• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Elfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Eelco van der Meulen
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
  • Privacy

Home » Achtergronden » De pandemie

De pandemie

30 mei 2021 door Kees Moerbeek

Dit artikel gaat over Rhinocéros, Neushoorn  uit 1959, een van de spraakmakende toneelstukken van de Roemeens-Franse toneelschrijver Eugène Ionesco, geboren Eugen Ionescu (1909 – 1994). Na de samenvatting met vrij vertaalde citaten volgt informatie over Ionesco’s leven, over zijn gedachtegoed en een toelichting op het toneelstuk.

Eerste akte

Het toneelstuk begint op het plein van een Frans provinciestadje, waar twee vrienden elkaar ontmoeten op het terrasje van een café. Jean is goedgebekt, intellectueel, trots en ziet er tot in de puntjes verzorgd uit. Zijn vriend Bérenger is een ongeschoren bescheiden sloddervos, die te veel drinkt. Jean beleert hem over zijn altijd te laat komen en zijn alcoholgebruik, totdat een neushoorn over het plein stormt. De commotie en discussie die ontstaat wordt verstoord door een tweede neushoorn die Minet, de kat van het personage de huisvrouw verplettert. Was het dezelfde neushoorn of waren het er twee en van welk soort dan Aziatische of Afrikaanse neushoorn wellicht? Alom chaos en verontwaardiging: ‘De kruidenier: …moeten we accepteren dat onze katten onder onze ogen worden verpletterd door neushoorns met een of twee hoorns, of ze nu Aziatisch of Afrikaans zijn?’ ‘De cafébaas: Hij heeft gelijk! We kunnen niet toestaan dat onze katten worden verpletterd door neushoorns, of door wat dan ook!’

Tweede akte

Bérenger komt te laat op zijn werk, het kantoor van een juridische uitgeverij. Toen hij aankwam was er al een discussie gaande tussen de collega’s Dudard en de Botard. De laatste gelooft niet dat er loslopende neushoorns bestaan in Frankrijk. ‘C’est une machination infâme.’ Even later zegt hij: ‘Collectieve psychose, meneer Dudard, collectieve psychose! Het is als religie dat het opium is van de volken!’

Mevrouw Bœuf meldt dat haar man ziek is en dat ze op weg naar het kantoor een neushoorn haar achterna zat. Daarop vernielt een neushoorn de trap naar het kantoor waardoor de medewerkers niet weg kunnen. Ze herkent een van de neushoorns als haar man. Ze wil hem niet in de steek laten, springt door het trapgat op de rug van het beest, dat weg galoppeert. De jonge typiste Daisy belt de brandweer die haar en haar collega’s komt redden. Ze ontsnappen door een raam.

Die middag bezoekt Bérenger zijn vriend en collega Jean om zich te verontschuldigen voor de ruzie over de neushoorns van de vorige dag. Zijn vriend ligt ziek in bed en is bezig te veranderen, maar Jean staat niet toe dat zijn vriend een arts belt. Het is niet erg om een neushoorn te worden zij hebben net als mensen het recht op leven. Hij zegt tegen Bérenger: ‘Humanisme is ouderwets! Je bent een belachelijke oude sentimentalist.’ Hij jaagt Bérenger weg uit zijn appartement.

Derde akte

Thuis heeft Bérenger een nachtmerrie en is panisch om in een neushoorn te veranderen. Zijn collega, de jurist Dudard zoekt hem op en een gesprek ontstaat over de collega’s die zijn veranderd in neushoorns. De jurist wijst een verandering niet meer af. Bérenger blijft zich echter verzetten en verwerpt het idee om te veranderen. Rondom het pand waar hij woont galopperen neushoorns en af en toe opent hij het raam om ze uit te schelden.

Daisy klopt aan bij Bérenger met een fruitmand eten. Een ‘uitdaging’, omdat veel winkels dicht zijn door de epidemie. Dudard en Bérenger hebben een oogje op haar. De brandweerlui, veel bekenden en collega’s zijn veranderd of bezig te veranderen. Daisy dekt de tafel om te eten, maar Dudard wil weg. Trouw aan zijn veranderde collega’s, wil hij uit de eerste hand ervaren wat er aan de hand is. ‘Dudard: Ik zal helder blijven. Volkomen helder. Als er kritiek moet worden gegeven, dan is het beter om dit van binnenuit te doen, in plaats van buitenaf. Ik laat ze niet in de steek, ik laat ze niet in de steek.’ Bérenger probeert om hem te stoppen zegt dat hij een te groot hart heeft en vraagt ook aan Daisy om hetzelfde te doen. Er is echter geen houden aan, Dudard rent de trap af. Bérenger rent naar het raam, maar hij kan hem niet herkennen tussen al de andere neushoorns.

