• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Veertiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Jana Verboom
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Achtergronden » De man zonder hoofd

De man zonder hoofd

19 oktober 2019 door Erik Hoogcarspel

Douglas Harding (1909 – 2007) ervoer in 1943, na een lange periode van zelfonderzoek, een ervaring van een soort ontwaken. Daarna heeft hij geprobeerd de betekenis van deze ervaring verder uit te werken en in de zeventiger jaren heeft hij experimenten ontwikkeld waarmee iedereen een dergelijke ervaring kan opwekken. Er is inmiddels wereldwijd een grote gemeenschap van enthousiaste volgelingen ontstaan. Vele van hen spreken van ervaringen van leegte en sereniteit, en menen zelfs een nieuw beter en vredig leven te hebben gekregen. Wat is deze ervaring en wat kun je van die experimenten leren?

‘Ik deed de ontdekking toen ik 33 jaar was. Alhoewel het ongetwijfeld kwam als een donderslag bij heldere hemel, was het toch een antwoord op een belangrijke zoektocht. Gedurende verschillende maanden was ik in beslag genomen door de vraag: wat ben ik?…

Wat er eigenlijk gebeurde was iets dat absurd eenvoudig en gewoon was: ik stopte even met denken. Mijn verstand en voorstellingsvermogen en al het mentale gebabbel vielen weg. Voor een keer was ik sprakeloos. Ik was mijn naam vergeten, mijn menszijn, mijn dingzijn en alles wat ‘ik’ of ‘van mij’ genoemd zou kunnen worden. Verleden en toekomst waren weg. Het was alsof ik op dat moment opnieuw was geboren, compleet nieuw, zonder geest en onschuldig van alle herinneringen. Er bestond alleen het nu, het huidige moment en wat zich daarin toonde. Het was genoeg om alleen te kijken. Wat ik zag waren kakhi-kleurige broekspijpen die eindigden in een paar bruine schoenen, aan de zijkanten eindigden twee kakhi-kleurige mouwen in een paar roze handen en een kakhi-kleurig overhemd eindigde naar boven toe in… Een totaal niets! Zeker niet in een hoofd.

Het kostte me geen moment om te beseffen dat dit niets, dit gat waar een hoofd zou moeten zijn, geen gewone leegte was, niet een totaal niets. Integendeel, het zat nogal vol. Het was een uitgestrekte leegte die uitgestrekt vol zat, een niets dat ruimte bood aan alles, ruimte voor het gras, voor de bomen, voor de beschaduwde verre heuvels en naar boven toe voor de besneeuwde bergtoppen in de verte, die als een rij van hoekige wolken door de blauwe lucht bewogen. Ik was een hoofd kwijt maar had een wereld gewonnen.’ (vertaling E.H.)

Harding vertelt vervolgens dat hij aanvankelijk zich nogal eenzaam voelde en zijn ervaring niet goed kon duiden, maar dat dit uiteindelijk lukte door kennismaking met het Zen-boeddhisme . Uiteindelijk komt hij tot de conclusie dat hij een soort universele verlichtingservaring heeft doorgemaakt, die de kern is van elke vorm van mystiek. Het boek staat dan ook vol met citaten uit allerhande religies om deze overtuiging te bewijzen. Ik moet zeggen dat ik dat een beetje jammer vond, ik vind een scheurkalender saaie en taaie kost. Bovendien zijn al deze uit hun context gelichte uitspraken wel suggestief, maar het is bekend dat je op deze manier van alles kunt bewijzen. Verder is Harding geen specialist en is er alle reden tot twijfel aan zijn interpretatie van de uitspraken. Een vriend van me noemde het New Age en het is inderdaad geschreven vanuit de nieuwe opleving van theosofie die in de 60-er jaren in dat soort kringen nogal populair was.

Een ervaring voor iedereen

Als we echter deze ideologie buiten beschouwing laten, hebben we hier toch te maken met een inzicht en een methode die voor een boeddhist interessant zijn en een zekere diepgang hebben. Harding en zijn opvolger Richard Lang hebben allerhande experimenten ontwikkeld om de koploze ervaring op te roepen en volgens de reacties zijn deze leuk om te doen en verrassende effectief. Het doet me een beetje denken aan een soort Dzogchen of Mahāmudra maar dan zonder moeilijke woorden. De ervaringen laten zich bovendien goed invoegen in een boeddhistische praktijk. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat de koploze ervaring overeen komt met de Zen-uitdrukking ‘het oorspronkelijk gezicht, het gezicht dat er was voordat je ouders waren geboren’.

Hoe moeten we echter de koploze ervaring begrijpen? Harding beschrijft hem accuraat: hij stopte even met denken en daarna ontdekte hij dat hij geen hoofd had. Het merkwaardige is dat we die ervaring kunnen volgen. Aan de andere kant kunnen we er ook niet aan twijfelen dat we wel degelijk een hoofd hebben. De koploze ervaring ontstaat pas als we even niet denken. Het is erg moeilijk om helemaal niet te denken, maar je kunt wel proberen om even afstand te nemen. Er doet zich dan inderdaad een gewaarwording voor zoals die door Harding wordt beschreven, alleen misschien niet zo duidelijk en overtuigend. Als we dat afstand nemen laten varen, zien we in dat we wel degelijk een hoofd hebben. De ervaring van een hoofd te hebben ontstaat dus uit het denken. We ervaren ons hoofd niet. We stellen ons voor dat we een hoofd hebben en daar zit de crux.

De meesten zullen daar direct tegenin brengen dat we ons hoofd toch in de spiegel kunnen zien, maar is dat wel zo? In het algemeen ervaren we de wereld niet alleen, we stellen hem ook voor. Onze wereld bestaat zelfs voor het grootste deel uit voorstellingen. Die vinden we dan ook het meest interessant, we zien onze ervaringen meestal over het hoofd. Een spiegel is een ding dat ons een beeld toont. Wij denken dat wij dat zijn. Wij stellen ons voor dat andere mensen dit beeld zien als ze naar ons kijken. Als we daar tevreden over zijn, denken we dat we er goed uitzien. Zo maken we onszelf blij met een illusie. Het is om te beginnen namelijk gewoon niet waar, het is er hooguit het spiegelbeeld van. Bovendien zullen we nooit weten hoe andere mensen ons zien, want we kunnen niet door hun ogen kijken. Toch brengen sommigen van ons uren voor de spiegel door in de overtuiging anderen tot een positief oordeel te kunnen overhalen. Om ons te beschermen tegen de wanhoop die het doorgronden van deze illusie zou brengen, hebben we onze samenleving opgetuigd met een symbolische inrichting, zodat we net doen alsof we het in sommige opzichten met elkaar eens zijn. Zo stoppen we onze omgeving, zowel tijdschriften als advertenties en films, vol met allerhande gezichten waarvan we vinden dat ze er goed uitzien. We leren elkaar dus eigenlijk hoe we er uitzien en hoe we deze illusie in stand moeten houden.

Voorstellingen

We nemen gewoonlijk aan, en dat leren ons ook wetenschappers en filosofen, dat we onze wereld gewoonlijk waarnemen zoals die is. Van deze wereld vormen we ons vervolgens voorstellingen. Als je naar je hand kijkt, komt je hand niet in je bewustzijn te zitten. De hand zelf is geen voorstelling of begrip, want je kunt nog steeds gewoon je vingers bewegen. Als je die waarneemt heb je, er alleen een voorstelling van. Als onze voorstellingen overeen komen met de echte wereld dan noemen we ze waar. Het probleem is alleen dat niemand die echte wereld die buiten onze voorstellingen om bestaat, ooit heeft waargenomen en dus niemand kan weten of onze voorstellingen inderdaad waar zijn. Je kunt je voorstellingen niet met de echte wereld vergelijken, want je kunt niet buiten je waarneming om waarnemen. De presentatoren van de vele dagelijkse kletsprogramma’s doen zich allemaal voor alsof ze de waarheid in pacht hebben, maar dat lijkt alleen geloofwaardig als ze zeggen wat iedereen verwacht dat ze zeggen en zo lastige vragen uit de weg gaan. Waarheid wordt vaak schromelijk overschat.

Doordat Harding even stopte met denken, stopte hij met voorstellen en ervoer hij de wereld zoals hij die waarnam. Wat is het voordeel hiervan? Het meeste psychische leed komt door onze voorstellingen. Wie bijvoorbeeld bang is om dood te gaan, is niet dood, hij stelt zich alleen voor dat hij mogelijkerwijs zou kunnen overlijden. Er is trouwens een filosofische traditie in het Westen die ook probeert op verschillende manieren de voorstellingen op een afstand te houden, dat is de fenomenologie. Wie bijvoorbeeld de roman van Jean-Paul Sartre leest, komt verschillende beschrijvingen tegen van momenten waarop de voorstellingen haperen. Voor Sartre zijn dit fases in een proces van zelfbevrijding. Een ervaring zoals die van Harding komt bovendien overeen met het ‘veld van de fenomenen’ zoals dat beschreven is door één van de meest radicale fenomenologen, Marc Richir.

Een open methode

Het afstand nemen van de voorstellingen in de methode van Harding heeft een belangrijk raakvlak met het boeddhisme, de Zen-koans nemen eveneens onze voorstellingen op de korrel. In de tweede jhana stopt het bewustzijn helemaal met het maken van voorstellingen. De tantrische visualisaties bieden ervaringen die te mooi of te indrukwekkend zijn om waar te zijn, zodat ons voorstellingsvermogen het opgeeft. Dit laatste wordt in de filosofie trouwens een ervaring van het sublieme genoemd en het overkomt mensen soms ook in hun alledaagse leven bij een indrukwekkende ervaring.

Het mooie van de experimenten of oefeningen van Harding is dat hij op een verbluffende eenvoudige manier uitwegen biedt uit de voorstellingswereld en de symbolische inrichting ervan. Als je je waagt aan deze experimenten merk je hoe sterk je eraan vast zit. Zo kun je misschien controleren in hoeverre eventuele andere meditatieoefeningen je helpen om van je voorstellingen los te komen. Op die manier leer je op den duur je voorstellingen te relativeren en de problemen die ze opwerpen worden daardoor een stuk minder. Het helpt in het bijzonder goed om de sakkāyaditti te overwinnen, het geloof in het objectief bestaan van het eigen lichaam. Dit is de eerste of derde van de samyojana (er zijn verschillende opsommingen), ketens die ons binden aan het wereldse bestaan.

Een andere belangrijke en problematische voorstelling, die met de methode kan worden aangepakt, is het zelf. Niemand heeft ooit een zelf waargenomen, maar we liggen er voortdurend mee overhoop.

Voor wie er voor voelt om met de experimenten of oefeningen van Harding aan de gang te gaan zijn er verschillende boeken, die allemaal via de website zijn te vinden en te bestellen. Je hoeft ervoor geen speciale leraar te zoeken, geen inwijdingen te ondergaan of lange reizen te maken. Er is een gemeenschap van mede-beoefenaren, waar je via het internet contact mee kunt maken. Er is zelfs een gratis applicatie onder de naam ‘headless’ die via Google Play of de Apple app-shop kan worden geïnstalleerd.

Erik Hoogcarspel studeerde filosofie en Indische talen aan de rijksuniversiteiten in Groningen en Leiden. Hij ontmoette in 1975 de 16e Karmapa, het hoofd van de Karma Kagyü School, één van de vier kloosterscholen van het Tibetaans boeddhisme en was penningmeester van de Nederlandse stichting van deze school. In 1978 richtte hij samen met Jildi Mohamad Sjah het Boeddhistisch Meditatiecentrum te Groningen op. Hij was columnist in verschillende bladen en publiceerde ‘Koken met Filosofie’ en een vertaling van de belangrijkste tekst van Nagarjuna ‘Grondregels van de filosofie van het midden’ (Olive Press, Amsterdam 2005, alsmede een Engelse versie). Hij doceerde aan de Radboud Universiteit Nijmegen, de Goudse Scholengemeenschap Leo Vroman en is verbonden aan het Internationale School voor Wijsbegeerte in Leusden. Dit is tevens de uitgever van zijn boek ‘Het Boeddha-fenomeen’ (2016), de Engelse versie draagt de titel ‘Phenomenal Emptyness’ en is verkrijgbaar bij Amazon.

Bronnen

Richard Lang, Steven Steennsels: ‘La Vison non-duelle de Douglas Harding’ – Editions Almora, Parijs 2014
http://www.headless.org/dutch/dutch-homepage.html
https://www.amazon.com/Having-No-Head-Rediscovery-Obvious/dp/1878019198
https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2010/apr/10/change-your-life-headless-man
http://www.palikanon.com/english/wtb/s_t/samyojana.htm

Categorie: Achtergronden, Boeddhisme, Pakhuis van Verlangen, Zen Tags: beeld, denken, Douglas Harding, Erik Hoogcarspel, Jean-Paul Sartre, kletsprogramma's, man zonder hoofd, Marc Richir, spiegel, zelf, zelfbevrijding

Lees ook:

  1. Slavernij, racisme en boeddhisme
  2. Middenmatigheid, cultivering van emoties in Chinese filosofie en kunst
  3. De Boeddha en de dood
  4. Jacob Jolij: Wat is bewustzijn nou eigenlijk?

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Luuk Mur zegt

    20 oktober 2019 om 09:23

    Een boeiend betoog. Goed dat er aandacht besteed wordt aan deze methode. De meditatie-training van de filosoof en neurowetenschapper Sam Harris (app: Waking up), maakt er veel gebruik van. Sam Harris is tevens enthousiast over Dzogchen.
    Door ‘headless’ te zijn, kan je even stoppen met denken en afgeleid zijn. Geen overbodige luxe in deze stressvolle wereld. Volgens mij is het een manier om een ander hersencircuit te activeren. De beleving doet terug denken aan de ervaring die je als kind kon hebben, één zijn met de wereld of in-de-wereld-zijn, maar nu met bewustzijn. Op mijn website ga ik aan deze manier van mediteren aandacht besteden.
    Luuk Mur
    Verwonderd.nu

    • Erik Hoogcarspel zegt

      21 oktober 2019 om 16:50

      Hoe kun je een ander hersencircuit activeren als je geen hoofd hebt? ;-)

  2. Luuk Mur zegt

    22 oktober 2019 om 16:20

    Geen hoofd, geen zelf, ik vind het gevaarlijk worden.

Primaire Sidebar

Door:

Erik Hoogcarspel

Erik Hoogcarspel studeerde filosofie en Indische talen aan de rijksuniversiteiten in Groningen en Leiden. Hij publiceerde ‘Koken met Filosofie’ en een vertaling van de belangrijkste tekst van Nagarjuna ‘Grondregels van de filosofie van het midden’. 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 10 februari 2025
    Zen Spirit studiegroep 'Het verborgen licht'-vanaf 10 februari 2025
  • 2 mei 2025
    Phowa Studieweek
  • 9 mei 2025
    Seminar Tenzin Wangyal Rinpoche
  • 12 mei 2025
    Maandagochtend meditatie in Amsterdam-West
  • 13 mei 2025
    Verdiepingsbijeenkomst Hand in hand met de Boeddha
  • 13 mei 2025
    Dinsdagavond op even weken samen mediteren in Almere Buiten
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Weet jij wat een anker is? Test jezelf!

    Hans van Dam - 2 mei 2025

    Deel 3 van een 5-delig dwaalgesprek over de mystieke roos.

    ‘Het leven zelf is zazen’

    Wim Schrever - 28 april 2025

    De grote tragedie hier in het Westen is dat we onze eigen spirituele traditie zo snel hebben opgegeven en met het badwater -de religie- ook het kind -de spiritualiteit- hebben weggegooid. Terwijl een mens fundamenteel nood heeft aan spiritualiteit, aan zingeving.

    Geschiedenis als wapen deel 1

    Kees Moerbeek - 20 april 2025

    President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.

    Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

    gastauteur - 13 april 2025

    Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor Abrahams JHWH, vervolgens voor Jezus’ Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

    Wat is quiëtisme?

    Hans van Dam - 27 maart 2025

    Over het stillen van de wil.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Het jaar 2025 – dag 129 – vrede en alle goeds
    • De dood van de paus
    • Seks: Joodse posities in Joods Museum Amsterdam
    • Paus Leo XIV – ‘help ook elkaar om bruggen te bouwen – met dialoog, met ontmoeting’
    • Aardbeving van magnitude 3,7 schokt Tibet

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.