Dak- en thuisloosheid is een groeiend probleem. Uit cijfers van het CBS blijkt dat het aantal daklozen in Nederland in tien jaar tijd (van 2009 tot 2019) meer dan verdubbeld is, van 17.800 naar 39.300. Een veilig thuis en bestaanszekerheid zijn geen gunsten maar rechten.
Dakloos of thuisloos zijn wordt vaak geassocieerd met het niet hebben van een dak boven je hoofd en overnachten op straat of in een opvang. Het ligt volgens het College voor de rechten van de mens iets ingewikkelder. Het gaat, in essentie, om het niet hebben van een veilige eigen plek. Discriminatie en structurele uitsluiting op verschillende terreinen spelen een belangrijke rol in het dak- en thuisloos worden. Eenmaal dak- of thuisloos, zijn structurele uitsluiting en discriminatie vanwege dak- en thuisloosheid weer een extra probleem. Dit is belangrijk om dak- en thuisloosheid beter te begrijpen.
In Nederland verzamelt het CBS data over dakloosheid. Het hanteert een beperkte definitie van dakloosheid. Het CBS schat het aantal mensen die slapen in de open lucht, in overdekte openbare ruimten, zoals portieken, fietsenstallingen, stations, winkelcentra of een auto, of binnen slapen in passantenverblijven van de maatschappelijke opvang en eendaagse noodopvang, of op niet-structurele basis bij vrienden, kennissen of familie, zonder vaste verblijfplaats.
De meest recente cijfers dateren van 2019. Hieruit blijkt dat het aantal daklozen in tien jaar tijd (van 2009 tot 2019) meer dan verdubbeld is, van 17.300 naar 39.300. Cijfers van de Federatie Opvang laten zien dat het aantal crisis- en nachtopvangplekken in 2016 is vergroot ten opzichte van 2015. Het aantal cliënten in de 24-uurs opvang is gestegen van circa 58.000 tot 60.000. Deze mensen behoren tot de categorie ‘thuisloze mensen’.
De cijfers van CBS over dakloosheid zijn de enige officiële cijfers. Het is aanneembaar dat het werkelijke aantal hoger ligt. Zo worden ‘zelfredzame’ dakloze mensen waarschijnlijk niet geheel meegenomen, het aantal vrouwen die dakloos zijn is moeilijk in te schatten en jongeren blijven relatief lang buiten beeld ondanks een zwervend bestaan. Het is aannemelijk dat het aantal snel blijft groeit. Het aantal betaalbare en beschikbare woningen neemt af en armoedecijfers blijven onverminderd groot.
In Nederland zijn 12.600 jongeren dakloos volgens de laatste telling in 2019 van het CBS. Het aantal dak- en thuisloze jongeren is in de afgelopen tien jaar met maar liefst verdriedubbeld. De signalen wijzen erop dat het aantal alleen maar toeneemt.
Het is duidelijk dat schaarste op de woningmarkt iedereen raakt. Voor mensen in kwetsbare situaties is de impact zeer groot. Onvoldoende en onveilige huisvesting kan dan een stap in de richting van dak- en thuisloosheid zijn. De groep in onveilig en ontoereikende huisvesting is lastig in te schatten.
Dakloze mensen hebben vaak het gevoel er niet meer toe te doen en geen rechten meer te hebben. De behandeling van dakloze mensen draagt hieraan bij. Dakloze mensen hebben vaak geen rechtsbescherming en toegang tot het recht. Ook toegang tot sociale zekerheid, een opleiding en toegang tot werk zijn bijzonder problematisch. Gebrek aan privacy en een continu gevoel van onveiligheid zijn grote problemen. Daarnaast heeft dak- en thuisloosheid zeer negatieve gevolgen voor de gezondheid. Dakloze mensen hebben vanwege een slechte gezondheid een veel lagere levensverwachting.
Voor veel vrouwen is dakloosheid (of het risico daarop) anders, en mogelijk nog onveiliger, dan voor veel mannen. Ze komen daardoor vaker in afhankelijkheidsrelaties terecht met mannen die hen slaapplekken, eten, drinken en (mogelijk) drugs aanbieden. Voor vrouwen heeft dakloosheid vaak een grotere impact op hun gezondheid dan bij mannen. In feite staan al hun mensenrechten onder druk.
Een cruciaal mensenrecht is het recht op behoorlijke huisvesting, dit betekent dat mensen het recht hebben om ergens veilig, vreedzaam en waardig te kunnen leven. Het recht op huisvesting wordt vaak in een adem genoemd met het recht op een behoorlijke levensstandaard. Dak- en thuisloze mensen kunnen deze rechten niet realiseren en dat levert veel problemen op.
De Nederlandse overheid heeft verplichtingen om het recht op behoorlijke huisvesting te respecteren, beschermen, en bevorderen en verwezenlijken.
De voormalige VN Special Rapporteur op het gebied van het recht op huisvesting, Milaan Kothari, omschreef dakloosheid als het meest zichtbare symptoom van grote problemen met de verwezenlijking van het recht op huisvesting.
Het College voor de rechten van de mens pleit voor beleid gericht op het voorkomen en uitbannen van dak- en thuisloosheid. Een mensenrechtenbenadering als uitgangspunt van beleid draagt bij aan een integraal en samenhangend beleid waarbij de menselijke waardigheid en het verwezenlijken van de rechten van mensen, met name de mensen in kwetsbare situaties, centraal staan. Een dergelijke benadering creëert duidelijkheid over rechten van mensen en plichten van de overheid.
Dak- en thuisloosheid is een aantasting van het recht op een behoorlijke levensstandaard en het recht op behoorlijke huisvesting. Dit recht is terug te vinden in de Nederlandse Grondwet in art. 22. In de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens is het terug te vinden in art. 25. Later in het Internationaal Verdrag Inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten in art. 11. Ook de verdragen inzake de eliminatie van discriminatie tegen vrouwen (art. 14 en 15), het kinderrechtenverdrag (art. 16 en 27), het verdrag voor de eliminatie van racisme (art. 5), het verdrag inzake de bescherming van burgerlijke en politieke rechten (art. 17) en het verdrag inzake mensen met een beperking (art. 9, 19 en 28) wordt gerefereerd aan het recht op behoorlijke levensstandaard, recht op huisvesting en recht op zelfstandig wonen. In het Europese Sociale Handvest (herzien) is het recht te vinden in art. 30 en 31.
Moedig voorwaarts!
BIJSLUITER: het lezen van deze columns kan leiden tot groot geestelijk ongemak, woedeaanvallen, depressies, onbeheerst gedrag, angstaanvallen, maagzuur, zweten, ongeloof, twijfel aan eenieder, straatvrees, lange tenen en het geloof in het eigen gelijk. Bij de lezers. Scheldpartijen en een onbedwingbare drang om te reageren zijn waargenomen. Sommigen willen mij corrigeren. Of bedanken. Of prijzen. De drang om in verzet te komen is waargenomen, het abonnement op te zeggen. Sommigen besluiten de krant niet meer te lezen, of te boycotten. Er kwaad over te spreken. Te janken of te vloeken. De straat op te gaan om te demonstreren maar niet weten waartegen. Het boeddhisme de rug toe te keren. Of aan de drugs te gaan. En zo gaat het maar door.
Mieke zegt
Dit is een vreemde voorstelling van zaken. Alsof daklozen allemaal zielepietjes zijn en door de schuld van een regering /Rutte dakloos geworden zijn? Veel daklozen hebben problemen waardoor ze dakloos geworden zijn. Dat is niet de schuld van de regering. Maar kan allerlei oorzaken hebben. Drank, drugs, psychische problemen enzovoort. Mensen hebben zelf gelukkig ook nog een verantwoordelijkheid voor hun eigen leven. De regering is niet verantwoordelijk voor hoe jij je leven leidt.
En ook ken ik veel,daklozen die er voor kiezen een zwervend bestaan te leiden. Je doet hen te kort door ze af te schilderen als hulpeloze slachtoffers.