Bérenger treurt over het verlies van zijn collega Dudard. Hij geeft zichzelf en Daisy de schuld te zijn tekort geschoten, maar ze stelt hem gerust. Hij verklaart haar zijn liefde en zij lijkt dit te beantwoorden. Ze willen ze samenleven met de neushoorns en hij wil de mensheid redden. ‘Daisy: Wij zijn het misschien die gered moeten worden. Misschien zijn wij de abnormalen.’ De neushoorns wekken volgens haar niet de indruk gek te zijn, integendeel ze zijn heel natuurlijk.

Zonder na te denken geeft Bérenger Daisy een klap en heeft meteen spijt. Hij zegt: ‘Helaas! In enkele minuten hebben we vijfentwintig jaar huwelijk doorgemaakt.’ Daisy vraagt hem haar te vertrouwen, maar anders dan hem hoort zij de neushoorns zingen. ‘Daisy: Je weet niets van muziek, kijk dan, ze spelen, ze dansen. Bérenger: Noem jij dat dansen?’  Daisy neemt het op voor de dieren en noemt ze zelfs goden.’ Bérenger: Ik constateer dat onze meningen volkomen tegengesteld zijn. Het is beter om maar niet meer te discussiëren.’ Daisy noemt hem kleingeestig en Bérenger haar een dwaas.

Terwijl Bérenger zichzelf in de spiegel onderzoekt op mogelijke bewijzen van rhinoceritis, trekt Daisy de conclusie dat ze niet meer kunnen samenleven. Ze glipt weg om zich aan te sluiten bij de neushoorns. Eenzaam en alleen en verteerd door spijt over zijn gedrag naar Daisy, twijfelt hij over zichzelf. Hij probeert een neushoorn te imiteren, maar beseft dat hij nooit een van hen zal worden. Hij schreeuwt uit: ‘Ik ben de laatste mens en blijf dit tot het einde! Ik geef me niet over!’  

Biografie

Eugène Ionesco (Slatina, Roemenië 1909 – Parijs 1994) heeft een Roemeense vader en een moeder van Frans-Roemeense afkomst. Zijn ouders scheidden en in 1925 ging de jonge Ionesco en zus naar hun vader in Boekarest, die de voogdij had gekregen. Dit zeer tegen de zin van Eugène, die een afkeer had van zijn vader en zijn moeder adoreerde. Aan de universiteit van Boekarest studeerde Ionesco Frans.

In 1938 kreeg hij een studiebeurs van het Institut de France in Boekarest en ging met zijn vrouw naar Frankrijk om er te promoveren. Na de Franse nederlaag in mei-juni 1940 moest het stel gedwongen terug. Vervolgens keerde het echtpaar in 1942 terug naar Frankrijk, waar hij cultureel attaché, secretaris en eerste secretaris werd aan de Roemeense ambassade in Vichy. ‘Ik ontsnapte (uit Roemenië) in het uniform van een bewaker.’ In 1944 werd hun dochter geboren en het drietal zou in Frankrijk blijven. Na de bevrijding zaten het Gaullistische Frankrijk en het communistische Roemenië in verschillende politieke kampen. Ionesco raakte zijn functie kwijt en werd corrector bij een juridische uitgeverij. In 1950 kreeg hij de Franse nationaliteit. Zijn ster als toneelschrijver steeg.

Hij is bekend van zijn absurdistische toneelstukken: La leçon, De les (1950), Les chaises, De stoelen (1952) en Rhinocéros, Neushoorn (1959). La cantatrice chauve, De kale zangeres (1950) wordt sinds 1957 dagelijks gespeeld in het Théâtre de la Huchette (Parijs). In 1970 werd hij lid van de Académie Française.

Met de Ierse toneelschrijver Samuel Beckett is Ionesco de vader van het absurde theater. In plaats van ‘absurde’ geeft Ionesco de voorkeur aan ‘insolite’, dat ‘vreemd’ of ‘ongebruikelijk’ betekent. Dit drukt volgens hem beter de angst en de verwondering uit over de vreemdheid van de wereld. Iets dat onbegrijpelijk is, hoeft volgens de schrijver immers niet per se zinloos te zijn.

