Ik ben geen deskundige op het gebied van de Lotus-Soetra, maar dat hoeft toch ook niet? De soetra brengt mij op allerlei gedachten en die wil ik met lezers van het BD delen. Hoeveel afleveringen deze serie gaat tellen, is pas na de laatste aflevering bekend. Deze keer:
Toestanden
(deel 2 van de “Soetra van de ontelbare betekenissen; eerste deel van de drievoudige Lotussoetra, te beschouwen als inleiding op de Lotus soetra)
Wanneer bodhisattva Magnificus aan de Boeddha vraagt (met de gebruikelijke omhaal van woorden) om nog eens uit te leggen welke leerstellingen nou eigenlijk gevolgd moeten worden, krijgt hij als antwoord dat er slechts één leerstelling is. Boeddha zegt dat hij slechts één waarheid heeft gepredikt, en geen hele rits waar je uit kunt of moet kiezen. Hij legt dat uit door de kern van al zijn preken te vergelijken met water: water is water. Er is geen ander water dan precies dat wat water is… water. Ok, je hebt plasjes, sloten, beekjes, grachten, rivieren, meren, en ga zo maar door, maar de essentie is in al die zaken water! Anders gezegd: een preek over een sloot gaat in essentie over water. Een preek over een beekje … water. Boeddha zegt dat hij nooit over iets anders heeft gepredikt dan over waar het uiteindelijk allemaal om gaat: “Het is omdat vele mensen deze waarheid niet kennen dat ze onderscheid maken tussen wat voor hen voordelig of nadelig is…. daardoor blijven ze heen en weer gaan tussen de zes wijzen van bestaan.”
Anders gezegd: Je kunt praten als Brugman*, maar mensen horen toch alleen maar wat ze willen horen en begrijpen alleen wat ze willen en kunnen begrijpen, en ze jo-joën heen en weer tussen allerlei geestestoestanden. Er zijn zes geestestoestanden, te weten:
- een helse toestand;
- een hongerige toestand;
- een dierlijke toestand;
- een demonische toestand;
- een menselijke toestand;
- een hemelse toestand.
Dat is nogal een opsomming, maar het is niet zo esoterisch (alleen toegankelijk voor ingewijden) als het klinkt. Wanneer je kookt van woede, ben je gewoon hels! Hels zijn is een uitdrukking die wij ook in Nederland kennen. Iemand die hels is, is op dat moment ook niet erg voor rede vatbaar en is geneigd een servies tot diggels te smijten.
Iemand die hongerig is, wil “hebben, hebben, hebben”. De een wil gewoon steeds méér van hetzelfde, de ander wil vooral steeds wat anders, maar ‘hongerig’ zijn betekent gewoon nooit tevreden zijn met wat er simpelweg al voorhanden is. Een hongerig persoon wil méér, nieuwer, anders, lekkerder, duurder, sneller (graag binnen 10 minuten bezorgd!) en ga zo maar door. Het aantal variaties is enorm.
Mensen die op iedere impuls die ze ervaren afgaan en niet of nauwelijks nadenken voor ze aan hun instincten toegeven, gedragen zich als dieren zonder verstand. Zo iemand laat zich leiden door de prikkels die hij of zij op het moment ervaart zonder stil te staan bij mogelijke gevolgen. Dit kan leiden tot grensoverschrijdend gedrag; vreetbuien; liederlijkheid en bijvoorbeeld uitspraken waar men later spijt van heeft.
Lieden die alleen aan zichzelf denken, of die zichzelf tot maat nemen voor de wereld om hen heen, verkeren in een demonische toestand. Anderen zijn minder belangrijk of zelfs helemaal niet belangrijk. Dat mag je ruim zien. Dus ook lieden die “eigen volk eerst” roepen zijn in deze zin ‘demonisch’. Meer voorbeelden? Racisten, pestkoppen, bendeleiders … en sommige kapitalisten die over de rug van mindere goden zichzelf verrijken. Ik noem maar wat.
De man of vrouw die zich weet te beheersen en uit bovengenoemde geestestoestanden weet te blijven, verkeert in wat Boeddha noemt: de menselijke toestand. Maar vergis je niet. Er hoeft vaak maar “dit” te gebeuren en diezelfde mens schiet uit de “menselijke toestand” in één van de voornoemde vier.
Zelfs de hemelse toestand is maar tijdelijk. In de zevende hemel zijn (of in een andere) betekent niet dat je daar altijd zult blijven. Blijdschap, vreugde, tevredenheid, geluk, voorspoed, gezondheid … prachtig, echt hemels, maar ook en vooral niet blijvend dus steevast tijdelijk. In “hemelse toestand verkeren” brengt bovendien het risico met zich mee dat je het verder allemaal wel best vindt en stagneert. Waarom verder zoeken naar de waarheid, naar water? Alles is toch prima zo, je dorst nergens naar! Het water waar Boeddha het over heeft is de waarheid. En die waarheid is het vormloze. Voor wie daarvoor open staat: Jezus Christus zegt exact hetzelfde!
Mensen verkeren gedurende hun hele leven steeds in één van de genoemde geestestoestanden. Niemand verkeert jaar in jaar uit 24/7 in dezelfde geestestoestand. Hier zijn er zes genoemd. Een moderne psycholoog of psychiater kan er misschien een paar toevoegen. En het staat iedereen vrij iedere geestestoestand anders te benoemen. De kern van de boodschap blijft: we jo-joën voortdurend tussen verschillende toestanden. Dat maakt de geest onrustig en vertroebelt het zicht op de waarheid.
