Upanisa soetra en je eigen pad
Beginpunt
In het praatje voor kerst las je al over dimensies in de Mangala soetra als tevredenheid en leven vanuit vrijgevigheid en aandacht/mindfulness. En in het praatje vorige week kwam ontvankelijkheid voor spirituele ontwikkeling aan bod. Deze keer pakken we een andere tekst bij de horens, de Upanisa soetra, om ons houvast te geven waar we die ontwikkeling voor doen, en ook een beetje hoe. In de week van het maken van goede voornemens, en hopelijk ook het zetten van de eerste stapjes in het uitvoeren, past dat toch mooi?
Ethiek en vertrouwen
Eerst een korte zijstap. Hoe belangrijk ethiek is bleek ook in het praatje over de Mangala soetra https://boeddhistischdagblad.nl/boeddhisme/156820-behoor-tot-niets-behoor-tot-alles/: het gaat niet om gij-zult-niet regels zoals bij de theïstische religies, maar simpelweg om te volgen in de voetstappen van Boeddha en te leven hoe hij en andere verlichten leefden. Niet letterlijk qua levensstijl, hoewel bijvoorbeeld de verlichte huisvader Vimalakirti qua levensstijl helemaal niet zo ‘ver van ons bed’ zit, maar qua benadering. Ook al hebben we nog geen 100% metta (liefdevolle vriendelijkheid), vrijgevigheid, tevredenheid, waarheidsgetrouwheid en helderheid bereikt – we kunnen in ieder geval voor elke stap in ons leven kijken of we iets dichterbij dat ideaal kunnen komen. Een mooie anekdote, vermoedelijk van een ontmoeting 2-3 eeuwen na de komst van Bodhidharma in China maar soms wordt hij ook aan Bodhidharma zelf toegeschreven, luidt:
Een 8e eeuwse Chinese gouverneur vroeg eens aan de zenmeester Choka Dorin: ‘Wat is de kern van het boeddhisme?’ De zenmeester antwoordde: ‘Stop met kwaad te doen, leer goed te doen, zuiver je hart’ (Dhammada vers 183). De gouverneur was teleurgesteld en vroeg: ‘Is dat alles? Dat snapt een kind van drie!’ Waarop Choka Dorin antwoordde: ‘Zeker majesteit, maar het kost een man van tachtig zijn hele leven om er ook maar een klein beetje van in de praktijk te brengen!’
Wat je hieruit onder andere kunt oppakken zijn de niveaus van beoefening. Met het hoofd begrijpen van de leer dat is niet zo moeilijk; Boeddha’s samenvatting in bovengenoemd Dhammapada-vers kán niet simpeler. Maar echt op elk moment van de dag met je hart toepassen van die leer, ontvankelijk zijn voor de betekenis, en dus ook vertalen van de abstracte begrippen kwaad, goed en zuiver naar wat het hier en nu betekent? Ga er maar aan staan, veel verder dan die man van tachtig ben ikzelf in ieder geval nog niet gekomen.
En om dat begrip te kunnen vertalen is iets van Sraddha nodig: Vertrouwen om gewoon eens te proberen wat er meer richting goedheid en zuiverheid kan in je handelen, zonder het 100% rationeel te hoeven begrijpen en garanderen. En dat vertrouwen is niet blind, maar gebaseerd op ervaring uit het verleden: als pakweg de adviezen van Boeddha over meditatie en metta je geholpen hebben, dan is dat reden om wat fiducie te hebben in zijn andere adviezen.
Upanisa soetra en het spiraalvormige pad
De Upanisa soetra (Samyutta Nikaya 12) is een krachtige to-the-point tekst. Ik heb geen online Nederlandse vertaling gevonden dus je zult het even met het Engels moeten doen, bijvoorbeeld https://suttacentral.net/sn12.23/en/bodhi
De titel laat zich vertalen als ‘de nabije oorzaak’ of ‘directe oorzaak’. En de tekst bevat een hele beknopte maar ook hele krachtige lijst, zelfs tweemaal (van eindresultaat naar begin en andersom), namelijk de twaalf positieve en twaalf negatieve nidana’s oftewel schakels. De laatste set heet ook wel het (Tibetaanse) levenswiel naar de meest bekende symboliek voor het principe, en de twaalf positieve schakels heten dan het spiralen pad. De laatste verzen zijn, in ruwe vertaling hier weergegeven, misschien wel het mooiste:
“Net zoals monniken, de regen neerdaalt op een bergtop, vervolgens het water langs de hellingen stroomt en de geulen, stroompjes en poelen opvult. Als die overstromen dan volgen de vijvertjes en meren, dan de zijstromen, en dan worden de rivieren en de oceaan gevuld.