Toelichting

Roemenië werd in 1878 erkend als onafhankelijk van het Ottomaanse Rijk door het Congres van Berlijn. De Roemenen spreken een Romaanse taal, anders dan de omringende volkeren, die een Slavische taal spreken of Hongaars. In het interbellum was de fascistische IJzeren Garde, opgericht in 1927 door Corneliu Zelea Cordeanu de meest virulente antisemitische beweging van het land, met doodseskaders. De Garde wilde een einde maken aan wat het de ‘joodse kolonisatie’ noemde en was zeer populair onder studenten. Cordeanu werd in 1938 vermoord en werd een martelaar.

Maarschalk Ion Antonescu was van 1940 tot 1944 de conducător al statului, de ‘leider van de staat’ Roemenië. Voor de tweede wereldoorlog bewonderde hij al het Duitse nationaalsocialisme en het Italiaanse fascisme. In november 1940 sloot Roemenië zich aan bij de As-mogendheden. Aanvankelijk ging Antonescu in zee met de Garde, maar met Duitse toestemming in 1941 werd de Garde na een poging tot staatsgreep en een pogrom in Boekarest uit de regering gezet en verboden, zij ging ondergronds. Onder de verantwoordelijkheid van Antonescu vond onder andere de pogrom van het regeringsleger plaats in de Roemeense stad Iași en de massamoord in Odessa en omliggende steden in het Gouvernement Transnistrië (Guvernământul Transnistriei) in het voorjaar 1941 en de winter 1942. Tussen augustus 1941 en januari 1944 bestuurde Roemenië dit gebied na de operatie Barbarossa. In 1946 werd de conducător geëxecuteerd als oorlogsmisdadiger.

De historicus Milad Doroudian schrijft in zijn blog over het concentratiekamp Bogdanovka in Transnistrië: ‘The most infamous of the camps was Bogdanovka- set up and completely run by the Romanians under German encouragement. By the end of 1941 the camp held close to 54,000 prisoners most of which were eliminated in the most barbaric fashions. Many were taken to the nearby forests and shot in pits. However thousands were taken to surrounding barns, crammed and locked inside only for the building to be doused in kerosene and be burned.’

Als student aan de Universiteit van Boekarest zag de latere toneelschrijver Ionesco hoe een van zijn professoren, de filosoof Nae (Nicolae) Ionescu zijn colleges gebruikte om studenten te werven voor de IJzeren Garde. Hij was de mentor van een generatie intellectuelen, maar zelf geen lid van de Garde. Twee van Eugène Ionesco’s jeugdvrienden en leerlingen van deze hoogleraar, de godsdiensthistoricus Mircea Eliade en de filosoof Emil Cioran sympathiseerden openlijk met de Garde.

In een interview in 1970 zei de toneelschrijver Ionesco dat de boodschap van Neushoorn een aanval was op de Roemenen die verstrikt waren geraakt in de ‘ideologische besmetting’ van de garde. De verzonnen epidemie van rhinoceritis is een metafoor voor de opkomst van het nazisme en fascisme aan de vooravond van de tweede wereldoorlog.

Eugène Ionesco bedoelde Rhinocéros ook als satire op het gedrag van de Fransen tijdens de Duitse bezetting. De groene huid van de neushoorns roept niet alleen herinneringen op aan het groene uniform van de IJzeren Garde, maar ook aan het uniform van de Wehrmacht en de Grüne Polizei. Wikipedia vermeldt met bronnen dat de groene huid sommige theatercritici die in 1960 de première van het stuk zagen, deed denken aan het uniform van de Grüne Polizei en de Wehrmacht. Tijdens de bezetting gaven de Fransen de Duitsers bijnamen met ‘groen’ erin, bijvoorbeeld ‘groene sprinkhanen’ (Fr.: sauterelles verts) en het groene ras (Fr.: race verte).

Nae Ionescu zou hebben gediend als model voor de rol van logicus. Ook zou de filosoof Emil Cioran hiervoor in aanmerking komen, volgens onderzoekers. De logicus is een groteske, komische figuur en de verpersoonlijking van de verandering, die er een steeds vreemdere manier van redeneren op nahoudt. Hij plooit als het ware de werkelijkheid volgens zijn absurde ingevingen. De oude man, een ander personage uit het toneelstuk concludeert zich baserend op de redenering van de logicus dat zijn hond een kat is, die immers vier poten heeft.

