Nepal in de tang van China door Tibetaanse kwestie

Het bezoek van de Chinese president Xi Jinping aan de Tibetaanse Autonome Regio (TAR) een paar weken geleden, het eerste officiële bezoek van een Chinese leider aan de onrustige regio in 30 jaar, was een sterk signaal aan de zuiderburen van China. Op een moment dat de militaire impasse tussen India en China langs hun betwiste grens – India grenst aan de TAR – geen tekenen van beëindiging vertoont. Nepal grenst ook aan Tibet en herbergt duizenden Tibetaanse vluchtelingen. De Tibetaanse kwestie is dan ook een belangrijk punt in de betrekkingen tussen China en Nepal.

In Nepal wonen ongeveer 20.000 Tibetaanse vluchtelingen. Na het neerslaan door China van de Tibetaanse opstand in 1959, vluchtten de 14e Dalai Lama en duizenden van zijn volgelingen uit Tibet. De meesten gingen naar India, maar een groot aantal kwam naar Nepal en Bhutan. In 1955 werden diplomatieke betrekkingen tussen Nepal en China aangeknoopt en het jaar daarop ondertekenden de twee landen een verdrag waarbij Nepal Tibet als een deel van China erkende. Met als gevolg dat Nepal zich verzet tegen alle anti-Chinese activiteiten van Tibetaanse vluchtelingen op zijn grondgebied.

Nepal heeft problemen ondervonden van zijn zuiderbuur India, dat met de CIA heeft samengewerkt in de kwestie Tibet. Zo lanceerden de twee gezamenlijk de Khampa-opstand in 1979 in de Mustang-regio van Nepal, waardoor de soevereiniteit van Nepal in gevaar kwam. Dit incident veranderde het beleid van de Nepalese regering ten aanzien van de Tibetanen. Zij begon hen te zien als een bedreiging van de nationale veiligheid. Op dit moment houdt de regering toezicht op Tibetaanse vluchtelingen die in Nepal wonen, ze staan op de lijst van potentiële spionnen.

Nepal staat onder druk, met name van westerse liberale democratieën en mondiale instanties, om de Tibetaanse ballingen een wettelijke status en fundamentele rechten te verlenen. Het land heeft in het verleden verzuimd de Tibetaanse vluchtelingen te registreren en te controleren, waardoor zij geen papieren hebben en kwetsbaar zijn voor schendingen van hun rechten. Krachtens met China gesloten overeenkomsten en het recente grensbeheer mogen Tibetanen die de grens tussen China en Nepal oversteken en Nepal illegaal binnenkomen, Nepal niet binnen en moeten zij worden teruggestuurd naar Tibet zonder dat zij in Nepal een toevluchtsoord vinden.

Het belang van de Tibetaanse vluchtelingenproblematiek in de Chinees-Nepalese betrekkingen werd onderstreept tijdens het bezoek van de Chinese leider Xi aan Nepal in oktober 2019. Van Chinese zijde werd Nepal toen onder druk gezet om een uitleveringsverdrag te ondertekenen, zodat ‘lastige’ Tibetaanse vluchtelingen naar China zouden worden gedeporteerd om daar te worden vervolgd. Later werd vernomen dat Nepal niet aan de Chinese eis had voldaan vanwege de druk van westerse mogendheden.

Nepal vreest oprecht dat het een speelplaats wordt van geopolitieke concurrentie, niet alleen tussen India en China, maar ook tussen de twee grootmachten, de VS en China, over de kwestie Tibet. Om zijn invloed op Nepal te vergroten, investeert China in waterkrachtprojecten, luchthavens, snelwegen en telecommunicatieprojecten in dat land. De Verenigde Staten en India steunen de Tibetaanse zaak openlijk, terwijl China Nepal op elke bijeenkomst van topambtenaren waarschuwt. Dit heeft Nepal in een lastig parket gebracht. Ervan uitgaande dat de geopolitieke concurrentie niet afneemt, kan Nepal zijn beleid ten aanzien van de in Nepal verblijvende Tibetaanse vluchtelingen niet wijzigen.