Van huisartsenposten tot klinieken en van ambulances tot ziekenhuizen – het Israëlische leger verwoestte in de Gazastrook vrijwel het complete systeem van gezondheidszorg. De strook is zo goed als onleefbaar gemaakt.
De verwoesting van de medische sector is het onderwerp van een nieuwe, uitstekend gemaakte documentaire van Al-Jazeera. Daarin wordt in kort bestek nog eens verteld wat de hele wereld de afgelopen acht maanden in nieuwsuitzendingen heeft kunnen zien: hoe het Israëlische leger de Gazastrook van noord naar zuid verwoestte, de bevolking van 2,3 miljoen Palestijnen verdrijvend naar steeds kleinere, zogenaamd ‘veilige zones’ die in de praktijk nooit veilig bleken.
Massagraven
De documentaire laat zien hoe het Israëlische leger hele woonwijken verwoestte, en de bevolking in eerste instantie haar toevlucht zocht in scholen en ziekenhuizen in de buurt, in de hoop daar veilig te zijn. Dat bleek echter niet het geval.
Doordat Israël de aanvoer van voedsel, water, elektriciteit en medische hulpmiddelen afkneep kampten de ziekenhuizen al snel met tekorten, terwijl ze overstroomd werden met gewonden en vluchtelingen. De beelden van chirurgen die zonder pijnstilling en bij het licht van een zaklantaarn of mobiele telefoon operaties uitvoerden zijn even bizar als hartverscheurend.
Vervolgens werden de ziekenhuizen, net als veel scholen, door het Israëlische leger belegerd en aangevallen. In de documentaire vertelt een functionaris van het ministerie van Volksgezondheid in Gaza hoe hij om half drie ’s nachts werd gebeld door een Israëlische officier. Die gaf hem het bevel alle ziekenhuizen in het noorden van de Gazastrook direct te ontruimen, omdat ze zouden worden aangevallen.
Soms lukte het nog om patiënten bijtijds te evacueren, maar minstens zo vaak lukte dat niet. Duizenden patiënten verloren bij de Israëlische aanvallen het leven, en de meeste ziekenhuizen werden volledig verwoest; een klein aantal verleent nog beperkte diensten. Buiten het vernietigde Al-Shifa-ziekenhuis, het grootste van Gaza, werden naderhand drie massagraven ontdekt, zo laat de documentaire zien.
Onleefbaar
Onder internationaal humanitair recht genieten medische voorzieningen en medisch personeel strikte bescherming. Aanvallen daarop komen al snel neer op oorlogsmisdrijven en misdrijven tegen de menselijkheid, en zijn alleen toegestaan als medische centra voor militaire doeleinden worden gebruikt. Dan moeten daar wel solide bewijzen voor bestaan.
Israël beweert steevast dat Hamas in of onder de ziekenhuizen commandocentra had ingericht, of dat er grote aantallen strijders verbleven. Het heeft daarvoor echter nooit bewijs geleverd. ‘Ik heb nog nooit een strijder of een commandocentrum in een ziekenhuis gezien’, zegt de bekende Noorse arts Mads Gilbert, die geregeld in ziekenhuizen in Gaza werkte en de situatie ter plaatse als geen ander kent, in de documentaire. ‘Ik zou er nooit gewerkt hebben als ze een militaire bestemming hadden.’
Bovendien richtte het Israëlische leger verwoestingen aan die niets met de eventuele aanwezigheid van Hamas-strijders te maken hadden, stelt hij. Zo werd allerlei kostbare apparatuur, zoals MRI-scanners, verwoest.
De grootschalige verwoesting van de medische infrastructuur heeft geen andere reden dan het onleefbaar maken van de Gazastrook, menen betrokkenen en deskundigen in de documentaire. Onder hen de Brits-Palestijnse chirurg Ghassan Abu-Sittah, die onlangs de toegang tot Europese landen, waaronder Nederland, werd ontzegd, en noodgedwongen via een videoverbinding aan een door The Rights Forum georganiseerd debat deelnam. Hij beschouwt het Israëlische offensief als een gerichte poging de Palestijnse bevolking uit Gaza te verdrijven.
Gedode medisch specialisten
Gelijktijdig met de documentaire van Al-Jazeera verscheen een lang artikel van persbureau Reuters, dat de weerslag vormt van een onderzoek naar de dood van tientallen medisch specialisten in Gaza. Onder de meer dan 490 medewerkers in de gezondheidszorg die door Israëlisch geweld omkwamen, waren zeker 55 hooggekwalificeerde specialisten.
Zeven van de 55 werden gedood terwijl ze aan het werk waren in een ziekenhuis, 23 anderen terwijl zij thuis of onderweg waren. Van de 25 overige kon niet met zekerheid worden vastgesteld waar zij op het moment van hun dood waren.
Het aantal van 55 komt neer op 4 procent van het totaal aantal specialisten in Gaza, schrijft Reuters, maar hun dood komt nog harder aan dan dit percentage doet vermoeden. Allereerst omdat op sommige gebieden het aantal specialisten gering is. Zo telde Gaza drie nierspecialisten, van wie er één gedood is en een tweede met zijn gezin naar Egypte is gevlucht.
Een tweede reden is dat de meeste gedode specialisten een belangrijke rol speelden bij de opbouw van een hoogwaardig systeem voor gezondheidszorg. Hamas, dat sinds 2007 de scepter zwaait in Gaza, maakte veel werk van de opbouw van een zelfvoorzienend gezondheidssysteem, van brandwondenzorg tot kankerdiagnostiek en behandeling van nierziektes. Vanwege de Israëlische blokkade van de Gazastrook waren de mogelijkheden om patiënten elders te laten behandelen gering.
Succesvol project verwoest
Het grootse project was succesvol, concludeert Reuters, mede dankzij steun van de Europese Unie, Indonesië, Koeweit, Turkije, de Verenigde Arabische Emiraten en de Verenigde Naties, met name de VN-organisatie voor Palestijnse vluchtelingen UNRWA. Opmerkelijk is dat ook de Israëlische ngo Physicians for Human Rights Israel (PHRI) steun verleende. Sinds 2010 stuurde PHRI regelmatig gespecialiseerde Israëlische artsen van Palestijnse afkomst voor trainingsdoeleinden naar Gaza. De Israëlische organisatie was enthousiast over de samenwerking met het door Hamas geleide ministerie van Volksgezondheid:
Onze indruk was dat ze supergemotiveerd waren om onder onmogelijke omstandigheden het gezondheidssysteem goed te laten werken en voor de bevolking te zorgen.
Ook anderen roemen in het artikel de motivatie van de Gazanen. Onder hen een Syrisch-Britse arts die vanuit Londen chirurgen en verpleegkundigen van het Al-Shifa-ziekenhuis leerde brandwonden te behandelen die door witte fosfor waren veroorzaakt. Dat gebeurde op vrijwillige basis en via Skype (de Palestijnse artsen kregen geen toestemming van Israël om de Gazastrook te verlaten), als het in Londen vier uur ’s nachts en in Gaza zes uur ’s morgens was. Van de vijf op die manier opgeleide plastisch chirurgen zijn er nog drie in leven, schrijft Reuters.
De specialisten die dankzij hulp van buitenaf een goede opleiding kregen leidden op hun beurt nieuwe specialisten op. Met hun dood gaat veel kostbare kennis verloren en vallen zorgvuldig opgebouwde netwerken uit elkaar. Het opnieuw opbouwen van dit systeem gaat tientallen jaren kosten, vertelt een Britse gynaecologe die bij de opleiding van specialisten betrokken was in het artikel.