Ook viel Ionesco in zijn stuk de Franse intelligentsia aan, waarvan een groot deel in de jaren 1950 lid was van de communistische partij. Als Roemeense immigrant in Frankrijk voelde hij zich vaak gekwetst door de manier waarop veel Franse intellectuelen het stalinisme omarmden en de wreedheden ervan goedpraatten of ontkenden. De toneelschrijver had een hekel aan Jean-Paul Sartre. De pijp rokende intellectueel Dudard zou naar Sartre verwijzen.

De Boeddhadharma is overal herkenbaar voor wie er voor openstaat. Ten slotte passages uit: The city Nagara sutta (Sutta Nikaya 12:65):

‘Near Sāvatthī. “Monks, before my awakening, when I was just an unawakened bodhisatta, the realization came to me: ‘How this world has fallen on difficulty! … O when will it discern the escape from this stress, from this aging-&-death?” 

“…I saw an ancient path, an ancient road, traveled by the Rightly Self-awakened Ones of former times… Following it, I came to direct knowledge of fabrications, direct knowledge of the origination of fabrications, direct knowledge of the cessation of fabrications, direct knowledge of the path leading to the cessation of fabrications. Knowing that directly, I have revealed it to monks, nuns, male lay followers & female lay followers, so that this holy life has become powerful, rich, detailed, well-populated, wide-spread, proclaimed among devas & human beings.”

 Bronnen
Diverse artikelen Wikipedia
Ionesco, E. Rhinocéros. Edition annoté d’Emmanuel Jacquart. Gallimard, E-book 2018
The city Nagara sutta (SN 12:65) dhammatalks.org
https://www.dhammatalks.org/suttas/SN/SN12_65.html
Théâtre de la Huchette
http://www.theatre-huchette.com/en/home-store/
Darge, F. “Ionesco”, d’André Le Gall : Ionesco, les masques et la plume. Le Monde, 2009
Doroudian, M. Historians are forgetting the Shoah in Roumenia. Blog. The Times of Israel, march 2014
Carmiggelt – Over fascisme (1978)
https://www.youtube.com/watch?v=jPY6PA9mH3c
UMS presents: Inside the debut of Ionesco’s rhinoceros, 2012
https://www.youtube.com/watch?v=bDjBPHKU8_o
Becket, Ionesco, and the theatre of the absurd, Crash course theater #,

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Achtergronden, Boeddhisme, Geluk, Pakhuis van Verlangen, Poëzie Tags: Académie Française, Bérenger, Boekarest, Bœuf, Botard, concentratiekamp, De les, De stoelen, Dudard, Emil Cioran, epidemie, Eugène Ionesco, humanisme, IJzeren Garde, Ion Antonescu, Jean-Paul Sartre, La leçon, Les chaises, Milad Doroudian, Minet, neushoorn, Ottomaanse Rijk, Rhinocéros, Samuel Beckett

Lees ook:

  1. Slavernij, racisme en boeddhisme
  2. De Boeddha en de dood
  3. De man zonder hoofd
  4. Tien jaar Boeddhistisch Dagblad

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Bert Dorrestijn zegt

    1 juni 2021 om 04:43

    Hoe frappant actueel dit toneelstuk van Ionescu! In iedere crisis duikt het fenomeen van de “Rhinocérus” weer op……….dit is de ware ” Pandemie” der mensheid. Het valt mij op dat veel vroegere literatuur, toneelstukken, kunst actueler zijn dan ooit tevoren. De mens is hardleers. Ondanks de waarschuwingen van onze voorgangers in de vooroorlogse jaren. Tijdens de crisis in de jaren ’80 zag ik de “Rhinocérus” door de straten denderen. Tijdens de huidige crisis wederom…..breuklijnen, desinformatie en velen die niet zien dat het fascisme keer op keer zijn lelijke gezicht weer laat zien…… Ook in het boek “Totalitarisme” van Hannah Arendt dat ik rencent las zie ik overeenkomsten met deze tijd. De onderdrukking van de oppositie in Rusland. Het “Alziende oog” van de Chinese overheid en het opkomende antisemitisme en fascisme in het westen. Het ” jasje” is nieuw, de inhoud helaas niet.

Primaire Sidebar

Door:

Kees Moerbeek

Kees Moerbeek werkte aan De Lotusvijver en was eindredacteur/hoofdredacteur voor het Magazine VvB. Hij gelooft in de sociaal-maatschappelijke aspecten van het boeddhisme. Kortom: het Achtvoudige Pad. 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 14 augustus 2022
    Kum Nye Dancing zomerserie | Online | vanaf 14 aug
  • 19 augustus 2022 - 21 augustus 2022
    Retraite weekend | Vreugde van zijn: gelukkig zijn | Live | 19-21 aug
  • 22 augustus 2022 - 26 augustus 2022
    3-daagse boeddha vakantie
  • 26 augustus 2022 - 28 augustus 2022
    Retraite weekend | Liefde en Compassie voor jezelf en anderen | Live| 26-28 aug
  • 29 augustus 2022
    Discovering Buddhism open Class
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    De rafelkant van onze democratische rechtsstaat – Deel 1

    Kees Moerbeek - 7 augustus 2022

    De auteur signaleert een onontkoombare overgang naar een staatsgrenzen overstijgende vervlechting van belangrijke leefomstandigheden op economisch, cultureel, klimatologisch en technologisch gebied. Het verlies van houvast dat dit veroorzaakt valt samen met het verlies van de bescherming door de verzorgingsstaat. Dit wordt verergerd door de onverschilligheid in leidende politieke en economische kringen ten opzichte van de onzekerheid die de veranderingen oproepen. De weerstand die dit alles opwekt neemt op veel plaatsen onder invloed van populistische en autoritaire bewegingen ‘de vorm aan van een afwijzing van anderen, andersdenkenden en andersverschijnende mensen.’

    Woef hé…een signalering

    Erik Hoogcarspel - 4 augustus 2022

    Georg Luck (1926 – 2013) was hoogleraar aan de Universiteit in Baltimore, Verenigde Staten in de klassieke cultuur en talen. Aan het einde van zijn carrière heeft hij op verzoek van een collega een studie uitgevoerd naar een heel aparte groep van filosofen, de cynici. Het wordt cynicus is afgeleid van “hond”, kynos. Deze “honden” predikten voor het volk en leidden talentvolle leerlingen op.

    De kinderen hebben nu rust nodig. Over ouderverstoting.

    Rob van Boven en Luuk Mur - 2 augustus 2022

    De kinderen waren 5 en 4 jaar toen de moeder vertrok met de kinderen. Ze wilde niet langer als slaaf behandeld worden door haar man. De kinderrechter besliste dat het woonverblijf bij moeder was, er kwam een bezoekregeling met vader en er werd opgelegd dat de ouders mee zouden doen aan ouderbemiddeling. De bemiddeling werd geen succes en ook een tweede en derde poging mislukte. Toen kwam er een melding bij Veilig Thuis door de vrijwillige jeugdhulpverlening.

    Crisis op crisis

    gastauteur - 1 augustus 2022

    Stel dat de vooronderstelling dat de mens beschikt over een vrije wil nu eens niet waar blijkt te zijn terwijl ons wetstelsel daar wel vanuit gaat en daarmee aansluit bij het vrije-markt-denken, het kapitalisme. En als dat niet waar is of maar heel beperkt, wat betekent dat dan? Dat er zoiets als een vrije wil bestaat is een aanname, een geloofsartikel.

    Narrative self en experiential self: hoe begrip van meditatieonderzoek beoefenaars kan helpen op hun pad

    gastauteur - 31 juli 2022

    Ik gebruik wel eens het beeld van een motor met zijspan. Als je geen meditatiebeoefenaar bent dan zit het narratief achter de stuur en de directe ervaring in het zijspan. Door beoefening kan je dat omdraaien, kom je ‘in’ de ervaring. En als je het narratief toch nodig hebt, dan zet je hem in. Waarvoor het ook helpt is dat mensen het niet meer zo vervelend vinden wanneer ze niet opmerkzaam zijn omdat ze begrijpen waar het narratief mee bezig is. Zo voorkom je de opbouw van aversie tijdens het mediteren.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Meester Minder licht zijn verlichting door
    • Het jaar 2022 – dag 220 – afwachting
    • Boeddha in de bajes – levenslang
    • Halte Hertenkamp – Door wie laat ik me gek maken? Stil water
    • Edel – Vrijheid

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

     

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

     

    Privacy en cookies

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

    Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

    Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

    Noodzakelijke cookies

    Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

    If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

    Privacy

    Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens