Meer dan ooit vragen wij ons af: wat nu? Ons leven lijkt met de dag minder zeker, wat is het nieuwe normaal, wat is de nieuwe maat? Wie ben ik en wat draag ik bij?
“The knowing of oneself is the beginning and the end of all misery.” Jiddu Krishnamurti
We voelen ons onzeker over de toekomst, onze identiteit, de samenleving en alles wat zo snel verandert. Hoe krijgen we meer grip op de wereld waarin we leven, hoe maken we de connectie met het grotere geheel? Kunnen we als mensen omgaan met de grote problemen van deze tijd zoals klimaatverandering, de druk van social media en het misbruik van big data? Zijn deze problemen te groot of kunnen ook wij als individu iets bijdragen aan de oplossing?
Filosoof en publicist Jan Bor (1946) neemt ons in deze door de Boeddhistische blik uitgezonden vierdelige documentaire serie ‘Kan ik de wereld veranderen?’ mee op een zoektocht naar de relatie tussen het ‘ik’ en de wereld om ons heen. Hij spreekt daarover met spraakmakende experts die ons inspireren om onze problemen op een andere manier te bekijken en te benaderen. Experts uit o.a. de wereld van de cyberspace, psyche, spiritualiteit en filosofie, zoals: psychotherapeut Susan Bögels, internet kenner Douglas Rushkoff, boeddhistisch filosoof Jay Garfield en klimaatactivist Marjan Minnesma van Urgenda.
‘Er moeten een paar verstandige lui zijn die zeggen: dit gaan we doen.
– En dan graag een beetje slim leiderschap. […] Ze hebben het zichzelf nu natuurlijk al heel erg moeilijk gemaakt door gewoon niets te doen vanaf de jaren ’70. En in ieder geval niks vanaf 2015. Maar het kan nog steeds, en het kan ook nu nog steeds op een behapbare manier. We hadden vier decennia geleden al maatregelen moeten nemen. Maar dat hebben we niet gedaan. Want ons denken zat in de weg. Een bepaald soort denken waar we al vier eeuwen door worden bepaald.’ Marjan Minnesma.
De vraag ‘Wie ben ik?’ staat in deze serie centraal, zoals ook in iedere filosofie en wijsbegeerte. Een vraag die Socrates en de oude zenboeddhisten al bezig hield. Waarom is die vraag juist nu zo belangrijk? Omdat het denken over deze vraag een opening biedt naar een beter begrip van het menselijk bestaan en de wereld waarin wij leven. Als we de relatie tot onszelf begrijpen blijkt het mogelijk om anders naar schijnbaar onoplosbare wereldproblemen te kijken en dichter bij een oplossing ervan te komen.
‘Some people are optimistic about humanity’s capacity to learn from reflection and philosophy’.
Aflevering 1: WIE BEN IK? 10 september 2020
In de eerste aflevering neemt Jan Bor ons mee op zijn persoonlijke pad langs de westerse en oosterse filosofie die hem tot inzichten bracht over het ‘ik’. Hij spreekt met Desmond Biddulph directeur Buddhist Society, hoogleraar psychologie & mindfullness therapeut Susan Bögels en psychiater Edel Maex. Verder ontmoet hij jongeren, waaronder een voormalige influencer, die haar identiteit haalde uit social media en steeds verder verstrikt raakte in deze schijnwereld.
‘Alles hangt met alles samen, dus hoe meer geld je verdient, hoe minder tijd je hebt om het uit te geven. Hoe gieriger je wordt. Het individualistische succesmodel wat uit het westen komt, en helaas ook naar het oosten overgeslagen is, leidt tot veel ongeluksgevoelens.’ Susan Bögels
Aflevering 2: CRISIS VAN DE VRIJHEID 17 september 2020
In het westen is onze individuele vrijheid heilig en gewaarborgd. Maar is dat nog wel zo in onze gedigitaliseerde samenleving? Opslaan van onze identiteitsgegevens; ‘Big data’ en algoritmes zijn steeds vaker de instrumenten van een verdienmodel. Wij wanen ons vrij op internet, maar worden onbewust beïnvloed door een kapitalistische ideologie. Hoe behouden wij onze vrijheid in deze digitale wereld?
Jan Bor spreekt over deze ‘crisis van vrijheid’ met Marleen Stikker, oprichtster Waag (Europees onderzoeksinstituut voor technologie en maatschappij), internet kenner Douglas Rushkoff en filosoof Peter Hershock.
“The fact that 90-something percent of media we see are owned by 4 or 5 major corporations who are just trying to extract value and deliver it to their shareholders, you no longer have a media environment that’s encouraging thinking and free will. And intelligence. You have a media space that’s encouraging conformity and mind control.” Douglas Rushkoff.
Aflevering 3: ONTDEKKING VAN DE SAMENHANG 24 september 2020
Als we het natuurlijke evenwicht van onze aarde kunnen verstoren, dan zouden we die toch ook weer kunnen herstellen? De meeste mensen denken dat de gevolgen van klimaatverandering zo groot zijn dat zij er als individu toch niets meer aan kunnen doen. Men vervalt in lethargie en ziet lijdzaam toe hoe de aarde opwarmt. Maar we zijn onlosmakelijk verbonden met alles om ons heen. Inzicht in de samenhang van planeet, natuur en bewoners kan ons aanmoedigen verantwoordelijkheid voor de situatie te nemen.
Jan Bor spreekt hierover met onderzoeksjournalist Jelmer Mommers, weervrouw en klimaatactivist Jill Peeters, hoogleraar boeddhistische filosofie Jay Garfield, Jude Currivan, kosmoloog, Jan de Meyer, sinoloog en Urgenda directeur, Marjan Minnesma.
‘Mainstream science is still of a view that the world is separate and there really is no meaning to our world. It’s just some form of accidental existence. And that consciousness somehow rises from the brain. It is a story that we’re now realising is fundamentally wrong.’ Jude Currivan
Aflevering 4. IK KAN DE WERELD VERANDEREN 1 oktober 2020
In de laatste aflevering ontdekt Jan Bor hoopvolle ontwikkelingen voor de grote problemen waar we voor staan. Zelfkennis geeft de kans tot innerlijke revolutie. Als we werkelijk beseffen wat voor wezens we zijn, zijn we misschien in staat om de wereld ten goede te veranderen. Bor bespreekt het gedachtengoed van de 17e eeuwse Verlichtingsdenker Spinoza, voor wie autonomie een wezenlijk onderdeel van de democratie is. Ook legt hij aan de hand van Mondriaan uit hoe kunst ons anders naar de werkelijkheid kan laten kijken.
In deze aflevering spreekt Jan Bor met Arita Baaijens, schrijver/bioloog en Laura Sullivan van de Europese organisatie Wemove die een duurzame en sociaal rechtvaardige lobby in Brussel heeft opgezet.
‘Wij weten nu dat wij de wereld fysiek kunnen kapotmaken. Maar het is niet aan de mens om de natuur te redden, want de natuur redt zichzelf. Als de mens de natuur de kans geeft om dat te doen.’ Jan de Meyer.