Net zo, met onwetendheid als directe oorzaak, ontstaan karma-opbouwende acties; met karma-opbouwende acties als directe oorzaak, ontstaat bewustzijn…. met bevrijding als directe oorzaak ontstaat vernietiging van verkeerde visies en neigingen.”
Dus Boeddha schildert hier een mooie set van afhankelijk ontstaan: als je in het levenswiel blijft ronddraaien zul je slechts dezelfde emoties opnieuw ervaren, maar als je op basis van inzien van dukkha (psychologisch lijden) de stap maakt naar vertrouwen dan is er hoop om stapsgewijs een beter mens te worden. Dukkha zit namelijk precies middenin de reeks van 24, en is het automatisch gevolg van geboorte als mens en kán de oorzaak zijn van vertrouwen. Zie ook wat er boven geschreven is over de essentiële rol van vertrouwen. Voor meer detail over deze twaalf positieve schakels lees bijvoorbeeld https://boeddhistischdagblad.nl/boeddhisme/122882-afhankelijk-ontstaan-3-kom-in-hogere-sferen/, maar hieronder staan ze kort samengevat. Deze lijst vindt je ook 2 x in de Upanisa soetra terug.
- Dukkha (psychologisch lijden); in feite vat dit het hele levenswiel samen.
- Vertrouwen
- Tevredenheid of vreugde (Pammojja)
- Vervoering, een vergrotende trap van vreugde.
- Diepe rust: je bent zodanig kalm dat geen zintuigelijke stimulans nog de overhand kan krijgen en die rust kan verstoren.
- Gelukzaligheid oftewel sukha gaat zo ver dat je in meditatie niet meer gewaar bent van je lichaam.
- Samadhi oftewel volledige concentratie is de fase hierna.
- Kennis en Inzicht van hoe de dingen écht zijn.
- Terugtrekken uit alle wereldse hechtingen
- Viraga of ‘objectieve afstandelijkheid’ vloeit weer voort uit deze eerdere bewustzijnsfase. Het is een dieper niveau van rust dan e).
- Bevrijding (vimukti) en vernietigen van verkeerde visies en neigingen (vimukti-nandassana) zijn in gewone mensentaal moeilijk te onderscheiden. Beiden zou je verlichting (nirvana) kunnen noemen, maar de laatste schakel is nog wat verfijnder en geeft kennis van alle onverlichte neigingen die op het pad kunnen opduiken. Waardoor de verlichte, oftewel de Boeddha, op dit niveau deze neigingen niet meer zal volgen.
De kern: stap voor stap vooruit, en hoop
De levensstijl van een heilige als Vimalakirti ligt dan misschien niet zo ver van ons bed, maar de boven genoemde twaalf positieve schakels, letterlijk genomen, liggen wél mijlenver boven wat voor in ieder geval mij in het hier en nu haalbaar is. Maar dat geldt ook voor basiswaarden als volledige metta en volledige vrijgevigheid, want op het niveau van een Boeddha is er totaal geen onderscheid meer tussen jezelf en de mensheid. En op ons niveau wel. De kunst, voor de ethische leefregels en voor de twaalf positieve schakels van de Upanisa soetra, is dus om de ‘geest’ van de regels op te pakken en daar iets mee te doen in ons leven. Niet om constant nerveus te checken en over onszelf te oordelen met de maatstaf van een verlichte Boeddha.
Omdat we zeker de komende weken nog in de lockdown-levensstijl zitten is het extra belangrijk om de geest van Boeddha’s adviezen ter harte te nemen. Met bijvoorbeeld de dingen die ik in het vorige praatje al meegaf: altruïstisch blijven, ‘in de ruimte’ leven inplaats van alleen tussen vier muren, de ‘stroom’ opzoeken en volgen.
