dharma. Bajuhan Hitaj, voor het welzijn van allen. Steeds ten koste van de zienswijzen die de mensen er toen op nahielden, of dat nu klassiek Brahmanisme was (voorloper van Hindoeïsme) of Jainisme of wat er maar was. En was bepaald niet te beroerd om in publiek debat te gaan met andersdenkenden, de soetra’s staan er vol van. Ook het latere Mahayana bouwt dit uit met de gedachte om primair de medemens te dienen als ‘bodhisattva’, eigen verlichting is daaraan keihard gekoppeld.
Natuurlijk is dit wat anders dan missiewerk in de zin van aktief anderen benaderen en proberen te overtuigen. Je probeert gewoon net als die monniken 2500 jaar terug alleen te vertellen als mensen er om vragen, maar je moet wél je vestigen in de buurt van die mensen en duidelijk wat aanbieden en niet alleen maar je terugtrekken op je kussentje, vluchtend voor het wereldse. De kunst van de Dharma is het wereldse leven te transformeren (op basis van eigen ontwikkeling, daarvoor is terugtrekken/retraite soms weer gewenst)!
With folded palms,
Eckart Dissen zegt
In het aardige artikel van Jules staan enkele veronderstellingen en aannames, waarop ik graag reageer.
Ten eerste is er volgens mij helemaal geen sprake van een doelgroepen beleid, dat veronderstelt namelijk een doelbewuste planning en dosering van wat de Dalai Lama te zeggen heeft en aan wie. Het Ahoy programma bestond uit een eenvoudige openbare lezing, voor een ieder die belangstelling heeft voor boeddhisme in het algemeen, het Tibetaans boeddhisme, of gewoon voor de visie en inzichten van de Dalai Lama zelf. Er is helemaal geen sprake van volgelingen, misschien wel van soms enigszins erg aanhankelijke sympathisanten.
Dat kan mede ingegeven zijn door betrokkenheid op Tibet en de Chinese bezetting, die toch niemand is ontgaan.
Het ochtendprogramma werd wel een les genoemd, of teachings, en is wat beter te begrijpen voor mensen die enigszins ingevoerd zijn in- of bekend zijn met boeddhisme in het algemeen en Tibetaans boeddhisme in het bijzonder.
De Dalai Lama gaf een gedegen toelichting op uitgangspunten van- en inzichten in het Tibetaans boeddhisme, maar het verschuil tussen ochtend en middag zat naar mijn mening slechts in de diepgang en uitleg daarvan.
Ook in de ochtend heb ik geen volgeling kunnen ontdekken,
maar wel allerlei mensen die op geheel verschillende wijze
met grote belangstelling hebben geluisterd naar wat de Dalai Lama te vertellen heeft, op een voor westerlingen begrijpelijke wijze.
Zijn pleidooi voor vrede en tolerantie in deze wereld is daarbij een boodschap die niet genoeg uitgedragen kan worden.
nic zegt
Moedig ? Kritisch ? Nek uitsteken ?
Ik denk dat Jules gewoon schrijft wat hij vind en en anderen hun reakties geven ter verdieping.
Dat Jules stukjes schrijft is een verdienste.
nic zegt
(Reaktie op Kristof)
Nic zegt
Wie weet hoe ver de dharma zich uitstrekt ?
Vervolmaakt de Dalai Lama zijn weg niet door een universele religie te willen stichten ?
Jules Prast zegt
Natuurlijk zijn er gemeenschappelijke trekken tussen verschillende religies maar de ironie is dat juist nu boeddhisme het in het Westen wortel begint te schieten, dit vaak op een niet-sectarische manier zijn universele verbindingskracht aan de dag legt. Er zijn velen die in (westers) boeddhisme geen religie zien maar het liever verstaan in termen van, bijvoorbeeld, spiritualiteit of een onderwijssysteem.
De vraag die wat mij betreft aan de orde is, is of de boeddhistische weg van de leegte die uitmondt in compassie, er iets toe doet. De manier waarop andere, niet-boeddhistische stromingen compassie onderbouwen, en de maatschappelijke gevolgen daarvan, maakt een groot verschil.
Gemeenschappelijke waarden als compassie en verdraagzaamheid benadrukken heeft zeker zin in onze wereld waarbinnen mensen, ook boeddhisten, zich soms kleingeestig gedragen wanneer juist openheid wordt verlangd.
Een ‘universele religie’ zonder deugdelijke pijlers hangt volgens mij echter maar te zweven in de lucht. Bovendien begrijp ik de logica niet van een ‘universele religie’ voor mensen die je, in de analyse van de Dalai Lama, met ‘religie’ niet bereikt.
Nic zegt
Ik heb helaas het boek nog niet gelezen want hoe rijmt inderdaad een universele religie met de titel ‘vrij van religie’ ?
Je artikel zorgt voor de nodige reakties.
Top !
Stefanie zegt
Bedankt voor dit artikel en de reacties. Ik heb het ochtendprogramma mogen bijwonen en vond het helder. Afgezien van het ceremoniële gedeelte wat erbij hoort (en wat ik ook mooi vind), heeft de Dalai Lama het begrijpelijk gemaakt voor iedereen volgens mij. Verteld hoe de dingen zijn en dat is dharma als ik het goed heb. Hij heeft op een frisse manier laten zien dat boeddhisme wat te bieden heeft en dat we ons niet perse aangetrokken hoeven te voelen tot allerlij Aziatische traditities zoals zang en dans om dharma te kunnen beoefenen.
Geluk trekt aan, daarom zat Ahoy ook volgens mij.
Fijne dag allemaal!!
Edel Maex zegt
Als je in China iemand op straat zou vragen tot welke religie hij behoort, dan is er een grote kans dat hij de vraag niet eens begrijpt. Behoren tot een religie is een idee dat is Azië pas ingevoerd is door contact met het Westen.
Het boeddhistisch proselitisme is er dus nooit op gericht geweest om mensen tot een andere religie te bekeren. Het heeft wel steeds, net als de Dalai Lama nu, liefde, mededogen, geduld, verdraagzaamheid en vergeving uitgedragen.
Is dat dat een verdunning? Integendeel, liefde, mededogen, geduld, verdraagzaamheid en vergeving kijken mij eerder de onversneden kern. En gelukkig beseft de Dalai Lama in deze geglobaliseerde wereld, dat het boeddhisme daar niet het monopolie op heeft.
Jules Prast zegt
Boeddhisme heeft zeker geen monopolie maar vertegenwoordigt wel een weg die ertoe doet. Zie mijn antwoord aan Nic.
Jules Prast zegt
Op mijn blogsite Boeddhaweg.nl heeft Rob Hogendoorn de volgende reactie geplaatst die ik in zijn geheel vermeld vanwege de relevantie voor de discussie hier:
Joop Ha Hoek zegt
Bianca Visser, redacteur van het Boeddhistisch Dagblad, was zondag bij de teaching van de Dalai Lama in Rotterdam Ahoy. Zij vatte zijn uitgesproken tekst als volgt samen: ‘Wat gaf de dalai lama vandaag zijn gehoor mee?‘
Misschien handig om dat vast te houden als het over de standpunten en meningen gaat die de Dalai Lama verkondigt.
Jules Prast zegt
In zijn boek legt de Dalai Lama andere accenten dan in zijn dharmales. Maar ik ben blij te lezen wat hij in zijn les heeft gezegd.
Nic zegt
Eerst artikel van Rob Hogendoorn is zeker een must-read als achtergrond informatie tav de Dalai Lama.
Verhelderend.
Joop Ha Hoek zegt
‘Tegenover westerlingen beperkt de dalai lama zich steeds meer tot gemeenplaatsen over het belang van vriendelijkheid, mededogen, ethiek enzovoorts’ Zo wordt in een reactie gezegd. Sinds wanneer zijn deze pijlers van het boeddhisme gemeenplaatsen?
