Kan meditatie echt het verouderingsproces helpen vertragen?

Het lijkt misschien onwaarschijnlijk maar een groeiende hoeveelheid bewijs suggereert dat regelmatige meditatie inderdaad veroudering, ten minste op cellulair niveau, vertragen kan.

Hoe kan onbeweeglijk zitten met gesloten ogen, de aandacht mogelijk geconcentreerd op de adem, het verouderingsproces vertragen? De Britse auteur James Kingsland, van wie in april 2016 het boek Siddhartha’s Brain: Unlocking the Ancient Science of Englightenment verscheen, noemt de Boeddha zelf als voorbeeld van de theorie en nu mogelijk ook een matig bewijs dat meditatie mogelijk een gunstig effect heeft op het tegengaan van veroudering. Volgens de overlevering werd de Boeddha tachtig jaar- een zeer hoge leeftijd in het oude India en stierf hij voortijdig aan een voedselvergiftiging.

Het is een technisch verhaal en voor een leek moeilijk te begrijpen. Het draait om de cellulaire veroudering in relatie tot de lengte van telomeren. Met kortere telomeren in de cellen is er een koppeling met vele leeftijdsgebonden ziekten, zoals hypertensie, hart-en vaatziekten, type 2 diabetes en dementie. Verschillende leefstijl factoren, zoals slechte voeding, gebrek aan slaap, roken, drinken en een sedentaire levensstijl kunnen de verkorting van de telomeren versnellen.

Telomeren zijn DNA proteïne complexen aan het uiteinde van de chromosomen. Ze spelen een belangrijke rol bij de chromosomale stabiliteit. Voor het goed functioneren van de telomeren speelt hun lengte een belangrijke rol. Het enzym telomerase onderhoudt de lengte van de telomeren. Doordat de meeste lichaamscellen zeer lage telomerase niveaus hebben lukt het niet om de teleomeerlengte op peil te houden. De lengte van de telomeren nemen langzaam af met het toenemen van de leeftijd (met elke celdeling). In die zin wordt het verkorten van de telomeren gezien als een biologische klok die aftelt en zo de cellulaire veroudering bijhoudt. Hoewel de telomeerlengte van mannen en vrouwen bij de geboorte gelijk is, neemt de lengte bij mannen sneller af.

Chronische stress staat bekend als oorzaak voor het versnellen van het verkorten van de telomeren. In een vorige maand gepubliceerde studie bleek dat op lange termijn mediteerders –in een lab in vergelijking met een controlegroep- een verminderde reactie hebben op psychologische en chemische stressoren. Door het tegengaan van de effecten van stress zou meditatie ook indirect invloed hebben op het tempo van cellulaire veroudering.  Effecten in een oudere studie tonen een  verhoogde telomeer-lengte aan in de immune cellen van mensen nadat ze aan een intensieve meditatie retraite deelnamen.

Een in 2016 verrichte studie door Spaanse onderzoekers toont aan dat zeer ervaren zen-mediteerders gemiddeld langere telomeren hebben dan mensen van een dezelfde leeftijd en levensstijl die niet mediteren. Het onderzoek bevat ook hints dat psychologische factoren dit gunstig effect ondersteunen en de mediteerders een meer compassievolle, accepterende kijk op het leven hebben. Wetenschappers aan de Universiteit van Zaragoza onderzochten de uitwerking van meditatie bij een groep van twintig mensen die gedurende een uur per dag en minstens tien jaar lang aan zenmeditatie deden. De deelnemers- ook een controlegroep die niet mediteerde-  werden onderworpen aan een batterij van psychologische tests en bloedmonsters zodat de lengte van telomeren in hun cellen konden worden gemeten.

Toen de onderzoekers de gegevens naast elkaar legden zagen zij dat de telomeren van mediteerders aanzienlijk langer waren dan die van de controlegroep, met een gemiddelde van tien procent. Vervolgens gebruikten ze een statistische techniek genaamd regressie-analyse om een idee te krijgen welke factoren er verantwoordelijk zijn voor deze schijnbare vertraging van cellulaire veroudering.  Veel psychologische eigenschappen werden geassocieerd met langere telomeren, met inbegrip van mindfulness vaardigheden, een leven in tevredenheid en het ondervinden van subjectief geluk.

Mensen hebben de natuurlijke neiging om ervaringsgerichte pijnlijke herinneringen, gedachten, emoties en gewaarwordingen te onderdrukken, in een poging om zo tijdelijk vrij te zijn van psychologisch ongemak. Maar in feite lijkt dit te leiden tot grotere problemen op de lange termijn. Mindfulness – zowel in zijn oorspronkelijke context van de boeddhistische en moderne therapeutische programma’s voor het behandelen van aandoeningen zoals chronische pijn, depressie en drugsverslaving – houdt daarentegen iemands aandacht naar onaangename lichamelijke en geestelijke ervaringen in een geest van onbevooroordeelde aanvaarding.

Kingsland vindt het bijzonder interessant dat de Spaanse studie aantoont dat het ervaringsgerichte vermijden schijnbaar leidt tot snellere verkorting van telomeren. Hij zegt meditatie toe te kunnen voegen aan de positieve lijst met veranderingen in levensstijl, naast het opgeven van roken en minder drinken. Het was een zeer kleine studie, met slechts veertig deelnemers in totaal en de conclusies zijn navenant.  De mediteerders waren ook uitzonderlijk ervaren, hebben ten minste een decennium zitten achter de rug. Een toekomstige studie met een veel groter aantal mensen die nooit hebben gemediteerd vindt hij de moeite waard.