• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Boeddhisme » Zen » Creatief omgaan met de dood

Creatief omgaan met de dood

15 maart 2018 door Paul de Jager

Waarom is het zo moeilijk om te accepteren dat we sterfelijk zijn? Het antwoord is dat het probleem van de ik-gerichtheid er in zijn meest hevige vorm zichtbaar wordt. Dat ik gaan we namelijk verliezen. Zo is de bestemming van de mens. Maar het ik verzet zich hier met hand en tand tegen; het wil, in tegenstelling tot alles in de natuur, voor eeuwig blijven bestaan.

Dat vindt althans de Japanse filosoof Shizuteru Ueda (1929). Een artikel van zijn hand is opgenomen in het oktobernummer 1994 van het tijdschrift ZEN. Het nummer is geheel gewijd aan de dood. Freelance journalist Paul de Jager bladerde door dit oude nummer.

De dood komt niet van buitenaf op ons leven toe, stelt Ueda. Bij het leven behoort wezenlijk van het begin af aan het ‘moeten sterven’. De dood laat vermoeden dat de ik-loosheid de bestemming van mensen is. De mens vermoedt wel zo iets, maar houdt tegelijkertijd sterk vast aan zijn ik-gerichtheid en vergeet de dood dus liever. In de woorden van Ueda: ‘Alles is vergankelijk. Het ik wil echter voor altijd blijven bestaan’. Hier ligt in de boeddhistische visie op de dood een oorzaak van menselijk lijden.

Een uitweg uit het lijden geeft het boeddhisme ook, schrijft Ueda. Namelijk door de realisatie van het ik-loze ware zelf. Dat kan bereikt worden door tijdens dit leven het ik al te laten sterven. Sterven betekent hier de absolute negatie van het ik, in het boeddhisme ook wel de Grote Dood genoemd. Daar ziet Ueda wel een element van vreugde in: ‘Ik-loos (…) wordt de waarheid in haar creatieve kracht ervaren, dat wil zeggen: alles komt en gaat, alles wordt nieuw’. Het gaat hier volgens Ueda feitelijk om het elkaar doordringen van zijn en niets. Als de boeddhistische waarheid doorzien wordt, ontstaat ‘het spel van de ik-loze vrijheid van het zelf’.

Christa Anbeek (1961), bijzonder hoogleraar in de Remonstrantse theologie aan de VU te Amsterdam, beschrijft in haar bijdrage in dit themanummer van ZEN enkele boeddhistische en Bijbelse verhalen rondom de dood. Het eerste verhaal, Patacara, gaat over een vrouw die met veel verlieservaringen bij de boeddha komt. Het tweede verhaal, Kisagotami, is het bekende verhaal van de vrouw die haar kind verliest en door de boeddha wordt gevraagd om met een mosterdzaadje terug te komen uit een huis waar geen verlies was. Het derde verhaal, dat van Ubbiri, gaat ook over een vrouw die haar kind verliest en bij de boeddha om raad komt. In alle drie de gevallen wordt zichtbaar gemaakt dat de dood onvermijdelijk is. Niemand en niets staat daarbuiten.

Het eerste christelijke verhaal dat Anbeek schetst is dat van David en Batseba, waarin een kind sterft, maar een nieuw kind Gods zegen krijgt. In ‘Het dochtertje van Jaïrus’ wekte Jezus met de woorden talita koemi ( Meisje, ik zeg u, sta op) een overleden kind tot leven. Kenmerkend voor deze christelijke verhalen is dat ze nijgen naar leven en naar hoop op leven. Anbeek laat aan de hand van de verhalen scherp de verschillen in doodsopvattingen zien.

Anbeeks’ proefschrift ‘Denken over de dood’, staat in een andere bijdrage in dit ZEN schrift centraal. Ze vergelijkt daarin de doodsopvattingen van de boeddhist Keiji Nishitani (1900-1990) en de Duitse christelijke theoloog Wolfhart Pannenberg (1928-2014) met elkaar. Ervaringen met de dood kunnen volgens Anbeek de betekenis van het leven onder druk zetten. Dan wordt gesproken van negatieve basiservaringen. Als de betekenis van het leven geheel teniet wordt gedaan is sprake van een betekenisverlieservaring. Voor Nishitani is de dood een mogelijkheid om betekenisverlies te ervaren. Ervaring met de dood kan de ogen daardoor openen voor het leven zoals het is. En dat is als een onverbrekelijk samengaan van leven en dood. Ervaringen met de dood zijn in die zin volgens Anbeek heilzaam: zij openen mensen de ogen voor de realiteit.

Bij Pannenberg gaat het er heel anders aan toe. Die ervaart leven en dood als ingebed in een betekenisvolle wereld. De wereld is immers Gods schepping. En Christus opstanding belooft een overwinning op de dood. Wie het niet meer ziet zitten, aldus Pannenberg, is de verbondenheid met God kwijt geraakt. Verschil in opvattingen dus, tussen de boeddhist en de christen, en voer voor een dialoog.