Boddhisattva Magnificus zegt dan (ik kort het wat in): “U heeft voortdurend de vier wetten gepredikt: lijden; ijdelheid, veranderlijkheid en afhankelijkheid. Wilt u zo goed zijn die allemaal nog een keer in eenvoudige woorden uit te leggen….”
*De franciscaner Pater Johannes Brugman (1400-1473) stond bekend om zijn vurige preken.
(wordt vervolgd)
siebe zegt
“.. maar ‘hongerig’ zijn betekent gewoon nooit tevreden zijn met wat er simpelweg al voorhanden is”
Hongerig zijn verwijst mijns inziens in de Dhamma, en ook praktijk van het leven, naar de pijl in ons hart. Het hart hunkert. Er komt altijd weer dat tergende gevoel op dat je iets of iemand mist, niet compleet bent, niet gelukkig kunt zijn zonder dit en dat. Dit heeft iedereen en is heel natuurlijk. Het drijft wezens voort, leerde de Boeddha. Door deze innerlijke verwonding zoeken we dan weer hierin dan weer daarin enige bevrijding van die pijn (2e edele waarheid). Maar dat extern zoeken naar wat voldoening lost deze pijn ook niet op.
Nibbana is gerealiseerd als deze honger is verdwenen. Als je dus ook geen aandrang meer voelt om dan weer hierin dan weer daarin iets van voldoening te zoeken vanuit een gevoel van tekort en gemis. Tuurlijk moet je eten en drinken maar dat is een ander gevoel.
De Dhamma is bedoeld om die pijl in je hart te zien. Wat speelt toch af in dit hart dat alsmaar hunkert. Wat is dat voor pijn? De Dhamma is bedoeld je ogen te openen voor hoe je eigenlijk leeft (dit is ontwaken). Je eigen honger te zien, te erkennen, te zien hoe dit je voortdrijft en je leven bepaalt.
Boeddha leert dat er een einde kan komen aan deze honger maar je moet eerst wel voor jezelf erkennen dat die honger er is en dat ie je voortdrijft in een vrij wanhopige poging om alsmaar de verwonding tijdelijk te verzachten. Dit is wat met hechten wordt bedoeld. Gehechtheid is dus een manier van leven, van jezelf voeden met het voedsel wat je tijdelijk voldoening schenkt maar niet heelt. Gehechtheid is niet alleen maar iets psychologisch of mentaals. Het is een manier van leven. Onwetendheid is in de Dhamma ook een manier van leven. Veel meer een patroon wat in gang wordt gezet, het patroon van verblind door de pijn, door de pijl, maar weer gaan zoeken naar iets wat even die pijn verzacht.
Het oplossen van onze honger betekent volgens mij niet dat je nu overal tevreden mee bent en vrede mee hebt.
Dharmapelgrim zegt
Als je tevreden bent en vrede hebt met wat er is, waar is de honger dan?
siebe zegt
ach, wie is altijd tevreden en heeft vrede met alles? Ik ken niemand die zo is, zelfs de Boeddha was niet zo en bestreed verkeerde visies door debat, door redeneringen etc. Over bepaald gedrag was ie zeer kritisch volgens de overlevering, zoals mensen die het leven van dieren imiteren of een Schepper eren. Ook tijdgenoot leraren, zoals Makkhali kregen er flink van langs. Hij noemde hem een lege man met allerlei gevaarlijke visies. Je moet wel spiritueel ook volledig verdord zijn om overal maar vrede mee te hebben. Waar is dan je waarheidsliefde, je betrokkenheid bij de wereld, bij het welzijn van andere wezens? Heeft een liefdevolle ouder vrede met alles wat kinderen maar uitvreten? Hoe kan dat nou? Liefde en wijsheid betekent heus niet dat je alles tolereert en overal maar vrede mee hebt. Integendeel, het tolereert onwaarheid niet, onzuiverheid niet, onverschilligheid niet.
Dharmapelgrim zegt
Waarde Siebe,
Het is de manke van taal dat woorden altijd voor meerdere uitleg vatbaar zijn, vooral als ze samen zinnen vormen. Voor mij betekenen tevredenheid en vrede: accepteren dat iets op een gegeven moment is zo het is, geen strijd voeren met wat onveranderlijk is etc. Het betekent zeker niet dat je onverschillig moet zijn, indolent of gezapig alles maar over je heen moet laten komen. Ik kan jouw betoog prima volgen, maar druk mij in eigen woorden uit.
Gerart van der Berg zegt
@ Dit is wat met hechten wordt bedoeld.
Richard F. Gombrich wijst er in een aantal publicaties op, dat upadana letterlijk ‘brandstof’ (voedsel) betekent en niet hechten. Hij wijst op het gebruik van de term vuur als metafoor door de Boeddha.
“Alles staat in brand,” zegt de Boeddha in de Aditta Sutta (Khandha Samyutta 61), “Het lichaam staat in brand, het gevoel staat in brand, de cognitie staat in brand, de drijfveren staan in brand, de gewaarwording staat in brand.”
“Zij branden allemaal met het vuur van hebzucht, haat en onwetendheid.”
Ook Thanissaro zegt dat de Boeddha met upadana «datgene wat een proces gaande of in leven houdt», «het vuur dat het bestaan ‘voedt’ of ‘van brandstof voorziet’» bedoelt.