Shaila Catherine – Het cultiveren van concentratie door ānapanasati, de adem opmerken (1)

De Amerikaanse Shaila Catherine is de stichter van een online school waarin bodhi cursussen worden onderwezen. En van de Insight Meditation South Bay, een boeddhistisch meditatiecentrum in Silicon Valley in Californië, VS. Ze mediteert al sinds 1980 en beoefende meer dan acht jaar stille retraites. Shaila studeerde met leraren in Nepal, India en Thailand, en ook met de oprichters van westerse meditatiecentra zoals Joseph Goldstein en Christopher Titmuss.

Zij sloot een eenjarige intensieve meditatieretraite met de focus op concentratie en jhana af en is auteur van verschillende boeken over dit onderwerp. Shaila praktiseerde in de periode 2006-2015 intensief onder leiding van Pa-Auk Sayadaw aangaande het absorberen van een nauwkeurige benadering van samādhi en vipassanā om die voor westerlingen toegankelijk te maken. Op uitnodiging van Sangha Metta leidt Shaila sinds 2015 retraites in Nederland.

Het is midzomer 2017 als een 35-tal meditatoren en drie man ondersteuning voor tien dagen neerstrijken in drie gebouwen en een paar tenten in een bosje bij Naarden. Sangha Metta, de organisator heeft voor de derde maal de instructrice Shaila Catherine uitgenodigd. Bij mijn weten is het de eerste keer dat Sangha Metta dit type concentratieretraite organiseert. Retraites gericht op het bevorderen van onbaatzuchtige liefde (metta) en begaan zijn (karuna) organiseerde ze al wel.

Shaila benadrukt echter dat de concentratie niet het doel op zich is. Maar, dat het beter zien van de hindernissen, die je tegenkomt bij de opbouw van concentratie, minstens zo belangrijk is. Shaila laat in de regel alleen mensen toe die al ervaring hebben met hoe ze met de verschillende hindernissen (nīvarana) om kunnen gaan, gehanteerd kunnen worden. Zij hebben dan ook de meeste baat bij een op concentratie gerichte retraite. De diepe jhāna’s (verstillingen/versmeltingen), waarin zelfs de indrukken van de vijf zintuigen niet meer in het bewustzijn opkomen, zijn niet het doel. Een geconcentreerde geest is wel een aanwinst omdat die tot diepere vaardigheden en inzichten komt.

Geboren en getogen onder San Francisco in de Silicon Valley verzorgde ze in de Bay Area op gehuurde locaties vipassanaretraites en bij uitzondering een concentratieretraite, maar ook sutta studiegroepen. Voor mensen van ver zijn er online meditatiecursussen met conference calls. In oktober begint er weer een over de meditatie gebaseerd op de opmerkzaamheid van het lichaam (satipatthāna).

Toen Shaila op haar 17de hoorde dat een moeder van haar vriendin mediteerde werd haar nieuwsgierigheid geprikkeld. In de yellow pages vond ze drie meditatiecentra op een uur rijden van haar huis. Twee boeddhistische centra, maar die lagen in slechte buurten, dus daar mocht ze niet heen van haar ouders, en een transcedent meditatiecentrum. Dat was in 1980. Ze ‘just took to it realy fast with a strong home practice’. Tijdens haar graduate school (HBO / WO) vond ze ook het boeddhisme. Niet dat het zo algemeen is daar, maar het is te vinden. Na de studie vertrok ze in 1990 richting India om bij een guru op een Ashram te mediteren. Via contacten die ze al doende legde trok ze meer richting de vipassana. Op een gegeven moment kwam ze tijdens haar vipassana meditaties alleen nog maar op bekend terrein, de vijf hindernissen (nivarāna) verdwenen maar ze kwam niet veel verder er kwamen geen verder inzichten*.

Vandaar dat ze Pa Auk Sayadaw te Maulamein in Birma (Myanmar) opzocht en daar negen jaar trainde. Hij onderricht de veertig onderwerpen voor concentratie, een collectie die Buddhaghosa in 500 n.C. in de Visuddhimagga uit de sutta’s destilleerde. Denk dan bijvoorbeeld aan de vier lichaamshoudingen, gekleurde schijven, het in herinnering nemen van de Boeddha of de 31 onderdelen van een menselijk lichaam. De training bij Pa Auk was rigoureus. Als ze een meditatie onderwerp kreeg, moest ze die in drie dagen doen. Als ze in die tijd eenmaal een afgeleide gedachte had moest ze overnieuw beginnen aan de periode van drie dagen. En dat terwijl de andere yogi’s door Pa Auk veel minder strak gehouden werden. Na zesentwintig jaar in Azië, waarvan negen bij Pa Auk ging ze terug naar de VS., waar o.a. Christopher Titmuss haar stimuleerde om les te gaan geven.

Alle meditatoren komen de vijf hindernissen tegen. Bij aanvang is het daardoor moeilijk om voor meditatie te gaan zitten en om er echt in te komen. De vijf zijn die van sensueel verlangen (kāmacchanda), irritaties en ontevredenheid (byāpāda), suf- en loomheid (thīna-midhā), onrust en opwinding / ongedurigheid (uddacca kukkucca) en sceptische twijfel, een gebrek aan vertrouwen (vicikicchā). Ze vormen, ook voor wie normaal deugdzaam leeft, een obstakel om tot de diepere zuivering en verheldering van de geest te komen. Ze heten niet voor niks zo. Door de goede stimuli, vertrouwen en er domweg voor te gaan staan en ze te onderkennen verdwijnen wel en kan er verdere progressie geboekt worden. Alle begin is moeilijk en het (zelfs tijdelijk) te boven komen van de hindernissen en het versterken van de positieve contra-krachten vergt oefening.

* Een korte overweging gegeven over vijf hindernissen, goede bekenden van elke meditator, vind je hier: http://www.sanghametta.nl/index.php/inspiratiebron/30-links-a-downloads/columns-a-lezingen/250-de-stille-bosvijver. Een uitweiding over de hindernissen is hier, de weerbarstige praktijk: http://www.accesstoinsight.org/lib/authors/nyanaponika/wheel026.html