Om hoop te houden en een winterdepressie te vermijden kun je uit deze soetra twee extra elementen oppikken:
- Het goede potentieel zit in je, wacht niet op anderen om positieve stappen te zetten. Vergelijk ook de Mangala soetra, zegeningen komen door je eigen handelen en niet door af te wachten wie jou gaat zegenen.
- Het spiralen pad: begin met het psychologisch lijden te herkennen in je gewone levensstijl, kijk dan naar wat je van Boeddha al geleerd heb en ontwikkel Vertrouwen om er verder mee te gaan oefenen. En dan kan, op een zeer basaal niveau, de rest van de schakels zich ontvouwen: “wie goed doet goed ontmoet”.
Poëzie: Loop naar het licht
Zoals bij wel meer praatjes associeer ik populaire songteksten met de boodschap van Boeddha. In dit geval een vrij recente. Waarbij de muziek niet eens écht mijn smaak is, maar de tekst des te meer.
https://www.youtube.com/watch?v=fGBR-3P78vQ
Het heet ‘Loop naar het Licht’ van Los Angeles: The Voices. En wat het extra indrukwekkend maakt is dat de oorspronkelijke Engelse versie een country-gospellied is uit de Bible Belt, met een ondertoon van ‘Alles dank ik aan de Heer’. Dat dan de Nederlandse versie, misschien niet geheel toevallig door een bekend homoseksueel gezongen en vertaald, een 180 graden andere ondertoon heeft is dan lekker eigenzinnig. En analoog aan hoe Boeddha in de Mangala soetra en Upanisa soetra’s uitlegt dat we zelf verantwoordelijk zijn voor een steeds positiever leven. Een paar verzen:
“Langs bergen en valleien
Door het diepste dal omhoog
Van het donker naar het licht toe
Naar de pot vol goud van de regenboog
En iedereen die je de weg wijst
Goedbedoeld of met een list
Willen dat je op hun pad blijft
En soms een afslag mist”
Oftewel: behulpzame vrienden en familie hoeft niets mis mee te zijn, maar uiteindelijk is het je eigen hoofd en hart die de koers moeten bepalen!
Volg je eigen intuïtie
Hou je vast aan jouw verhaal
Het is je eigen expeditie
Wijzer door een misstap of schandaal
En iedereen die zegt te leven
Volgens de regels en moraal
Weet dan dat mensen soms ook liegen
Want dat doen we allemaal
En dat eigen gevoel (intuïtie) kan steeds beter worden door je misstappen te erkennen en er lessen uit te trekken. Het helpt ook bepalen wat integer advies is, en ja dat kun je van vrienden en familie krijgen ongeacht hun religieuze achtergrond, en wat schijn-heiligheid is. En dat laatste, mensen die a zeggen (en adviseren) maar vervolgens b doen, dat doen we allemaal wel eens. Overigens is intuïtie wat anders dan ‘gewoon doen wat goed voelt’; intuïtie heeft echt te maken met vertrouwen op het spiralen pad, en goed-voelen is net wat te vaak gewoon een deel van het wiel.
Voor zolang als ik leef, geloof ik in m’n eigen weg
Er is iemand die mij vasthoudt
Die precies weet wat ik zeg
En lijkt de weg soms eindeloos
En is het einde niet in zicht
Word dan niet te hopeloos
Maar loop dan altijd naar het licht
Een mooie paradox. Er is ‘iemand die je vasthoudt’, misschien wordt wel een beschermengeltje bedoeld dat alleen voor jou zichtbaar is. Maar toch gaat het om je eigen koers. En die moet jezelf – en anderen – uit de donkere duisternis houden en naar het licht brengen.
Een prima vorm van goede voornemens voor 2021, toch – want hoop aan de horizon is nu extra nodig. Begin bij vertrouwen en eindig uiteindelijk bij vernietiging van verkeerde visies en neigingen; de woorden van Boeddha uit de 2500 jaar oude Upanisa soetra passen wonderwel goed bij moderne teksten zoals deze!