Maar het zenboeddhisme heeft meer op met de ervaring dan met theoretische verhandelingen. Daarom zijn in dit themanummer ook drie meditaties op de dood opgenomen. Daaronder de contemplatie van het ware gelaat vóór de geboorte (en na de dood). Een praktische bijdrage sluit het themanummer af. Jan van Stipthout gaat na het overlijden van zijn vrouw zitten in zazen omdat het vele lezen hem geen steek verder hielp. Hij ontdekt: ‘Wanneer ik vanuit mijn midden leef, is het alsof mijn problemen zich oplossen. Dan ben ik ondanks alles toch in harmonie, dan heb ik ondanks alles toch de kracht om te blijven staan in de onbestendigheid van het leven’.

De slotalinea van Van Stiphpouts’ bijdrage luidt: ‘Ik word mij er langzaam maar zeker van bewust hoe de behoefte over het stellen van vragen over het-leven-na-de-dood op onverklaarbare wijze is verdwenen. Die behoefte is, precies als alle kunstgrepen die ik eerder uitprobeerde om houvast te krijgen, gewoon verwaaid. In mij leeft enkel nog een andere drang: de drang om nóg dieper stil te worden, om nóg meer te zwijgen. Om nóg zuiverder ‘er enkel maar te zijn’, zonder meer, in stille oplettendheid. Ja, het blijven zitten in stilte en aandacht heeft blijkbaar tenslotte alle vragen en alle antwoorden gewoon laten verwaaien. Het doet er niet meer toe. Of zoals het luidt in een haiku van Issa:

Alleen vertrouwen!
Zelfs een bloesemblad verwaait
Op deze wijze’

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Achtergronden, Boeddhisme, Nieuws, Zen Tags: Christa Anbeek, creatief omgaan, Denken over de dood, dood, Paul de Jager, stervelijkheid, tijdschrift ZEN

Lees ook:

  1. “Geef toorn op, laat eigendunk varen,”
  2. Diana Vernooij – gronding
  3. Zenboeddhiste Judith Bossert
  4. Ween niet. De dood is niets, ik ben slechts aan de andere kant.

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

Paul de Jager

zelfstandig tekstschrijver en journalist 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

02 feb
Meditatie in het dagelijks leven
2 feb 23
08 feb
Online Lezingenserie 'Spirituele wetenschap - De nieuwe wetenschappelijke mentaliteit' (2)
8 feb 23
08 feb
Ontspanningsmeditatie Rotterdam (vipassana)
8 feb 23
09 feb
ONLINE - Meditatiecursus in de Dhammakaya traditie
9 feb 23
09 feb
Rotterdam - geleide meditatie (vipassana meditatie)
9 feb 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Taigu – Het lijden in de wereld

    Taigu - 6 februari 2023

    Het komt Taigu voor dat boeddhisme te vaak gaat over ‘verlichting’ en te weinig over het lijden in de wereld, dat eerst moet worden opgelost voordat iemand zich in spirituele zin bevrijd kan wanen. Het existentiële kerndilemma van boeddhisme is dat wij ieder delen in de rotheid van de wereld, terwijl wij over het vermogen beschikken onze bevrijding dichterbij te brengen door het lijden van de ander te verminderen. In sommige teksten wordt dit vermogen ‘boeddhanatuur’ genoemd.

    Linkerhemisfeer domineert – een catastrofale weg

    Rob van Boven en Luuk Mur - 6 februari 2023

    We leven steeds meer in een materialistische wereld gericht op nut en macht, met hebzucht als doorlopende achtergrond motivatie. Afleiding is inmiddels vooral een noodzakelijkheid, waardoor het een gevangenis is geworden. Volle brede aandacht voor de natuur, elkaar, de omgeving kunnen we niet meer opbrengen.

    Ashoka – India’s bijna vergeten keizer

    Kees Moerbeek - 5 februari 2023

    De verdiensten van Ashoka (circa 268 – 232 v.o.j.), de derde keizer van het Mauryaanse rijk zijn groot, maar hij was bijna vergeten. De vertaling van zijn inscripties in de 19de eeuw ontrukte hem aan 2.000 jaar vergetelheid. Dit artikel gaat over het boek Mauryan India van de ook internationaal eminente Indiase historicus Irfan Habib en vooral over Ashoka’s inscripties.

    Erik – Een kleine geschiedenis van de leegte

    Erik Hoogcarspel - 1 februari 2023

    Logica is als de Formule 1: het geeft een hoop lawaai, maar het leidt ergens naar. Leegte gaat ook nergens naartoe, het heeft geen geschiedenis, dat hebben alleen de mensen die erover praten.

    Erik Hoogcarspel – Een beter boeddhisme met fenomenologie

    gastauteur - 16 januari 2023

    De Boeddha heeft zich ook nooit 100.000 geboortes herinnerd. Als je een goede meditatie hebt dan kan het voorkomen dat er heel veel situaties van vroeger door je hoofd spelen. En dat zijn allemaal geboortes van een ik en de dood van een ik. Je ik is niks anders dan het volledig verwikkeld zijn in jouw situatie. En dat gebeurt ook in je meditatie.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Beelden Hindoetempels vernield in Bangladesh
    • Guy – Heilzaam handelen (P. samma kammanta)
    • Boeken – monddood
    • Tegenwoordigheid van geest
    • Het regressieprobleem in de advaita vedanta

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

     

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

     

    Privacy en cookies

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

    Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

    Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

    Noodzakelijke cookies

    Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

    If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

    Privacy

    Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens