Aandacht is een schaars artikel. Schaarse goederen hebben volgens economen altijd een prijs. Aandacht kopen en verlopen is nu een beroep geworden: reclame, marketing en PR. Maar om wat voor aandacht gaat het?
Als je erop gaat letten, zie je allerlei voorbeelden. Je krijgt een bedelbrief en denkt: ‘hoe komen die aan mijn adres?’. Een verpleeghuis zoekt personeel via posters waarop naast een foto van een bewoner deze tekst staat: ‘Word jij mijn aandachtgever?’. In deze verkiezingstijd roepen politici om aandacht. Voor de radio meldt een landelijke brillenverkoper: ‘Wij geven extra aandacht aan onze klanten’. Je kunt dus aandacht vragen voor het product aandacht.
Zelf merk ik in deze weken hoe belangrijk aandacht is. Binnenkort verschijnt mijn nieuwe boek, Kieswijzer levensbeschouwing Met de marketeers van uitgeverij AUP overleg ik over de PR voor het boek. Ik was zo naïef om te verwachten dat een boek dat een beetje kwaliteit heeft vanzelf wel aandacht zal krijgen. Maar nee, aandacht trekken is echt een vak apart. Boeken worden eigenlijk twee keer gemaakt, door de auteur en door de uitgever.
Strikt genomen gaat veel religie ook over aandacht. Gebed en offer zijn manieren om aandacht te vragen van God, goden of heiligen. Een korte gebedsdienst heet in het Duits trouwens Andacht. Kerken die willen overleven, vragen om aandacht, zoals onlangs de Remonstranten met hun posters en radioreclame.
Kijk ik dit rijtje langs dan heb je aandacht en aandacht. Ik leg aandacht langs de meetlat van de macht. Macht is immers het vermogen het gedrag van anderen te beïnvloeden. Het klinkt een beetje vreemd, maar volgens deze definitie probeert iemand die aandacht vraagt macht uit te oefenen. Macht is eigen aan alle sociale verkeer, zelfs tussen gelovigen en het voorwerp van hun cultus. Niks vreemds aan. De vraag is alleen: wiens aandacht? voor wat? en waartoe?
Als aandacht een vorm van machtsuitoefening is, dan is het onderscheid tussen middelmacht en doelmacht van toepassing. Is macht als gedragsbeïnvloeding een middel voor een ander doel, of is macht doel op zich geworden?
Ik ga even met de billen bloot en neem het voorbeeld van mijn boek. Dit boek is voor mij een middel tot een doel, namelijk bevordering van tolerantie – ook al zo’n schaars artikel. Mijn vraag om aandacht mikt op gedragsverandering bij de lezer. Ook ik probeer dus macht uit te oefenen, maar vlei mij met de gedachte dat het gaat om middelmacht. Tegelijk weet ik dat doelmacht meespeelt, want de uitgeverij kan wel ideële motieven hebben, maar moet zichzelf natuurlijk in stand houden – voor andere auteurs, met weer een andere poging tot gedragsbeïnvloeding.
En hoe zit dat dan met fondsenwervers, zorgwerkgevers, politici, brillenverkopers en gelovigen? Is de verzochte – of beloofde – aandacht een uiting van middelmacht of doelmacht? Puzzelt u daar maar een poosje op…
Intussen dank ik u beleefd voor uw aandacht.
Oh nee, nog één ding: liefde is natuurlijk de mooiste vorm van aandacht.
