Ideologieën hebben een slechte reputatie. Hun einde is veertig jaar geleden al afgekondigd – vooral door die ene ideologie die vervolgens het monopolie kreeg, de neo-liberale. Maar ook die leverde niet de verhoopte modelsamenleving op, weten we nu.
Bestaat de ideale ideologie dan wel?
Het antwoord hangt deels af van de definitie van ideologie. Als daarin staat dat een ideologie niet deugt, bijvoorbeeld vals bewustzijn is (Marx), dan is de ideale ideologie al per definitie onvindbaar.
Maar er zijn ook andere definities, zoals deze: ‘ideologie is een blauwdruk voor de samenleving, gewenst dan wel verwezenlijkt’. Een samenleving is zo bekeken het resultaat van een heel proces van machtsvorming en betekenistoekenning, vaak met een lange en soms revolutionaire geschiedenis.
Nogal eens nam een religie daarbij het voortouw, zelfs met het idee van een godsregering, een theocratie. Profeten verkondigden blauwdrukken en monitorden machtsmisbruik.
Een veel voorkomende kritiek op ideologieën is dat ze nogal eenzijdig zijn in hun keuzes. Zo benadrukt het liberalisme de individuele vrijheid, terwijl het socialisme juist de solidariteit aanprijst. Per regeringscoalitie wisselt de voorkeur.
Door die neiging tot eenzijdigheid doen zich bij ideologieën onvoorziene gevolgen voor. Het liberalisme bevordert, willens of niet, de ongelijkheid. Het socialisme kan ertoe leiden dat de staat de individuele vrijheid drastisch beperkt.
De huidige kabinetsinformateur legt de nadruk op de inhoud, en zoekt daarmee naar de ideale ideologiemix. Omdat er sowieso een coalitie gevormd moet worden, zullen ideologieën complementair moeten zijn, voorbij aan èn ook wel dankzij hun natuurlijke eenzijdigheid.
Sommige partijen zitten dan goed, met een snufje links en een mespuntje rechts, een dosisje harmonie en een paar gram conflict, een scheutje risico en een hapje zekerheid. Of een vleugje rentmeesterschap en een scheutje humanisme, een ton waarden en een kilo normen.
Kernvraag bij elke ideologie blijft: welke betekenis kennen machthebbers aan zichzelf toe, en welke macht heeft de betekenistoekenning door burgers?
bolletje zegt
Ideologie is giftig, in mijn perceptie.
Het punt met ideologie is dat het een algeheel wereldbeeld oplegt aan mensen. Je MOET meedoen in het neoliberalisme, als neoliberalen dit land besturen. Je MOET meedoen in marxisme, als communisten het land besturen. In beide gevallen zullen er mensen onderdrukt gaan worden, om het ideale plaatje in het leven te roepen. Om die ideale samenleving te benaderen. Wat dan vervolgens nooit lukt.
Dit geld eigenlijk voor alle ideologieën. Ze zijn totalitair, in de kern.