Zwartsteen en Slangenwitje

Het racismedebat bloeit als nooit tevoren en heeft in de calvinistische Lage Landen de vorm aangenomen van Neerlands nationale hobby: elkaar op de vingers tikken. De eredivisie van de beoefenaars van deze sport wordt gevormd door de zelftikkers, zij die het liefst zichzelf op de vingers tikken en zich daarbij luidkeels om hun zonden beklagen. Zijn wij niet allen zondaars? En is degene die zijn zonden openlijk belijdt niet al aangekomen in het louteringsvuur en dus op weg naar de absolute vergeving, de absolute zelfrechtvaardiging, dus de hemel?

De drakendoder

Geen religie kan zonder heiligen en in de religie van het antiracisme-racisme gedragen deze zich bijzonder opvallend, zij treden dan ook veelvuldig op als hogepriesters in de media-tempel. Zo kwam rapper Akwasi in het tv-programma M met een indrukwekkende lijst van zondebelijdenissen, hij zei ‘sorry’ voor zowat alles, daarmee een enorme impuls gevend aan het calvinistische zondebesef van de rest van Nederland. Deze kleine Calimero vertederde ieders hart en riep het Bambi-gevoel terug uit de jaren vijftig, dat ene moment waarin het kleine hertje zijn moeder ziet sterven die door een boze jager dodelijk was verwond. Wij voelden ons even dit monster, dit  wrede wezen, deze overrijke Amerikaanse safaritandarts, een haast ondraaglijk lekker gevoel. Het was nog mooier dan dat schilderij met die blote jongetjes voor het haardvuur, ja, echt kunst.

De betovering werd echter verbroken toen dezelfde Akwasi tijdens de grote demonstratie op de Dam dapper verkondigde: ‘Als ik Zwarte Piet zie, nou dan geef ik hem wel een schop!’ Dit sloeg in als een donderslag bij heldere hemel. De menigte reageerde uitzinnig op deze doldrieste authentieke oerkreet van onvervalste mannelijkheid. Dit was hoe een leider zich gedraagt! Het bestuur van het Forum voor Democratie ging volgens onbevestigde tweets direct in conclaaf om de mogelijkheden te overwegen van een rechtszaak tegen deze overduidelijke daad van terrorisme. Baudet betoogde dat het ophitsen tot geweld was, Hiddema herinnerde hem eraan dat Zwarte Piet niet bestaat en dus niet kan worden verwond. Ze waren het er echter over eens dat hier toch wel een duidelijke dreiging van uitging. Volgens een andere tweet stelde de plaatselijke Black Lives Matter-beweging voor om een massa-bedel-actie op te zetten voor een standbeeld van deze onverschrokken drakendoder dat tegenover dat van J.P. Coen zou moeten komen, om de laatste zo te overschaduwen dat hij in de vergetelheid zou wegkwijnen. Akwasi’s moeder appte hem ten slotte, volgens een instagram-bericht, om hem op het hart te drukken voorzichtig te zijn en niet zijn teentjes te bezeren. We weten niet of dit allemaal waar is, misschien zijn deze berichten wel nepnieuws, maar toch.

De zucht naar zuiverheid

De grote demonstratie was een feest, mede dankzij de medewerking van de burgemeester van Amsterdam die haar verleden nog niet was ontgroeid. Bang om iets belangrijks te missen (en als je dorsolaterale prefrontale cortex nog niet af is, zijn heel veel dingen heel even belangrijk) was de appende en tiktokkende jeugd in grote getale toegestroomd. Duizenden stonden met de rechtervuist omhoog gestrekt en de blik schuin rechts naar boven, net zoals op de poster van Che Guevara. Zij streden tegen het grote onrecht dat de wereld in zijn greep houdt en onschuldigen vermorzelt. Bestijgt allen de barricades! Tiktoktariërs aller landen verenigt u, Allons enfants du Medialand!

Wie al deze reuring vanuit de afstandelijke blik van de geschiedenis bekijkt, bekruipt al gauw een gevoel van meewarigheid. Het lijkt een grote influencershow. De eerste kritische reacties zijn trouwens al verschenen, niet iedereen voelt zich thuis bij het calvinistische levensgevoel. Niet iedereen is bezeten van de zucht naar zuiverheid. Deze stemmen krijgen echter weinig gehoor, want het Gooise matras, dit nest met ranzige kijkcijfergieren, heeft al besloten: zij willen zuiverheid.

Narcisme

Het is het moeilijk te voorspellen wat het effect zou kunnen zijn van al dat vuisten zwaaien op de Dam. Zouden de mensen van een niet-Europese etniciteit zich daardoor opeens prettiger gaan voelen in Nederland en allemaal een baan krijgen? Wat zou de volgende stap moeten zijn? Was er onder de demonstranten trouwens wel iemand die dat wat kon schelen? Het viel me op dat Jeroen Pauw in het tv-programma ‘Op1’ net iets te vaak zei over Zwarte Piet dat deze niet meer ‘kan’. Ik begreep opeens dat hij dat zei, omdat hij het zichzelf wilde horen zeggen. Hij wilde zich ervan overtuigen dat hij tot de goeden behoorde, want dat voelt zo lekker. Net als in de Tweede Wereldoorlog zijn er immers maar twee mogelijkheden: je bent ‘goed’ of ‘fout’. De postmoderne mens heeft zich door alle reclame en andere media-manipulaties een vanzelfsprekend narcisme laten aanpraten en Pauw heeft daar vanwege zijn beroep nog een flink schepje bovenop gekregen. Het gaat erom wat de anderen van je vinden, de wereld zal je aan je reet roesten.

Dit geldt trouwens ook voor de universiteiten waar overal ‘diversity officers’ en ‘well-being officers’ zijn aangesteld en ‘diversity lunches’ worden gehouden. Deze ‘officers’ zijn mensen die imponerende Engelse woorden kennen en lang kunnen vergaderen. Net zoals in het leger bestaat hun taak eruit belangrijk te lijken, tijd te doden en te hopen dat het geen oorlog wordt. Niet luisteren naar een officer of een lunch missen betekent dat je een carrière wel kunt vergeten. Studenten hebben inmiddels al geprotesteerd tegen een ‘diversity officer’ omdat ze een blanke huidskleur had, ze was niet divers genoeg. En durf niet te zeggen dat dit een blijk van racisme is! Nee, een blanke diversity officer aanstellen is juist volgens de studenten het bewijs van systematisch institutioneel onbewust racisme van iedereen! De meeste studenten zijn te jong om de film ‘Animal Farm’ te hebben gezien, waarin wordt getoond dat alle dieren gelijk zijn, alleen sommige meer dan andere.

De filosoof Hegel noemde deze zuiveringsdrang het ongelukkige bewustzijn van het christendom: het ingebakken gevoel nooit goed genoeg te zijn. Het is echter nog het meest een narcistisch bewustzijn, de onvervulbare drang om zuiverder te zijn dan alle anderen en die anderen dit goed in te peperen. De universiteiten doen een wedstrijdje wie zich het meest overtuigend kan voordoen als (s)’caring universitiy’, het kan niemand iets schelen of studenten er beter van worden. Het gat erom een nominatie te krijgen of bovenaan een ranglijst te komen. Ik kan zo op het eerste gezicht niet bewijzen wat de relatie is, maar de verwijten van ‘spiritueel materialisme’ die Chögyam Trungpa in zijn gelijknamige boek beschreef, zijn punt voor punt aan dit narcisme te koppelen.

Tantra en leegte

Zou het boeddhisme ons hier op verstandige gedachten kunnen brengen? Laten we eens kijken naar het beruchte onderwerp dat volgens het Gooise matras ‘niet meer kan’. Uiteindelijk heb ik ervoor geleerd om dingen te overdenken die niet meer kunnen en vele filosofen, zoals bijvoorbeeld Friedrich Nietzsche zijn hiervoor gelauwerd en geroemd. Is Zwarte Piet (Zwartsteen, Piet komt van Petrus en dat betekent steen) een symbool voor onderdrukking en slavernij of is hij een figuur uit een volksgeloof dat afstamt van de Germaanse godenwereld? In het laatste geval zou hij een neefje zijn van Māhakāla en Vajrasattva uit het tantrisch boeddhisme. Of zou hij een bedenksel zijn van een 19^eeeuwse schoolmeester die Sinterklaasliedjes componeerde? Verene Shepherd van de mensenrechtencommissie van de V.N. was er zeker van: hij is het symbool van slavernij. Dit wordt vaak gezien als afdoend bewijs, maar deze dame heeft nooit iets gepubliceerd over het Germaanse godendom of over 19^eeeuwse Nederlandse schoolmeesters, dus haar oordeel en de gebrekkige onderbouwing ervan zouden heel goed kunnen gebaseerd zijn op onwetendheid. De discussie kan echter eenvoudigweg worden kortgesloten: Zwartsteen is alle drie en geen van drie, want hij is niets, hij is leeg van eigen bestaan, hij is wat je ervan vindt. Slangenwitje (Nāgārjuna) spreekt hier het verlossende woord! Racisme zit niet in een symbool, een pruik of in oorbellen of schmink, zelfs niet in zwarte schmink, zoals het ook niet in een dropje zit. Generaties kinderen en volwassenen hebben het sinterklaasfeest gevierd zonder ook maar één enkele gedachte aan slavernij of racisme, net zoals Klein Duimpje niet gevoeld werd als de onderdrukking van mensen met een groeistoornis.

Het gaat nog verder: zonder Zwartsteen zou de discussie over discriminatie nooit zoveel publiciteit hebben gekregen. Eigenlijk is deze ‘bro’ juist een voorvechter in de strijd tegen racisme, hij geeft stoute witte mensjes een pak voor de broek of stopt ze in een zak en als dat niet gaat, koopt hij ze om met snoep. Hij gaat dus veel verder dan de Black Lives Matter-beweging. Waar zou de Kickout Zwarte Piet-beweging bovendien zijn zonder Zwartsteen? (En welke naam zouden ze hebben gekozen als ze de Nederlandse taal machtig waren geweest?) In India zou men al lang een Zwartsteen-tantra hebben geschreven als esoterisch wapen in de strijd tegen de slavernij (de mantra zou zijn: Ohm mahākālaśilāja vajra hum phaṭ! Coen zou daar trouwens allang postuum bevorderd zijn tot beschermer van de Bandazee.)

Met andere woorden, elke keer wanneer je zegt dat Zwarte Piet dit of dat is, maak je iets substantieels en onomkeerbaars van je eigen vooroordelen, de prapañca, de wildgroei, wordt een stenen woud waar iedereen in verdwaalt. De chaos leidt niet tot een kosmos, zoals in de oud-Griekse scheppingsmythe, maar tot meer chaos. Het resultaat is nu al dat iedereen bedreigd wordt door een afrekencultuur (‘cancelcultuur’ in cultuurloos jargon), met als gevolg dat men een anti-afreken afrekencultuur wil inrichten.

Al dit gedoe wordt goed geïllustreerd door de Zenanekdote van de vlag: als de een zegt dat de vlag beweegt en de ander dat de wind beweegt, dan is het het denken dat beweegt. Zo is de hele discussie een absurd soort media-opera geworden, die alle verschillende narcistische ego’s doet tollen en wervelen, totdat iedereen er duizelig van wordt en er een leeg dualisme van twee vijanden overblijft, die elkaar haten omdat ze elkaar haten.

De grote aanpak

Zijn er dan geen problemen, is er geen achterstelling? Jazeker en daar moet wat aan gebeuren. Dit kan echter alleen door goede wil, niet door meer regels en verboden. De Boeddha zelf heeft bij conflicten altijd de nadruk gelegd op bewustwording, zelfreflectie en relativering, niet op regels of wetten. Willen we als leden van een gemeenschap, als burgers van een land, iets voor elkaar krijgen, dan moeten we dat samen doen. Als mensen zijn we verschillend, als burgers zijn we gelijk. Het is dus misschien wel een goed idee om narcisme en vingertikkerij te vervangen door solidariteit, karuna. Oorzaken hebben gevolgen, demonstraties lokken tegendemonstraties uit, censuur roept verzet op en een als maar ingewikkelder wordende bureaucratie, uitsluiting leidt tot nieuwe uitsluiting. Dit is de wet van karma! Het is het werk van al die academische racismebestrijders met hun statistieken en veroordelingen. Op de universiteit is narcisme trouwens de dagelijkse praktijk: je hoeft niets te presteren, als je maar ‘goed ligt’ bij de managers. Het huidige racismedebat lijkt veel op de situatie die wordt beschreven in het boek ‘1984’, of de communistenjacht  van McCarthy in de V.S. Of voor de jongeren: het lijkt op de huidige situatie in Tibet of Xinjiang, waar je voor jaren de bak in gaat als je een foto van de Dalai Lama op je telefoon hebt of een baard draagt.

Slangenwitje leert ons echter dat alles er alleen is vanwege iets anders, daarom is alles leeg van eigen bestaan. De discussie is als een door een tovenaar getoverd spook dat zelf weer nieuwe spoken tovert (Grondregels van de filosofie van het midden, hoofdstuk 17, vers 31). Er zijn geen zelven die complotten smeden tegen andere zelven, er zijn alleen illusies die zich druk maken om andere illusies. Zuiverheid is een illusie. Mensen zijn geen boeddha’s en tolerantie mag schuren. Als dat gebeurt, komt dat meestal doordat je zelf nog eigenbelang koestert. Tolerantie helpt je om je van deze zelfzucht bewust te worden. Natuurlijk worden mensen en kinderen uitgescholden, de enige plaats waar dat niet gebeurt is in een doofstommeninstituut, maar zonder racisme blijven er nog genoeg scheldwoorden over. Het maakt echter nogal wat uit hoeveel kwaadwilligheid er in een scheldwoord wordt uitgedrukt. Vrienden schelden elkaar soms uit als juist blijk van vriendschap, om te laten merken dat zij elkaar zo vertrouwen, dat ze weten dat er geen kwaad woord tussen hen kan vallen. Dit is bodhicitta, een moeilijk woord misschien, maar in het Nederlands heet dat ‘goede wil’, het is in wezen welwillendheid. Wat is boeddhanatuur anders dan het vermogen de ander te ontmoeten in een geest van solidariteit, elkaar zo te vertrouwen dat er geen plaats is voor kwade wil? Dat betekent dat we even de resultaten tussen haakjes zetten. In de Dàodéjīng vers 18 staat dat toen men zich niet meer aan de dào hield (alles niet vanzelf goed ging) welwillendheid kwam, vervolgens slimheid en ten slotte schijnheiligheid. Zoals de Vajracchedika zegt: al weet je dat er geen zelf bestaat, toch beloof je oneindig veel zelven van hun eigenwaan te bevrijden.

Ohm mahākālaśilāja vajra hum phaṭ!

Bronnen

https://joop.bnnvara.nl/opinies/op-de-universiteit-is-geen-plaats-meer-voor-politieke-diversiteit

https://ctext.org/dao-de-jing

1. Ensik (2005), De grote weg naar het licht, Milinda Uitg.

Erik Hoogcarspel (2011), Grondregels van de filosofie van het midden, Olive Press, Amsterdam