Ujukarin zegt
Mee eens Joop. De stukken van Rob mogen soms vanuit boeddhologisch-wetenschappelijke optiek enige waarde hebben, je hebt er weinig tot niets aan als het om begrijpen van Dharma gaat. Dit komt door zijn uitermate gekleurde bril die alles wat m.i. écht de kern van boeddhisme is qua transformeren van je leven, ervaren van meditatie, ethische spraak als onbewezen en irrelevant onder tafel schoffelt. Sterker nog, de gekleurde bril leidt tot allerlei relatief insinuerend-negatief taalgebruik zoals “Zijn eigen boeddhisme is een gesloten systeem. ” en “retoriek van de dalai lama in het Westen”. Alsof het Boeddhisme eerst de ‘objectief-wetenschappelijke’ bril van een boeddholoog nodig zou hebben om in het moderne leven toepasbaar te zijn. Anyway, ik laat het verder aan de lezertjes over of ze er wel of niet wat mee doen maar voor mij staat het mijlenver van Dharma af. Ehipassiko, gewoon zelf beoefenen en dán zien of je wat kunt met de uitspraken van pakweg de Dalai Lama…
With folded palms,
Jules Prast zegt
Ik stel voor ons op deze plaats te concentreren op de inhoud. Rob schrijft over meer dan ‘gemeenplaatsen’, bijv. over de tegenstelling modern-orthodox bij de Dalai Lama, over het begrippenapparaat dat hij hanteert en over het auteurschap van Vrij van religie. Ik vind dat invalshoeken die kunnen bijdragen aan de kwaliteit van de discussie hier. Als ik het wel heb doet Rob wetenschappelijk onderzoek naar deze materie en draagt hij bij aan internationale congressen over boeddhisme. Laten we gewoon luisteren naar wat hij te zeggen heeft en dat op zijn waarde afwegen.
Eric Stols zegt
Ik heb zojuist onder enige huishoudelijk werk nog even de Dalai Lama’s lezing
nageluisterd/bekeken.
Eigenlijk heeft Prast ditmaal volkomen gelijk; e.e.a. is flinterdun.
Het blijft een leuk theaterstuk,- dat wel natuurlijk.
En verder; – misschien op enkele vragen enige boeddhistische antwoorden,
– enige inhoudelijkheid.
Maar dat zijn voor de bekenden de immer stereotype antwoorden.
T.a.v. de Shugden affaire is het enige wat hij zegt dat hij de aanbidding
van een “evil spirit” verbiedt en dat de Shugden aanhangers maar de 4 eeuwen geschiedenis moeten bestuderen om e.e.a. beter te kunnen begrijpen.
Voor de rest is het enige wat hij actueel nieuw zegt;
– de categorisering van de bedreigende globale problemen.
1) Milieu; global warming
2) economische crisis
3) corruptie/ inkomensongelijkheid.
En dan;
De onderbouwing waarom en hoe ethiek beyond religion zou moeten plaats
vinden, gevestigd zou kunnen worden- en vooral hoe als e.e.a. door educatie zou
moeten plaatsvinden, – het blijft schrijnend ontbrekend.
Dit des te meer daar hij bij een van de slotvragen de daarnaar vragen
stellende dame eigenlijk met een beschamend kluitje het riet in stuurt.
Want hij zegt;
“Ga maar naar India, daar kan je het zien..”.
Afgezien dat het antwoord niet klopt, immers daar is de staat natuurlijk een
niet religieuze koepel, – maar daaronder gaan juist de vele Indiase religies schuil die allen op hun eigen wijze hun ethiek disciplineren.
Er is dus in India nauwelijks sprake van ethiek op seculiere basis?
Derhalve is de wijze waarop hij de dame “beantwoord” dus gewoon bedenkelijk’.
Het is bedenkelijk als hij verkondigt dat ze het maar gewoon in haar eigen
leven moet uitproberen.
Dat zijn geen fatsoenlijke antwoorden, zeker niet als deze juist de kern van
zijn betoog raken, -immers ethics/moral beyond religion;
dan getuigd de wijze waarop hij de dame afkapt en het inhoudelijk gebrek gewoon van botheid.
Over fatsoen gesproken?
Immers; beweren dat je morele principes in het onderwijs zou moeten
disciplineren, dat is niets nieuws, dat lijkt mij een open deur.
De stelling dat onderwijs nu meer geleid word door materiele belangen dan
morele principes; idem dito.
Afgezien dat ik mij afvraag of dat nu een antwoord moet zijn (ik geloof daar minder in), hoe ziet de Dalai Lama dat dan?
De roe en de lijfstraffen terug? De leraar als disciplinerende autoriteit?
Kinderen, -net als hij-, op twee jarige leeftijd bij de ouders weg en gedrild
laten worden in een strak scholastisch educatief disciplinerend systeem?
Kortom; welke pedagogiek staat de Dalai Lama dan voor?
Zoals nu gebracht lijkt het een al te gemakkelijk marketing concept,
– iets letterlijk voor de Bühne…
Een poging om het seculiere westerse publiek al te gemakkelijk te willen
bereiken?
En natuurlijk heb ik zijn boek hierover nog niet kunnen lezen,maar als de nadere uitleg ex cathedra reeds zo bruuskerend en zonder ook maar enige indicatie plaatsvindt??
Maar ik heb begrepen dat hij in zijn boek in zijn seculiere benadering weer allerlei meditaties vervat;
Tsja,- seculier of religieus-, dat wordt dan een marketing taalspel, net naar gelang je aan het begrip invulling wenst te geven?
Immers, als je de facto iets seculier noemt om de weerstand tegen religie te willen omzeilen maar de facto weer allerlei meditatie oefeningen vanuit de religieuze context wens te bedrijven?
Het was/is ook het succes van mindfulness, wellicht wil de Dalai Lama daar verder op preluderen?
Gemakkelijk al te gemakkelijk?
Seculier willen zijn? Dat zou dan ook moeten gelden voor de hiërarchische en dogmatische Oosterse benadering. Waarbij vele Boeddhistische leraren vinden dat hun leerlingen zich veelal maar al te dociel in moeten willen scharen?
Overigens vind ik dat ethiek weldegelijk in religie gefundeerd zou moeten worden,
niet alleen m.b.v. voorschriften van buiten af, maar bovenal door innerlijke ervaring van binnenuit.
Een innerlijke ervaring die meditatie zou moeten bewerkstellingen.
Zodat het religie inde juist zin van het woord wordt religaere= verbinding.
Maar dat vergt een ander betoog, vrees ik.
En als het dan toch seculier moet , een idee hoe heb ik wel, misschien een richting waarnaar de Dalai Lama
denkt, – zie Henk Oosterlings Project in de probleem wijken in R’dam
zuid…maar daar is hij al lang mee bezig,
daar heeft hij de Dalai Lama niet (meer) voor nodig…
Daar geeft hij allang praktische invulling aan.
Henk Oosterling van Rotterdam Vakmanstad: ‘Niet chillen maar eco-sociaal skillen’
Eric M Stols.
Katinka Hesselink zegt
Tja – ik weet niet of dit de plek is om Shugden uit te leggen. Misschien is het genoeg om te constateren dat de Dalai Lama een spiritueel leider is – en geen dictator. Maar hij heeft wel het recht zijn leerlingen af te raden om sektarische geesten te aanbidden en ze zelfs te adviseren niet naar zijn lessen te gaan als ze er mee door gaan.
Als die voormalige leerlingen vervolgens besluiten dat dit betekent dat ze in hun mensenrechten worden aangetast, betekent dat alleen maar dat ze niet begrijpen wat mensenrechten zijn.
Uiteindelijk is dit een stromingenstrijd binnen de Gelugpa stroming van het Tibetaans Boeddhisme. Jammer, maar als Nederlanders zouden we genoeg moeten weten van dit soort processen om er door van slag te raken.
Meindert Gorter zegt
Katinka:
– Ik denk dat dit juist de aangewezen plek is om de functie van Dorje Shugden en andere dharmabeschermers uit te leggen, zou het graag van je horen!
– Waarom mag hij zich als spiritueel dictator gedragen: zijn gelijken in de leer kan hij niet uitleggen waarom hij dit doet, ze kunnen alleen gehoorzamen. Ik kan me indenken dat je vindt dat de Dalai lama als levende Boeddha boven alle mensen verheven is, maar zou je van een Boeddha verwachten dat hij zich als dictator gedraagt? Hoort dat bij de eigenschappen van een Boeddha? Of zijn de critici geen goede boeddhisten omdat zij niet willen toegeven aan morele druk?
– Dit gaat over vrijheid van religie, dat is een van de mensenrechten toch? Of heb ik dat verkeerd begrepen? Het Indiase hooggerechtshof vond het ook een interne strijd en waagde zich niet aan een uitspraak, dus je bevindt je in goed gezelschap met deze mening. Toch is het raar dat je voor vrijheid van religie niet bij de Dalai lama’s eigen boeddhisme moet zijn……en dan heb ik het niet alleen over de veertiende!
Robert Keurntjes zegt
Meindert, je richt je met je reactie tot Katinka, maar ik voel me toch vrij om te reageren.
Dat doe ik omdat het mij aan het hart gaat dat mensen die een spiritueel pad willen bewandelen in een dergelijke strijd betrokken worden. Ik leef in de veronderstelling dat mensen hun heil zoeken bij het boeddhisme omdat ze op zoek zijn naar geluk en lijden willen voorkomen. Wanneer je dan in de situatie belandt dat je met een spandoek staat te demonstreren omdat je het idee hebt dat je in je religieuze vrijheid wordt aangetast, dan lijkt me dat het boeddhisme je niet gebracht heeft wat je zoekt.
Ik weet over deze kwestie ook niet meer dan ik er over gelezen heb. Wat me dan vooral opvalt is dat het een eeuwen oude historie heeft, die zeker niet begint met de huidige Dalai Lama die zijn bedenkingen heeft bij de aard en de motivatie van de beoefening, en dat het niet vrij is (of was) van politieke beweegredenen. Ik heb persoonlijk geen enkele behoefte om een standpunt in deze in te nemen, behalve verwondering. Ik verwonder mij erover dat dit bestaat.
Wat ik vooral zie is waar gehechtheid toe kan leiden. Of het nu gehechtheid is aan een spirituele beoefening of een mooie jas, de gedachte dat je het kwijt zou kunnen raken doet pijn.
De enige vraag die mij in deze dan bezig houd is de vraag waarom er spirituele leraren zijn die hun leerlingen meeslepen in een dergelijke kwestie?
Meindert Gorter zegt
Robert Keurntjes:
Er zijn geen leraren die hun leerlingen meeslepen in deze kwestie, het initiatief tot protest komt van de leerling zelf, ook bij mij. Er is geen dwang. Het gaat om de ervaring deel uit te maken van een spirituele overleveringslijn en het beleven van werkelijke hulp op het Boeddhistische Pad. Eenvoudig voorbeeld: Je gooit een vraag in de lucht en het antwoord komt, je inzicht groeit, dat soort dingen, daarin ervaar je een beschermer. Je bouwt een relatie op met een leraar en gaat een band aan, de beschermer hoort daarbij. Je stopt daar niet zomaar mee, dat voelt als verraad. Maar de Dalai lama zegt dat ik hèm verraad als ik mijn beschermer niet afzweer. De dwang tot stoppen komt van de Dalai lama. Ik kan niet loyaal zijn aan zo’n dwingeland, heb helemaal niets met hem, ik heb een band met mijn leraar. Mijn leraar deelt dezelfde overleveringslijn met de Dalai lama, dezelfde leraren spreken door hem tot mij. Boeddha spreekt door de overleveringslijn naar mij. De Dalai lama werpt zich daartussen, pontificaal met al zijn gewicht, stuurt hij monikken de kloosters uit, zijn supporters noemen mij een misdadiger ‘erger als de Chinezen’ tegen Tibet. Een hele spirituele overlevingslijn gaat zo verloren, het boeddhisme verwordt tot Dalai-lama verering, daar heb ik niets mee.
Katinka Hesselink zegt
Als student in het Tibetaans Boeddhisme, specifiek de Gelugpa stroming waar ook de Dalai Lama in ingebed is, wil ik hier aan toevoegen dat naar mijn mening de Dalai Lama twee doelgroepen heeft: Tibetaans Boeddhisten (inclusief bekeerlingen van deze traditie) en niet-boeddhisten in het algemeen. Boeddhisten die niets met het Tibetaans Boeddhisme hebben, vallen buiten de boot.
Het boek ‘beyond religion’ (vrij van religie) gelezen hebbend, kan ik niet anders dan concluderen dat het wel degelijk sterk door het Tibetaans Boeddhisme geïnspireerd is. Ik ga er vanuit dat, zoals de meeste boeken van dit type, gebaseerd is op interviews – waarna een redacteur er mee aan de slag gaat. Nee, hij heeft zeker niet elke zin goed gekeurd (daarvoor lijkt me zijn Engels niet goed genoeg), maar het lijkt me dat het wel degelijk zijn ideeën vertegenwoordigt en ik heb zondag niets gehoord dat me van dat idee af brengt.
Verder wil ik herhalen wat ik in mijn recensie gezegd en wat de Dalai Lama in zijn middaglezing duidelijk zei: het gaat hier niet om seculier in niet-religieuze zin. De Dalai Lama is voor een seculiere ethiek die alle religies insluit, niet een die religie irrelevant maakt. Dat is hij in inspiratie op de Indiase grondwet – die ruimte heeft voor Islam, Hindoeisme, Christendom, Jodendom, Jainisme etc.
Het is altijd makkelijk om het type ruimhartige ethiek dat de Dalai Lama voorstaat af te doen als gemeenplaatsen, maar dat doet hem, voor mijn gevoel, geen recht. In een wereld waarin religieus geweld en onrust op grond van achtergrond nog steeds een grote rol speelt (denk ook aan Wilders recent), is het geen luxe en noch een vanzelfsprekendheid om te herhalen dat je iedereen een plek op deze aarde gunt en dat je op zoek bent naar een gemene deler.
Weliswaar is het vaker gezegd, maar aangezien het nog steeds niet vanzelfsprekend is, moeten goedwillende mensen het blijven proberen.
En ja, uiteraard was het zondag dunnetjes. Als je nauwelijks tijd hebt en een heel gemengd publiek, kan het ook nauwelijks anders.
Jules Prast zegt
Beste allemaal, ik heb veel geleerd van deze discussie. En daar gaat het toch eigenlijk om: niet je gelijk willen halen, maar goed naar elkaar luisteren en je begrip van de situatie verrijken met andermans inbreng. Dank voor al jullie reacties!
ECKART DISSEN zegt
Beste Jules en de anderen,
Met stijgende verbazing heb ik de discussie gevolgd op dit forum. De kritische kanttekeningen overtreffen verre enige waardering voor de visie en boodschap van de Dalai Lama. Helemaal mooi, om een gebrek aan diepgang te melden.
Interessanter zou ik het gevonden hebben, als de luisteraar/bezoeker van de teachings of openbare lezing iets zou hebben geleerd, en wat dat dan is.
Misschien is de uitspraak van de Dalai Lama wel treffend, waarin hij aangeeft dat oordelen, laat staan veroordelen
zeker wel 90 % uit projectie bestaat. Deze eenvoudige les hebben veel schrijvers kennelijk gemist.
Laat ik eindigen met mijn eigen ervaring, zowel bij de teachings als in de persoonlijke ontmoeting en bij de groepsaudiëntie voor Tibetaanse en boeddhistische organisaties.
De essentie daarvan is de inspiratie die ik -altijd- ervaar, en die mij moed en energie geeft om me in te zetten voor vrede, rechtvaardigheid en tolerantie. Daaraan kan iedereen deel hebben.
Jules Prast zegt
Er zijn ook discussiebijdragen die het perspectief van de Dalai Lama vertolken. Bij mij leidt dat althans tot meer begrip voor zijn boodschap. Maar je krijgt in zo’n koor van stemmen nooit alleen wat jij daarin zou willen zien.
Over oordelen is in de reactiekolommen van het BD al vaker gesproken. De intentie om niet te oordelen geldt in een specifieke context. Het moet geen verlammende uitwerking hebben op het beoordelen van situaties. Gautama Boeddha en de Dalai Lama zeggen allebei dat je eigen onderzoek moet plegen. Dit houdt automatisch in dat je moet kunnen oordelen, in gepaste vorm. Maar dit is een aparte discussie die ik hier verder niet wil aanjagen.
nic zegt
Sluit me daar helemaal bij aan !
Arisia zegt
Ik begrijp juist heel goed dat de Dalai Lama mindfulness promoot hier in het westen. Mindfulness is die variant van meditatie die het beste past bij de levenswijze van de westerling en biedt derhalve veel meer perspectief om tot het punt van compassie te komen: waar meditatie toch voor bedoeld is. Daarnaast lijkt het mij niet meer dan logisch dat wanneer een cultuur of traditie met een andere in aanraking komt, beide wederzijds beïnvloed worden. Dat is ook een vorm van evolutie. Waarom zou alles hetzelfde moeten blijven? Juist door aanpassing is een leer/cultuur/traditie in staat om een huidig probleem een passend antwoord te bieden. Ten slotte heeft mindfulness voor mij absoluut niets individualistisch; het is net zo’n samen-zijn als bij iedere andere vorm van meditatie. En daarvoor hoef je niet met anderen te zijn. Uiteindelijk moet je het zelf doen.
Jules Prast zegt
Beste Arisia, ik heb aan het antwoord op je reactie een nieuw artikel gewijd: https://boeddhistischdagblad.nl/30205-de-volheid-van-de-traditie/